Morgunblaðið - 30.05.2009, Blaðsíða 23

Fréttir 23ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 30. MAÍ 2009
Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur
annaei@mbl.is
„STAFLARNIR hafa verið að
hlaðast upp á síðustu árum,“ segir
Davíð Þór Björgvinsson, dómari
við Mannréttindadómstólinn í
Strassborg. Í fyrra bárust um
50.000 mál og nú bíða ríflega
100.000 mál afgreiðslu. Til saman-
burðar bendir hann á að árið 2004,
er hann hóf störf hjá Mannrétt-
indadómstólnum, voru kærurnar
sem þá lágu fyrir á milli 40.000-
50.000.
Það þarf engan að undra að nær
stöðug umræða um álagið eigi sér
stað hjá dómurum og öðru starfs-
fólki dómstólsins og hvort finna
megi leiðir til að hraða afgreiðslu
með breyttu vinnuferli. „Það eru
hins vegar takmörk fyrir því hvað
hægt er að flýta málsmeðferðinni
og ná fram mikilli hagræðingu inn-
anhúss,“ segir Davíð Þór.
25% frá Rússlandi
Ár hvert er dæmt í um 1.500
málum og tekin afstaða til 30.000
kæra. 57% þeirra kæra sem berast
koma frá einungis fjórum ríkjum –
stærsta ríkinu Rússlandi, þaðan
berast 25% þeirra, og síðan Rúm-
eníu, Úkraínu og Tyrklandi. „Þrjú
þessara ríkja eru fyrrverandi
sósíalistaríki í Austur-Evrópu og
eru enn að glíma við sína sögulegu
arfleifð.“ Langt sé í land með að
réttarfar sé komið í gott lag í
þessum ríkjum. Illa gangi t.a.m. að
framfylgja dómum sem búið er að
kveða upp í Rúmeníu og í Rúss-
landi tengist vandinn oft réttarfari
í sakamálum. „Menn eru þá of
lengi í gæsluvarðhaldi, máls-
meðferð tekur of langan tíma og
lögreglan notar vafasamar aðferðir
við rannsókn mála og réttindi sak-
aðra manna oft fyrir borð borin.“
Mannréttindamál hafa einnig
verið vanda bundin í Tyrklandi og
lengi vel komu langflest málin
þaðan. „Nú eru hins vegar ýmis
merki um að starf dómstólsins og
Evrópuráðsins í Tyrklandi sé að
skila talsverðum árangri,“ segir
Davíð Þór. „Málunum er að fækka,
þau eru að breytast og eru í viss-
um skilningi ekki jafn alvarleg og
áður.“ Með því sé átt við að færri
mál snúist nú um 2. og 3. grein
mannréttindasáttmálans, þ.e. rétt-
inn til lífs og um illa meðferð og
pyntingar.
95% þeirra kæra sem Mannrétt-
indadómstólnum berast er hins
vegar á endanum vísað frá og eru
ástæður þess margvíslegar. Mál
eru t.a.m. ekki tekin fyrir hjá
dómstólnum fyrr en búið er að láta
reyna á allar réttarfarsleiðir í
heimalandinu og eins verður kæra
að berast innan sex mánaða frá því
að lokadómur var kveðinn þar upp.
Þá er í fjölda mála talið augljóst
að ekki sé um brot að ræða.
Of mikið um endurtekningar
„Síðan eru önnur mál sem þurfa
ítarlegri rökstuðning, jafnvel þótt
þeim sé á endanum vísað frá. Ís-
lensku þjóðlendumálin sem tekin
voru fyrir fyrr á þessu ári eru gott
dæmi um slíkt. Einu þeirra mála
var til að mynda vísað frá eftir
mjög rækilega athugun. Frávís-
unarákvörðunin er löng og ítarlega
rökstudd og var tekin í sjö manna
dómi. Það getur því verið alveg
jafnmikil vinna að vísa frá máli og
að kveða upp dóm.“
Öllum sé hins vegar ljóst að
þessi þróun, sem birtist í sívaxandi
fjölda mála, gangi ekki til lengdar.
