Ísland - 17.06.1943, Blaðsíða 2

I S L A N D
Mínníngarorð

&Y ER LAUST”
Sigurður Sigurðsson bæjar-
fulltrúi og skipstjóri er látinn.
Hann lézt á Landakotssjúkra-
húsi örskammt frá heimilinu
sínu kæra eftir stutta en þunga
legu.
Með Sigurði á Geir, en svo
var hann venjulega nefndur í
hópi sjómanna, er 1 valinn fall-
inn sjómaður úr sjómanna-
stétt. Ötull, grandvar en harð-
sækinn drengskaparmaður.
Skipshöfnin hans og skipið,
báru líka þess órækan vott.
Sömu karlarnir með honum ár
eftir ár, jafnvel yfir tvo tugi
ára sumir og samlífið um borð
sem á góðu heimili, þar sem
hver virti annan og gengdi
sinni skyldu, en allir hjálpuðust
að. Þar gat þó að líta menn með
ólíkar skoðanir, ekki sízt í lands
málum, en það kom ekki að sök,
þess galt enginn, Enginn
efaðist um það hvar í hópi skip-
stjórinn var og hvað sem þeim
málum leið átti skipshöfnin
sameiginlegt takmark undir
forustu skipstjórans, að draga
björg í bú — að fara vel með
alla hluti er þeim var trúað fyr-
ir og hugsa um togarann Geir
hvað viðhald og umgengni
snerti sem væri hann einn af
þeim.
Reykjavík hefur misst ágætan
son. Hér byrjaði Sigurður á
unga aldri að þeirrar tíðar sið,
að róa á opnum bátum á grunn-
mið. Þá var bærinn lítill á móts
við það sem hann er nú, og erf-
iðið mikið á móts við afrakstur-
inn. En þeir sem drógu þann
„gula“ að landi, urðu margs vís-
ari og lögðu sinn drjúga skerf
til þess að breyting yrði til hins
betra, bæði fyrir þá og bæinn
þeirra. Þegar svo kúttararnir
komu lá leið hans kornungs
manns þangað — fyrst við há-
setastörf, síðar stýrimanns og 1
skipstjóra og meðeiganda. Þann-
ig sóttist alltaf nokkuð á leið.
Kúttararnir og mennirnir sem
mönnuðu þá , breyttu raunveru
lega Reykjavík úr fiskiþorpi í
bæ. í þeirra hópi var kútter Haf-
stein og skipstjórinn á honum
og meðeigandinn Sigurður Sig-
urðsson. Hvílík hrifning — og
framfaraþrá fyllti ekki huga
margs ungmennisins þegar þessi
fögru skip komu siglandi inn
flóann og alla leið inn á vík, full
fiskjar með þróttmikla menn
umborð. Og ungu mennirnir
sem sáu þessar sýnir og hinir
sem fréttu af þeim, biðu þess
með óþreyju að fá tækifæri til
•
þess að vera með og duga eða
drepast.
Og hjól framþróunar fiski- i
veiðanna hélt áfram að snúast,
og íslenzkir fiskimenn, hinn
látni dánumaður í þeirra hópi,
létu ekki sitt eftir liggja. Togar-
arnir komu á miðin, fyrst er- 1
lendir og var þá ekki um annað
að gera en ráða sig þar til að
læra að fara með þessi nýju
tæki. Allt gekk þetta sem 1 æv-
intýri — nema hvað erfiðið og
vökurnar voru nógar, en um það
var eigi hirt — hér var verk að
vinna. Með aukinni þekkingu
íslenzkra sjómanna, óx floti tog
aranna. Fyrst einn svo tveir, síð-
an fleiri — og velmegunin jókst
— fólkið varð bjartsýnna og
Reykjavík breyttist úr fiskibæ í
borg.
Þátttakandi í þessari öru þró-
un fiskiveiðanna og bjartara og |
betra lífs í Reykjavík var Sig- i
urður Sigurðsson skipstjóri, og
hann öflugur. Það ræður af lík-
um að ekki var alltaf logn og
blíða á þeirri leið, nei, einnig
þar var stormasamt á stundum.
