Morgunblaðið - 21.06.2009, Page 37

Umræðan 37
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. JÚNÍ 2009
VÍÐA á Vest-
fjörðum er unnið að
undirbúningi jarð-
ganga og vegagerðar
til að rjúfa alla vetr-
areinangrun fjórð-
ungsins. Á síðari ár-
um hefur vegakerfið
tekið á sig mynd sem
Vestfirðingar berjast
fyrir. Gangi þessar
áætlanir eftir verður
heilsárstenging
byggðanna á Vestfjörðum með
bundnu slitlagi að veruleika næstu
tíu til fimmtán árin. Á norðurleið-
inni til Ísafjarðar er unnið að
tveimur stórum framkvæmdum.
Milli Gilsfjarðar og Stranda verð-
ur tekinn í notkun nýr vegur um
Arnkötludal seint á þessu ári eða
fyrrihluta næsta árs. Innar í Ísa-
fjarðardjúpi er verið að byggja
brú yfir Mjóafjörð og tilheyrandi
vegi. Milli Reykjavíkur og Ísa-
fjarðar geta menn ekið á bundnu
slitlagi á næsta ári. Þarna verður
leiðin 454 km löng. Til Ísafjarðar
er norðurleiðin á bilinu 496 til 530
km löng þegar ekið er um Strand-
ir. Lengri leiðin miðast við vetr-
arvegi fyrir Reykjanes. Verið er
að undirbúa á suðurleiðinni lagn-
ingu nýs vegar um Teigarskóg og
þverun Þorskafjarðar. Á löngum
kafla verða lagfæringar vegarins
um Barðaströnd boðnar út á næst-
unni. Ráðist verður á næstu árum
í framkvæmdir við Dýrafjarð-
argöng, á sama tíma er talað um
að leggja nýjan veg yfir Dynjand-
isheiði. Skoðaðir hafa verið mögu-
leikar á 12 km löngum jarð-
göngum undir heiðina og styttri
göngum inn í Geirþjófsfjörð. Tím-
inn verður að leiða í ljós hvort
hægt er að ljúka öll-
um þessum fram-
kvæmdum á einum
áratug.
Vegagerðin á Ísa-
firði telur að kostn-
aður við lengri göng-
in undir heiðina verði
um 14 milljarðar kr.
Stutt jarðgöng undir
Meðalnesfjall, Kleifa-
heiði, Bröttubrekku
og um 3 til 4 km löng
veggöng undir Kletts-
háls þarf líka að hafa
í huga til þess að
hægt verði að aka suðurleiðina á
bundnu slitlagi allt árið um kring
frá Reykjavík vestur í Ísafjarð-
ardjúp. Til þess að dæmið klárist
skulu nýkjörnir þingmenn Norð-
vesturkjördæmis kynna sér þetta
og berjast fyrir þessum veggöng-
um sem rjúfa alla vetrareinangrun
byggðanna enn betur en upp-
byggðir fjallvegir á snjóþungum
og illviðrasömum svæðum í 500 til
600 m hæð.
Fyrrverandi skólameistari Ólína
Þorvarðardóttir ætti að fylgja
þessu máli eftir í samgöngunefnd
Alþingis og leggja áherslu á þess-
ar samgöngubætur sem tengja
saman Vesturbyggð, Barðaströnd
og Dalabyggð um ókomin ár. Ein
og sér nægja Dýrafjarðargöng
ekki til að suðurfirðirnir og Vest-
urbyggð fái örugga heilsársteng-
ingu við Ísafjarðardjúp. Til þess
er Dynjandisheiði í 500 m hæð
alltof illviðrasöm og snjóþung. Á
veginum í Mjólkárhlíð sem aur-
skriður geta sópað fyrirvaralaust
niður í fjörurnar er slysahættan
alltof mikil þegar höfð er í huga
hætta á grjóthruni og snjóflóðum.
Fjórðungssamband Vestfirðinga,
sem berst fyrir því að gerð verði
jarðgöng undir Dynjandisheiði í
beinu framhaldi af Dýrafjarð-
argöngum, ætti ásamt öllum þing-
mönnum Norðvesturkjördæmis að
svara því hvort ódýrasti kosturinn
sé að hefja fyrst undirbúning að
gerð vegganga undir Meðalnes-
fjall. Fyrr geta aurskriður eyði-
lagt allt vegasamband milli byggð-
anna á sunnan- og norðanverðum
Vestfjörðum án þess að Vegagerð-
in á Ísafirði sjái það tímanlega
fyrir. Mikilvægt er að það komi
fram í langtímasamgönguáætlun
eftir hvaða leiðum Vestfirðingar
geti þokað veginum ofan af Dynj-
andisheiði.