Kallað hefur verið eftir breyt-
ingum á sáttmálanum og gerðar
tilraunir með svonefndan 14. við-
auka sem á að auðvelda það að
takast á við málafjöldann. Sam-
kvæmt honum geti m.a. einn dóm-
ari vísað máli frá í stað þriggja nú
og þrír dómarar í stað sjö kveðið
upp dóma í málum sem eiga sér
mörg fordæmi í sögu dómstólsins.
„Því miður er of mikið af slíkum
málum,“ segir Davíð Þór.
Illa hefur hins vegar gengið að
fá viðaukann í gildi. Hann var full-
giltur af öllum aðildarríkjum nema
Rússlandi og verður lendingin
væntanlega sú að viðaukinn taki
gildi gagnvart þeim ríkjum sem
honum eru samþykk.
Leysir ekki vandann
„Ég held að það séu samt allir
sammála um að þetta muni ekki
leysa vandann. Það þarf að endur-
skoða þetta frá grunni og það er
mjög erfitt mál og viðkvæmt.“
Davíð Þór bendir á, að ólíkt
flestum ef ekki öllum alþjóðlegum
dómstólum hafi einstaklingar bein-
an aðgang að Mannréttinda-
dómstólnum. „Talað hefur verið
um að ein leiðin til að ná tökum á
þessum vanda sé að setja þessum
réttindum einstaklinga meiri
skorður og sía mál þannig meira á
öðrum stigum. Þetta er þó nokkuð
sem menn eru tregir til að gera
vegna þess að með því er verið að
fórna þessu aðalsmerki dómstóls-
ins sem skilað hefur honum þess-
ari miklu velgengni.
Það hefur oft verið orðað svo að
dómstóllinn sé í raun fórnarlamb
sinnar eigin velgengni. Fólk setur
traust sitt á hann í sífellt meira
mæli og sendir fleiri og fleiri mál.
Eftir því sem vitundin um dóm-
stólinn og þekking á Mannrétt-
indasáttmála Evrópu vex fjölgar
málum. Við höfum þó hvorki tæki
né aðstæður til að takast á við öll
þessi mál innan þess tíma sem
æskilegt væri,“ segir Davíð Þór og
bætir við að hann telji Mannrétt-
indadómstólnum samt sem áður
ekki berast nema lítið brot af þeim
málum sem ef til vill væri ástæða
til að skoða.
Fórnarlamb eigin velgengni
Morgunblaðið/RAX
Davíð Þór Björgvinsson Telur að Mannréttindadómstólnum berist engu að
síður ekki nema lítið brot af þeim málum sem ástæða væri til að skoða.
 Um 100.000 mál bíða meðferðar hjá Mannréttindadómstólnum í Strassborg og hefur málafjöldinn
tvöfaldast á síðastliðnum fimm árum  Rúmur helmingur kæranna berst frá fjórum ríkjum.
NORÐURLÖNDIN eru meðal þeirra landa sem senda
fáar kærur til Mannréttindadómstólsins. Flest þeirra
mála sem þaðan berast eru líka tæknilegs eðlis.
„Þetta eru yfirleitt mál sem í hinu víðara sam-
hengi teljast ekki mjög alvarleg, þó að þau séu
vissulega mikilvæg fyrir kærandann,“ segir Davíð
Þór.