En erfiðleikarnir voru yfirstign-
ir, það var mest um vert. Það
skyldi því engan furða á því
sem hér hefur verið sagt, að
Sigurði heitnum þótti innilega
vænt um Reykjavík. Hann sá
hér ótal möguleika til aukinna
fiskveiða og framfara í saman-
burði við þær. Hann var ekki í
þeirra hópi er sumpart hafa gef-
izt upp við þá hugsun, að hér
í bæ skipi útgerðin öndvegisess.
Nei, hann vildi breyta og bæta
það sem þurfti, svo hér gæti þró-
unin haldið áfram á sama hátt
og verið hafði. Um það greindi
okkur ekki á, þó við værum sitt
í hvorum flokk.
Sigurður heitinn byrjaði sjó-
mennsku á togurum með Hall-
dóri Þorsteinssyni skipstjóra á
Earl Hereford. Þar varð hann og
stýrimaður, en síðar með Guð-
mundi Jónssyni skipstjóra frá
Reykjum, en skipstjóri á Geir
var hann þar til fyrir fáum vik-
um og meðeigandi að honum.
Sigurður var fæddur 20. júní
1891. Hann lætur eftir sig ágæt-
Viðtal við Gest í Gósen.
Hérna um kvöldið hitti ég gamlan
kunningja okkar, Gest í Gósen. Eg
spurði hann, hversvegna hann væri
alveg hættur að skrifa fyrir Árna.
— Eg hef aldrei skrifað fyrir neinn
Árna, svaraði Gestur. Eg skrifaði i
Þjóðólf, þrátt fyrir þennan Árna, en
ekki vegna hans. Mér hefur aldrei
verið neitt um hann gefið. Eg hef
talað bæði við Pál frá Vallanesi og
Garðar Þorsteinsson og mér fannst
á þeim báðum, að þeir hefðu heldur
engar mætur á honum. Svo hef ég
líka heyrt að hann hafi aldrei al-
mennilega skilið „systemið“.
En hversvegna skrifarðu þá ekki
fyrir Pál og Garðar?
— Mér finnst blaðið þeirra nógu
skemmtilegt án þess. Mannstu t. d.
þegar þeir voru að skrifa um heil-
brigðismálin, voða fína stefnuskrá
og ráðlögðu svo öllum að drekka
Coca-eola, af því það væri einskonar
uppáhella úr kókablöðunum, eftir að
búið var að trekkja kókainið úr
þeim. Annars er ég hættur að skrifa,
’af þeirri góðu og gildu ástæðu, að
það er ekkert að skrifa um. Stjórn-
arafmánin er búin að kaupa niður
dýrtíðina, svo menn eru farnir að
spara og luma á aurunum í staðinn
fvrir að kaupa glerkýr á þúsund
krónur og bíómiða á 85 krónur.
Eitthvað held ég að fólkið hafi nú
verið til í að kaupa, þegar nýja
Kron-búðin var opnuð — skaut ég
fram í.
is konu og sex mannvænleg
börn. Blessuð sé minning mæts
manns. Forsjónin styrki ástvini
hans.
Jón Axel Pétursson.
-— Já, það er líka alveg satt. Ösin
var svo mikil, að það varð að kalla.
á lögregluna svo aumingja búðar-
fólkið vrði ekki troðið undir.. Auð-
vitað sá nýja félagsstjórnin, að þetta
var mesta manndrápsfyrirtæki og
þessvegna rak hún Figved umsvifa-
laust, fyrir að koma þessum skratta
á stað. Það var skiljanlega ekki ver-
ið að þrefa neitt um þetta á aðal-
fundinum. En svo skrapp Jens aust-
ur á Eskifjörð og þá var nú ekki
beðið boðanna. Þetta þykir okkur
Góseningum drengilega af sér vikið.
Já, þessir aðalfundir, muldraði ég
alveg ósjálfrátt, svo lágt, að mér
datt ekki í hug að Gestur hefði heyrt
bað. En dóninn er svo nazkur, að
það fer c.kkert i'ram hjá honum.