Í jarðgangaáætlun Vegagerð-
arinnar hafa verið kynntar tvær
hugmyndir um veggöng undir
heiðina. Þau eru: a) Göng sem
lægju úr 80 m hæð í Vatnsfirði og
50 m.y.s. í Dynjandisvogi yrðu 12
km löng. b) Annar kostur er að
fara milli þessara staða í tvennum
jarðgöngum sem kæmu út í Geir-
þjófsfirði í 100 m hæð. Inn í
Trostansfjörð verður að opna
þriðju dyrnar hvort sem göngin
kæmu út í Geirþjófsfirði eða ekki
til þess að þau gagnist íbúum
Vesturbyggðar. Fyrir þá lengist
leiðin til Ísafjarðar ef þeir þurfa
að aka í gegnum göngin undir
Kleifaheiði. Tvenn veggöng inn í
Tálknafjörð geta tryggt örugga
heilsárstengingu milli Patreks-
fjarðar og Bíldudals.
Jarðgöng undir Meðalnesfjall
Eftir Guðmund Karl
Jónsson »Ein og sér nægja
Dýrafjarðargöng
ekki til að suðurfirðirnir
og Vesturbyggð fái
örugga heilsársteng-
ingu við Ísafjarðardjúp.
Guðmundur Karl
Jónsson
Höfundur er farandverkamaður.
FJALLA-
MENNSKA og fjall-
göngur hafa tekið
ótrúlegt vinsaælda-
stökk undanfarin 2-3
ár. Það verður að
teljast bæði gott og
gagnlegt enda útivist
og fjallgöngur prýði-
leg aðferð við að
njóta náttúrunnar,
rækta sjálfan sig og
aðra, og kynnast
landinu. Margir leggja leið sína á
miserfið fjöll, allt frá 200-300 m
háum fellum upp í jökulþakin eld-
fjöll og tinda sem ná Alpastærð.
Af langri reynslu vil ég minna á
nokkur atriði sem vert er að hafa í
huga.
Útivistarfólk verður að sýna
landeigendum tillitssemi. Sumar
fjallgöngur hefjast við heimreiðar
að býlum og í öðrum þarf að fara
um girt svæði. Stundum er úr
vöndu að ráða. Menn geta þurft að
taka á sig krók eða biðja leyfis.
Aldrei má aka inn á bæjarhlað á
samráðs, skilja eftir opin hlið,
hamla umferð um vegi og slóða
eða verða til vandræða á annan
hátt. Því miður hefur borið á
slíku. Á nokkrum stöðum hafa
landeigendur brugðist við með því
að merkja leiðir, setja hlið á girð-
ingar osfrv. og er það til fyr-
irmyndar.
Fjallgöngumenn verða að skoða
veðurspár, lesa í veður á leiðinni
og kunna að snúa við vegna
slæmra veðurskilyrða. Það er eng-
in þörf á að þvinga fram „tinda-
sigur“ með því að hætta sjálfum
sér og öðrum að óþörfu. Á norsku
segja menn: – Det er ingen
skamm å snu. Á erfiðari fjöllum
ber nú þegar á því að lítt vant fólk
eða illa búið ætlar sér
um of og leið-
sögumenn geta verið
brenndir sama marki
og leitt hópa of langt
miðað við aðstæður.
Loks má alltaf spyrja
sjálfan sig hvort upp-
ganga á fjall í slag-
virðri, stórhríð eða
blindaþoku þjóni
nokkrum alvöru til-
gangi. Vilji fólk æfa
sig við vondar að-
stæður á það að ger-
ast í sérstökum æf-
ingarferðum en ekki við
óviðráðanlegar aðstæður. Ég vil
beina þessum orðum sérstaklega
til fólks sem ætlar á Öræfajökul,
Eyjafjallajökul og í aðrar sam-
bærilegar fjallaferðir.
Alltaf er snjallt að huga vel að
þreki og eigin kunnáttu áður en
menn velja sér viðfangsefni. Það
er sjálfsagt að þoka sér æ hærra
og í erfiðari ferðir, sé áhuginn
nægur, en það þarf að gerast í
hæfilegum stökkum. Nokkrar
ferðir á Esju og ein á Heklu gera
fáa hæfa til að klífa Öræfajökul og
klukkutíma skokk þrisvar í viku í
fáeina mánuði er ekki endilega
nægur undirbúningur undir 8-12
klst. ferð í miklum bratta, snjó-
þæfingi og með byrðar. Besta
þjálfun til fjallgöngu eru fjall-
göngur og þá með lágmarksbyrðar
fyrir hinar erfiðari ferðir og á sí-
fellt lengri leiðum. Eitt af öryggis-
atriðum í fjallgöngum er hæfileg-
ur hraði. Mjög hægfara fólk setur
sjálft sig og jafnvel aðra í óþarfa
hættu því þrek er háð vökutíma
og aðstæður á fjalli eru háðar nótt
og degi.
