Lesbók Morgunblaðsins - 06.12.2008, Síða 4

Eftir Guju Dögg
Hauksdóttur
guja.dogg@reykjavik.is
H
in nýja sviðsmynd Kast-
ljóssins er borin uppi af
hvítum, einföldum stál-
hillum sem stillt er
nokkuð frjálslega hverri
um aðra og óþarflega
þétt saman á bak við kynninn í
myndverinu. Uppsetningin á líklega
að mynda eins konar ramma eða
rými um margvísleg viðtöl sem þar
eru tekin og sjónvarpað til allra
landsmanna, þessa dagana mest-
megnis í yfirheyrsluformi við máls-
metandi menn um óskemmtilegt
ástandið í þjóðfélaginu. Hillurnar
eru algerlega skrautlausar og minna
á ódýrar lagerhillur í geymslu. Hill-
urnar eru líka algerlega tómar.
Rýmið er algerlega kaótískt.
Ég get ekki komist hjá því að finn-
ast þessi nýja sviðsmynd vera
ískyggilega táknræn fyrir sam-
tímabirtingarmynd hins manngerða
umhverfis í landinu – sem án hiks má
segja að sé nokkuð nöturlegt eftir
samfellt og vaxandi góðæri í þjóð-
félaginu síðustu tíu árin. Byggingar
og umferðarmannvirki hafa risið í
gríðarlegu magni, hvert um annað
þvert, nokkuð frjálslega miðað við
samþykkt skipulög og margt óþarf-
lega þétt, að minnsta kosti miðað við
hæð og umfang hins byggða. Heild-
armynd bygginganna og rýmisins á
milli þeirra er óneitanlega kaótísk.
Rétt eins og umhverfið, ramminn um
samskipti manna í kastljósi rík-
issjónvarpsins.
Stökkbreytingar
Það má færa fyrir því rök að borgir
eru spegilmynd af borgurunum sem
þær byggja. Beint samhengi er á
milli ríkjandi tíðaranda og þess
forms sem honum er gefið í þeim
húsum, götum og borgarmynd sem
rísa hverju sinni. Á bak við hverja
byggingu er staðfesting á gildismati
verktaka, verkkaupa, arkitekts og
yfirvalda ásamt afstöðu þeirra til
þess umhverfis, þess samfélags sem
þeir byggja í og því sem fyrir er. Á
tímum einveldis var það á hendi
fárra manna að draga upp útlínurnar
sem tiltölulega einsleitur hópur
borgara fyllti út í á löngum tíma með
virðingu og auðmýkt fyrir heild-
armyndinni. Það tók mörg hundruð
ár að byggja fegurstu gotnesku
dómkirkjurnar í Evrópu og heil-
steyptustu borgarhverfi sem við
þekkjum lúta undanþágulausri festu
í skipulagi bæði gagnvart fyr-
irkomulagi gatna og lóða, en einnig
að ytra útliti og efnisvali húsanna –
ásamt vilja íbúanna til að vera hluti
af heild. Þeir borgarhlutar höf-
uðborgarsvæðisins sem byggst hafa
á síðasta áratug, tíma mikillar upp-
sveiflu og áður óþekkts aðgengis að
fé til framkvæmda, einkennast af
víðfeðmum, karakterlausum út-
hverfum þar sem mun meira land er
lagt undir umferðarmannvirki en
heimili manna, þar sem varla er að
sjá tvö skyld hús í einni götu og eng-
an mann á ferli nema í innhverfum
stórmörkuðum umgirtum óynd-
islegu bílastæðaflæmi. Á meðan
venjulegar barnafjölskyldur hafa
innréttað sig í sjónrænni óreiðu nýju
íbúðarhverfanna og varist nánasta
umhverfi sínu með hljóðmönum og
háum girðingum úr stórum bygging-
arvöruverslunum í nágrenninu hafa
eldri borgarar selt einbýlishús með
grónum garði í gamla hverfinu sínu
fyrir íbúðir í sérsniðnum, spánnýjum
skýjakljúfum án jarðsambands en
með ógnvænlega náin tengsl við
auðnulausar hraðbrautir. Sé lands-
lag nýrra borgarhluta eins og Graf-
arholts í Reykjavík, Salahverfis í
Kópavogi eða Áslands í Hafnarfirði
borið saman við eldri hverfi eins og
hlýlegar sólvallagöturnar í gamla
Vesturbænum, einhuga svalt yf-
irbragð gatnanna í Safamýrinni eða
notalegar húsalengjurnar í land-
agötum Fossvogsins er augljóst að
áherslur í byggingarlist hafa tekið
stökkbreytingum með góðærinu svo-
kallaða.
Of stórar
Framkvæmdir og fjárfestingar síð-
asta áratugar í byggðu umhverfi
hérlendis hafa verið gríðarlegar að
magni. Þær einkennast af miklu
kappi en minni forsjá, sem birtist
einna skýrast þessar vikurnar í þeim
aragrúa byggingarkrana sem frosið
hafa fast við afhjúpun botnlauss fjár-
máladýsins. Heilu og hálfu nýbygg-
ingarnar standa tómar eins og hill-
urnar í Kastljósinu.