— Nú, aðalfundur? Þig langar
kannske til að tala um aðalfund, al-
veg eins og þessi Árni. Eg skal
segja þér, drengur minn, þið skilj-
ið ekki lífið í Gósen frekar en hund-
ar. Hvaða heilvita maður hneykslast
á því, að sakborningur kemur úr yf-
irirheyrslu, til að gefa út blað, og
fer svo af fundinum í orlof upp í
Steininn. Hvenær er mönnum meiri
þörf á máigagni en þegar þeir eru á-
kærðir, og þá ekki sízt ef þeir vita
sig seka. Garðar Þorsteinsson lagði
á ráðin og hann veit hvað hann
syngur. Hann er alveg á sama máli
og stúlkan, sem sagði, að það hefði
verið ,,sætt“ af manninum, að drýgja
ofurlítið sykurseðlana. Höfum við
kannske ekki nóg af mustarði og
pipar og beiskju og úldnu trosi í
opinberum umræðum okkar, þó við
fengjum ofurlítinn móralskan sykur-
skammt við og við. Hver gat gefið
okkur slíkan skammt, nema sá, sem
kann tökin á að drýgja sykur
skammtinn. Þetta skilur Garðar og
þetta skilur ÍPáll frá Vallanesi ■— yf-
Arni Jónsson;
Óskar Halldórsson
fimmtugur
Sumarið 1909 var ég um slátt-
inn á Hvanneyri hjá Halldóri
Vilhjálmssyni. Þar var mikið um
að vera, heimilisfólk um 50, og
mannval mesta. Húsbóndinn var
þá á léttasta skeiði, manna glað-
astur og gunnreifastur, fram-
kvæmdamaður mesti, afburða
stjórnandi, árvakur og röggsam-
ur. Ég gæti talið upp eina 10—12
unglinga, sem voru á Hvanneyri
þetta sumar, og hafa allir orðið
þjóðkunnir menn. Meðal þeirra
var Óskar Halldórsson. Hann var
þá 16 ára. í dag er hann fimmt-
ugur.
Óskar hefur breyzt talsvert gð
ytra útliti á þessum 34 árum —
allt nema svipurinn; þar er enn
sama þrekið og áræðið. Sumarið
1909 var hann grannvaxinn
unglingur, nú er hann þríbreið-
ur, og kann því ekki vel að fara
mikið niður úr skippundi að
þyngd.
Gaman hefði verið. að rifja
upp ýmislegt frá Hvanneyrar-
vistinni, en það verður að bíða
betri tíma. En um Óskar er það
að segja, að hann var einhver
mesti fjörkálfur, sem ég hef
k^mnzt um mína daga, og lét sér
aldrei bregða, hvað sem að hönd-
um bar.
Það var einu sinni sem oftar,
að verið var að hirða hey, og
kepptist hver við, sem mest
hann mátti. Óskar fór á milli í
fjórhjóla vagni, og voru fyrir
tveir hestar bleikir, stólpagripir
og bráðfrískir. — Óskar var að
koma að heiman með tóman
vagninn, og ók nú eftir sléttri
Hvanneyrarfitinni allt hvað af
tók. Þeir bleiku voru á þan-
spretti. Ökumaður stóð uppi í
vagninum, sveiflaði keyrinu og
lét smella í. Ég hef aldrei séð
slíkan kappakstur, nema einu
sinni seinni á bíó í myndinni
Ben Hur.
Einhver þústa hefur víst orð-
ið fyrir vagninum. Nokkuð er
það, að allt í einu slitna aktyg-
in, og vagnstöngin rekst ofan
í grundina. Ökumaðurinn hend-
ist í loftköstum langt fram af
vagninum og dengist ofan í harð-
vellið. Við stóðum með öndina í
f
hálsinum og bjuggumst við hinu
versta. En þetta skipti engum
togum. Óskar spratt upp, hlæj-
andi út undir eyru og hafði ekki
sakað hið minnsta.
Óskar hefur stundum farið
nokkuð geyst og fengið skelli.
En hann hefur alltaf sprottið
upp von. bráðar og aldrei látið
hugfallast.
sjc sjc sje
Margt hef ég rætt við Óskar
fyrr og síðar, en ekki man ég til
þess að við höfum komizt út i
heimspekilegar hugleiðingar. —
Mér er mjög til efs, að orð eins
og lífsskoðun, hafi nokkurn tíma
komið yfir hans varir. Ríki hans
er af þessum heimi, og hann hef-
ur sýnt oftsinnis, að hann þefur
flestum gleggra auga fyrir ýmsu
því, sem til framfara horfir og
þjóðþrifa.