Í langflestum jöklaferðum, eink-
um þegar líður á sumar, er lína og
ísöxi, ásamt lágmarkskunnáttu í
notkun þessa einfalda búnaðar, og
í sprungubjörgun, skilyrði öruggr-
ar fjallamennsku. Ekki þurfa allir
í hóp að kunna slíkt en nógu
margir samt. Oft þarf að nota
mannbrodda (12-gadda) þótt kom-
ið sé vor eða sumar. Í vetr-
arferðum á fjöllum eða jöklum er
ófrávíkjanleg regla að hafa mann-
brodda og ísöxi meðferðis, ef snjór
eða hjarn, hvað þá ís, er í leiðinni.
Þetta gildir jafnt um Esju sem
Heklu, svo sömu dæmi og fyrr séu
nefnd.
Allt of algengt er að fjall-
göngufólk gleymi næringunni –
eða öfugt, beri með sér allt of
mikið af nesti. Í 1-2 klst ferð þarf
að drekka vel einu sinni til tvisv-
ar, og síðan a.m.k. á klukkustund-
ar fresti eftir það, sé gangan
lengri. Staðgott nesti, annað en
sælgæti, er jafn nauðsynlegt í
fjallgöngum og daglegu lífi, raun-
ar heldur nauðsynlegra út af
aukaáreynslu sem menn verða fyr-
ir. Allir eiga að kynna sér það
helsta í þessum efnum, rétt eins
og þeir kynna sér hvernig best er
að stytta skref sín í bratta og nota
göngustafi þar sem við á – eða
lesa í fjalllendið hvar best er að
fara hverju sinni því það er líka
hluti af öryggi á fjöllum.
Upp til fjalla
Eftir Ara Trausta
Guðmundsson » Fjallgöngumenn
verða að skoða veð-
urspár, lesa í veður á
leiðinni og kunna að
snúa við vegna slæmra
veðurskilyrða.
Ari Trausti
Guðmundsson
Höfundur er jarðvísinda-
og fjallamaður.
HAFI einhvern tím-
ann verið rétti tíminn
til að fyrna fisk-
veiðikvóta er það ein-
mitt núna. Þessar vik-
urnar er verið að
ganga frá samningum
um uppgjör á milli
gömlu og nýju bank-
anna. Mikil skuldsetn-
ing útgerðarfyrirtækja
hjá gömlu bönkunum
er að sliga útgerðina. Ástæðan er
meðal annars uppkaup á gjafa-
kvótum þeirra sem hafa farið úr
greininni, ásamt þátttöku í útrás-
arævintýrum.
Íslenska þjóðin þarf nú að
gjalda dýru verði mistök og
ábyrgðarleysi þeirra sem bera
ábyrgð á kreppunni. En ekki að
öllu leyti. Léleg áhættustýring
gömlu bankanna og erlendra lán-
ardrottna þeirra gagnvart útgerð á
ekki og þarf ekki að bitna á ís-
lenskum almenningi. Þeir sem
veittu há lán til útgerðarfyrirtækja
gegn veði í kvóta sem þau gátu
ekki sannað eignarrétt sinn á, eiga
að taka skellinn, ekki almenningur.
Treysta verður því að samn-
ingamenn íslenska ríkisins taki til-
lit til þess að fyrna á kvótann þeg-
ar þeir semja um verðmæti
sjávarútvegslána sem nýju rík-
isbankarnir kunna að yfirtaka frá
þrotabúum gömlu bankanna. Ann-
ars væru þeir að skaða íslenska
ríkið um miljarðatugi ef ekki
meira.
Skuldir útgerðar eru á bilinu
300-600 milljarðar eftir því hver
segir frá. Kvótaeign útgerðar er
bókfærð á um 200 milljarða. Ár-
legt verðmæti fiskafla upp úr sjó
er um 100 milljarðar. Er ekki
nokkuð ljóst að allur arður af út-
gerð næstu árin myndi fara í að
borga af lánum ef kvótinn verður
ekki fyrndur?
Það ræðst væntanlega á næstu
dögum eða vikum hver verður nið-
urstaða í þessu máli. Miklu skiptir
að stjórnvöld standi sig í málinu,
gæti hagsmuna almennings og láti
spunameistara LÍÚ ekki verða til
þess að röng ákvörðun sé tekin.
Áróðursherferð LÍÚ
LÍÚ hefur kosið að beita
hræðsluáróðri til að verja hags-
muni stærstu félaga sinna í ljósi
núverandi efnahagsástands. Reynt
er að hræða fólk með því að störf
tapist, fiskur verði ekki veiddur,
markaðir tapist, nýju ríkisbank-
arnir fari á hausinn og lands-
byggðin fari í auðn. Lítið fer fyrir
rökstuðningi LÍÚ fyrir því að
þetta þurfi að gerast.