Vandinn sé því ekki mjög djúpstæður, ólíkt bæði
Ítalíu og Frakklandi þar sem erfitt hefur reynst að ná
tökum á sumum réttarfarsvandamálum. „Það má
segja að þetta sé eins konar fínstilling réttarkerf-
isins og hana þarf í öllum ríkjum, jafnvel þar sem
réttarkerfið er talið til fyrirmyndar líkt og á Norð-
urlöndunum.“
Frá Íslandi berast um 10 mál á ári og eru algeng-
ustu málin hér, líkt og annars staðar, rétturinn til
réttlátrar málsmeðferðar. Í 50 ára sögu dómstólsins
hafa verið kveðnir upp átta dómar þar sem íslenska
ríkið hefur verið talið brotlegt við sáttmálann. Eitt
þeirra mála snýst um funda- og félagafrelsi sam-
kvæmt 11. gr. sáttmálans. „Þetta er mál Sigurðar
Sigurjónssonar gegn íslenska ríkinu en Sigurður
taldi að það bryti gegn réttindum sínum samkvæmt
sáttmálanum að skylda hann til að vera í Frama (fé-
lagi leigubílstjóra) og binda starfsréttindi hans við
það. Á þetta féllst Mannréttindadómstóllinn og er
þetta líklega frægasta málið gegn Íslandi og mikið til
þess vísað í síðari dómum sem og fræðiritum. Þessi
dómur er stefnumarkandi um svokallað neikvætt fé-
lagafrelsi. Í honum var, að ég hygg, í fyrsta skipti
komist að þeirri niðurstöðu að sáttmálinn verndaði
rétt manna til að standa utan við félög.
Líklega er þó afdrifaríkast málið sem í raun fór
aldrei fyrir dómstólinn, heldur aðeins Mannréttinda-
nefnd Evrópu, sem þá var, en var sætt áður en það
kom til kasta dómstólsins. Hér er átt við mál Jóns
Kristinssonar en sá málatilbúnaður allur leiddi til
stórfelldra breytinga á íslensku réttarfari í upphafi
tíunda áratugar síðustu aldar. Þá eru ótalin hin víð-
tæku áhrif sem sáttmálinn og dómar Mannréttinda-
dómstóls Evrópu hafa haft fyrir skýringu og beitingu
mannréttindarákvæða íslensku stjórnarskrárinnar.“
Fáar kærur berast frá Norðurlöndunum
Skógarhlíð 18 • sími 595 1000 • www.heimsferdir.is
Birt með fyrirvara um prentvillur. Heimsferðir áskilja sér rétt til leiðréttinga á slíku.
Ath. að verð getur breyst án fyrirvara.
Salou
frá kr. 69.990
Heimsferðir bjóða ótrúleg tilboð
á ferðum til sumarleyfisperlunn-
ar Salou, sunnan Barcelona, 12.
júlí í tvær vikur og 19. júlí í eina
eða tvær vikur. Í boði eru stökktu
tilboð, með eða án fæðis, þar
sem þú bókar flugsæti og 4
dögum fyrir brottför færðu að
vita hvar þú gistir. Þú velur hvort
þú vilt gistingu án fæðis, með
hálfu fæði eða öllu inniföldu.
Gríptu þetta einstaka tækifæri og
smelltu þér í sumarfrí með
Heimsferðum og njóttu lífsins á
þessum einstaka sumarleyfis-
stað á hreint ótrúlegum kjörum.
Verð frá kr. 69.990
Netverð á mann, m.v. 2-4 í herbergi / stúdíó
/ íbúð í viku. Aukavika kr. 20.000. Stökktu
tilboð 12. eða 19. júní.
Verð frá kr. 84.990
- Með hálfu fæði
Netverð á mann, m.v. 2-4 í herbergi / stúdíó
/ íbúð í viku með hálfu fæði. Aukavika kr.
30.000. Stökktu tilboð 12. eða 19. júní.
Verð frá kr. 94.990
- Með öllu inniföldu
Netverð á mann, m.v. 2-4 í herbergi / stúdíó
/ íbúð í viku með „öllu inniföldu“. Aukavika
kr. 35.000. Stökktu tilboð 12. eða 19. júní.
12. eða 19. júní
Stökktu til
- með eða án fæðis
Allra síðustu sætin!