Óskar hefur óbilandi trú á
sjónum og stendur og fellur með
þeirri trú. Skömmu eftir að ís-
landsbanka var lokað, var Óskar
á leið til útlanda, samskipa þeim
manni, sem öt^illegast hafði bar-
izt fyrir bankalokuninni. — Þeir
áttu tal saman um þessi mál. Þá
sagði Óskar: „Þú getur lokað ís-
landsbahka, og þú getur lokað
Landsbankanum, en þú getur
ekki lokað Selvogsbanka. Og
meðan hann er opinn, er allt í
lagi“.
Með þessu var Óskar raunar
að lýsa lífsskoðun sinni: Ef við
getum stundað sjóinn og ausið
af auðlindum haná, er ekki
hægt að koma okkur á kné,
hvernig sem fer um einstakar
peningastofnanir.
Það var í skammdeginu árið
1931, að ég hitti Óskar austur á
Seyðisfirði. Hann var þá á leið
til útlanda, til að sækja efni í
Keflavíkurbryggjuna. Ég komst
að því, að hann hafði farareyri
svo af skornum skammti, að ó-
trúlegt mætti þykja. Engu að síð
ur lánaðist ferð hans svo, að
hann gat hafizt handa um smíði
þessa þarfa mannvirkis, sem
kostaði 2—3 hundruð þúsund
krónur. Það hygg ég hafi verið
þrekvirki.
Haustið eftir var bryggjan kom-
in upp, og hafði Óskar boð inni
og veitti rausnarlega. I Morgun-
blaðinu 3. nóvember 1932 er sagt
frá þessu:
„Yfir borðum hélt Óskar Hall-
' dórsson ræðu og skýrði frá til-
drögunum að því, að hann réð-
ist í þetta fyrirtæki. — Kvaðst
hann fyrir ári hafa setið með
Magnúsi Ólafssyni útgerðar-
manni í Höskuldarkoti í Hótel ís
land í Reykjavík. Barst þá í tal
bryggjusmíði í Keflavík, og
benti M. Ó. honum á það, að
bezta og heppilegasta bryggju-
stæðið mundi vera á Vatnsnesi.
Upp frá því kvaðst hann hafa
farið að hugsa um þetta mál og
unnið að því í kyrrþey í 5 mán-
uði. Hefði málið vafizt dálítið fyr
ir sér, því ekki hefði verið gott
að ráðast í bryggjugerðina með
tvær hendur tómar. Þá hefði
hann talað við Jóhann Guðnason
iganda Vatnsness, og hefði hann
undir eins skilið, hvert framfara-
i mál hér var á döfinni, og tjáð sig
fúsan til þess að láta af hendi
bryggjustæðið, ásamt stórri lóð
þar hjá, enda þótt hann ætti ekki
von á, að hafa neitt upp úr því
fyrst um sinn.
Síðan kveðst Óskar hafa snú-
ið sér til hreppsnefndar, og hún
hefði samþykkt að þeir félagar
mættu reisa hafskipabryggju
þarna, með því skilyrði, að vöru-
gjöld og bryggjugjöld yrðu ekki
hærri heldur en í Reykjavík11.
Ennfremur segir svo:
„Það er nú röskur mánuður
síðan skip fóru að leggjast við
bryggjuna, ferma þar og af-
ferma. Munu nú þegar 11 haf-
skip hafa fengið þar afgreiðslu,
hið seinasta liggur þar núna,
2000 smálesta saltskip. Eiga þeir
farminn í því Magnús í Höskuld-
arkoti, Elías Þorsteinsson kaup-
maður í Keflavík og Haraldur
Böðvarsson útgerðarmaður í
Sandgerði. — Lætur Haraldur
flytja sinn hluta af farminum í
bílum suður í Sandgerði.
Það er ekki lítil vinna, sem
Keflvíkingar hafa þegar fengið
við smíði þessarar bryggju, og
afgreiðslu skipanna. En meiri
mun verða, er stundir líða, og er
því ekki að furða, þó þeir líti
hýru auga til þessa fyrirtækis og
varpi mikilli framtiðarvon á
það“.
Enginn getur sagt hve lengi
hefði dregizt að koma upp haf-
skipabryggju í Keflavík, ef ekki
hefði notið framsýni Óskars, á-
ræðis og þrautseigju, og var
hann þó ekki manna líklegastur