Skipta má núverandi útgerð í
þrennt:
– Ofurskuldsettar útgerðir sem
eru bæði tæknilega og raunveru-
lega gjaldþrota óháð gjafakvótum
eða fyrningu. Verðmæti kvóta-
eignar þeirra lendir í vasa kröfu-
hafa sem flestir eru erlendir.
Fyrning minnkar þó verulega það
sem kröfuhafarnir fá í sinn hlut.
– Mikið skuldsettar útgerðir
sem gætu þraukað með áframhald-
andi gjafakvótum en myndu ekki
lifa af án þeirra. Þær fara í þrot
við fyrningu og kröfuhafar hirða
kvótann. Fyrningin minnkar hlut
kröfuhafa í arði af fiskveiðum
næstu árin.
– Lítið skuldsettar og vel reknar
útgerðir sem myndu auðveldlega
standa sig á uppboðsmarkaði fyrir
kvótaheimildir þrátt fyrir minnk-
andi gjafakvótahlutfall með fyrn-
ingarleið.
Ljóst er að við
fyrningarleið myndu
fleiri útgerðir fara í
þrot en með óbreyttu
kerfi. Fiskurinn,
skipin og sjómenn-
irnir hverfa hins veg-
ar ekki, þannig að
nógir myndu verða
til að taka við að
veiða þann fisk sem
er í boði. Umframaf-
kastageta í sjávar-
útvegi er það mikil
að ekki væri vandamál fyrir þá
sem eftir stæðu að taka þann
kvóta sem óhætt er að veiða.
Skuldahali útgerðarinnar kemur
nýju bönkunum nákvæmlega ekk-
ert við, ennþá. Helst er að sjá að
baráttuaðferð LÍÚ byggist á því
að ná skuldahalanum inn í nýju
bankana sem gerir það erfitt að
fyrna kvótana öðru vísi en að stór-
skaða rekstur þeirra.
LÍÚ reynir að tengja gjafa-
kvótakerfið við hagsmuni lands-
byggðarinnar. Alþekkt er þó að
margar byggðir hafa verið grátt
leiknar þegar kvóti hefur verið
seldur á brott.
Útgerðin hefur haft hundruð
milljarða í arð af gjafakvótunum á
undanförnum árum. Eigendur út-
gerðarinnar hafa hins vegar blóð-
mjólkað reksturinn þannig að núna
standa eftir ofurskuldsett fyr-
irtæki sem mörg hver stefna í
gjaldþrot. Fyrning flýtir fyrir
nauðsynlegri endurnýjun og að-
komu nýrra útgerðaraðila sem
koma inn á eðlilegum rekstr-
arforsendum.
Fyrning og uppboð á kvótum
Sátt um núverandi kerfi er
ímyndun. Útgerðarmenn tala um
nauðsyn þess að skapa stöðugleika
í sjávarútvegi. Ein forsenda þess
er afnám gjafakvóta. Atvinnugrein
með rekstrarforsendur í andstöðu
við meirihluta þjóðarinnar getur
aldrei vænst stöðugleika í rekstri.
Fréttir berast af því að ungt
fólk sé áhugalaust um að hefja
störf í sjávarútvegi. Það er skilj-
anlegt, ungt fólk ekki síður en aðr-
ir áttar sig á því að greinin bygg-
ist ekki á eðlilegum
rekstrarforsendum og finnur sér
annan starfsvettvang.
Staða ríkissjóðs er mjög erfið
núna. Til skoðunar hlýtur að koma
að útfæra fyrningarleiðina á
skemmri tíma en 20 árum til að
afla meiri tekna. Ég skora á rík-
isstjórnina að láta ekki hræða sig
frá því að framfylgja boðaðri
stefnu í sjávarútvegsmálum.
Lýst hefur verið uppboðskerfi
fyrir fyrnda kvóta sem er sann-
gjarnt, eykur hagkvæmni, tekur út
hvata til brottkasts, fyrirbyggir
byggðaröskun, auðveldar nýliðun
og skilar ríkinu auðlindarentu af
fiskimiðunum í samræmi við
greiðslugetu útgerðar.
Sjá grein undirritaðs í Morg-
unblaðinu 28. maí síðastliðinn og
nánar á vefsíðunni www.upp-
bod.net.
Nei, við fyrningar-
leið þýðir millj-
arðatugi aukalega í
erlendar kröfur
Eftir Finn Hrafn
Jónsson
Finnur Hrafn Jónsson
» Skuldahali útgerð-
arinnar kemur nýju
bönkunum ekkert við,
ennþá. Flutningur hans
yfir í nýju bankana
myndi gera fyrningu
erfiða án þess að stór-
skaða þá.
Höfundur er verkfræðingur og tölv-
unarfræðingur.