Út um gluggann hjá mér hef ég
fylgst með síkvikum skógi bygging-
arkrana yfir miklu bákni sem risið
hefur hratt og örugglega úr sæ síð-
ustu árin. Esjan, hið gamla kennileiti
Reykjavíkur, víkur jöfnum fetum
fyrir nýju kennileiti höfuðborg-
arinnar, tónlistar- og ráðstefnuhúsi
sem í stærð og umfangi er ein besta
myndgerving uppsveifluanda síðasta
áratugar. Ef tímarnir hefðu verið
„eðlilegir“ hefði byggingin líklega
einskorðast við það sem þurfti að
byggja, nefnilega langþráða tónlist-
arhöll Reykjavíkur eða Íslands. Þess
í stað sitjum við nú uppi með bygg-
ingu sem er þrisvar sinnum of stór
fyrir þennan stað, inniheldur alger-
lega óþarfar einingar eins og ráð-
stefnuhöll, lúxuxhótel og margra
hæða bílastæðakjallara – og verður
líklega aldrei kláruð eins og til stóð
samkvæmt metnaðarfullri verð-
launatillögu dönsku arkitektanna
hjá Henning Larsen eða listrænum
tilburðum Ólafs Elíassonar um
klæðningu hússins!
Önnur bygging undir menningar-
líf landsmanna hefur verið í bygg-
ingu í höfuðstað Norðurlands, sem
sé verðlaunatillaga arkitektastof-
unnar Arkþings fyrir menningarhús
og tónlistarskóla við Strandgötuna.
Sú bygging virðist vera hlutfallslega
jafnmikið bákn fyrir staðsetningu
sína með lágreistum timburhúsum
við hafnarbakkann á Akureyri og
tónlistar- og ráðstefnuhúsið í
Reykjavík. Aukinheldur er form
menningarhússins eins og gripið úr
höfuðstöðvum rómverja við upphaf
tímatals okkar: valdsmikill, þungur
og innhverfur sívalningur sem
klæddur er grjóti – form og efni sem
af formtungumálinu má skilja þann-
ig að starfsemi þessa húss sé aðeins
fyrir fáa útvalda, nefnilega farþega á
fyrsta farrými í þjóðfélagi sem til
þessa hefur verið tiltölulega laust við
stéttskiptingu.
Hverfast um sjálfar sig
Töluvert hefur verið lagt í há-
skólabyggingar og rannsóknarsetur
á títtræddum uppgangstímum þjóð-
arinnar, sem vonandi eiga nú rekstr-
arfé aflögu og nýtast munu vel í
mögru árferði sem framundan er.
Þar má nefna Náttúrufræðahús Há-
skóla Íslands eftir arkitektinn
Magga Jónsson, verðlaunatillögu
arkitektanna Ögmundar Skarphéð-
inssonar og Ingimundar Sveinssonar
að yfirbyggðu háskólatorgi við Há-
skóla Íslands, nýjar höfuðstöðvar
Háskólans í Reykjavík undir fæti
Öskjuhlíðar sem arkitektastofan
Arkís og Henning Larsen Architects
hafa teiknað, hús Íslenskrar erfða-
greiningar í Vatnsmýri (bygging-
arstjóri Hjörleifur Stefánsson) og
aðalbyggingu, rannsóknarsetur,
stúdentagarða o.fl. við Viðskiptahá-
skólann á Bifröst sem arkitektarnir
á Studio Granda eiga heiðurinn af.
Margar þessara nýbygginga ein-
kennast af stórum byggingarein- Höfðatorg Draumur um að vera þjóð með öðrum (milljóna)þjóðum.
Smáraturninn Undanfarin tíu ár, hefur einstaklingshyggja landsmanna myndgerst í
ósamstæðu bútateppi bygginga sem snúa að eigin geðþótta í allar áttir.
Íslensk erfðagreining Stórar byggingareiningar og valdsmiklir tilburðir í útliti.
Byggingararfleifð upps
„Ég leyfi mér að
efast stórlega um
að raunveruleg
verðmætasköpun
hafi átt sér stað,“
segir greinarhöf-
undur um bygg-
ingararfleifð nýlið-
ins uppgangstíma
á Íslandi. Reistar
voru byggingar
sem voru of stórar
miðað við um-
hverfi sitt, sjálf-
hverfar og óhóf-
legar að nánast
öllu leyti.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. DESEMBER 2008
4 LesbókBYGGINGARLIST
Byggingarmagn í fermetrum
í Reykjavík, samkvæmt
yfirliti byggingarfulltrúa.
1995
87.522
1999
194.089
2003
248.372
2007
172.133
 Uppsveiflan hefst 1999 og
nær hámarki 2003.
 2007 var metár í byggingu
verslunar- og skrifstofu-
húsnæðis, alls 55.013 fermetr-
ar voru byggðir.
 Í fyrra voru samþykkt bygg-
ingarleyfi fyrir 389.482 fer-
metrum af húsnæði sem er met.
Framkvæmdagleðin