Morgunblaðið - 23.07.2009, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. JÚLÍ 2009
Iðandi mannlíf á Ingólfstorgi Engum þarf að leiðast á meðan hann dvelst í miðbænum og á Ingólfstorgi má dvelja við ýmsa iðju. Sumir hjóla, aðrir spjalla og enn aðrir gæða sér á ljúffengum ís.
Eggert
UNDIRRITAÐUR
var kallaður á fund
efnahags- og skatta-
nefndar Alþingis í síð-
ustu viku til þess að
ræða greiðslugetu Ís-
lands samkvæmt Ice-
save-samningnum.
Daginn áður hafði
Seðlabanki Íslands birt
minnisblað um greiðslu-
byrði landsins af er-
lendum lánum þar sem meginnið-
urstaðan er skýr: „Þjóðarbúið
verður fyllilega fært um að standa
undir Icesave-samningunum.“ Þeg-
ar rýnt er í forsendurnar sem bank-
inn gefur sér fyrir þessari nið-
urstöðu kemur í ljós að þar ríkir svo
mikil bjartsýni að undrum sætir.
Ótrúverðugar forsendur
Lykilforsendur í minnisblaði
Seðlabankans eru eftirfarandi.
1. Gengi krónunnar: Seðlabankinn
miðar við að gengi íslensku krón-
unnar verði 14% sterkara en það er í
dag. Helsta röksemdin virðist vera
trú bankans á eigin peningamála-
stjórnun sem hlýtur að þýða að
bankinn ætli sér að halda vöxtum
háum í langan tíma. Í minnisblaðinu
er einnig birt svokölluð „lakari spá“
bankans (nokkurs konar „worst case
scenario“) þar sem gert er ráð fyrir
að gengið gagnvart sterlingspundi
veikist, en þó ekki meir en svo að
það taki 7 ár að ná því stigi sem það
er í dag. Þetta er sýnt á mynd 1. Í
lakari spánni er ekki minnst á gengi
krónunnar gagnvart evru og virðist
sem það eigi að haldast áfram sterkt
allan þennan tíma. Í hagfræðigrein-
ingum af þessu tagi er vanalegt að
miða við a.m.k. eitt staðalfrávik frá
sögulegu gengi krónunnar. Þetta er
gert á mynd 1 og þá sést hversu létt-
væg „lakari spá“ bankans er í raun.
2. Viðskiptajöfnuður: Seðlabank-
inn gerir ráð fyrir að afgangur af
viðskiptum við útlönd verði marg-
feldi af því sem best hefur verið í
sögu landsins. Þetta sést á mynd 2.
Af helstu forsendum bankans má
nefna að gert er ráð fyrir stækkun
álversins í Straumsvík, að nýtt álver
rísi í Helguvík og sala á danska
FIH-bankanum gangi eftir á ágætu
verði. Ekki er ljóst hvort stækkunin
í Straumsvík er sú sem Hafnfirð-
ingar höfnuðu árið 2007 en sé svo
virðist Seðlabankinn vera að taka
pólitíska afstöðu til málsins. Raf-
orkuframleiðsla fyrir álverið í
Helguvík er í uppnámi eftir að Evr-
ópski fjárfesting-
arbankinn hætti við
að afgreiða lán til
Orkuveitu Reykja-
víkur. Jafnvel þótt ál-
versspár Seðlabank-
ans gangi eftir er
viðskiptajöfnuðurinn
sem miðað er við
ótrúlega hagstæður:
Heildarkostnaður við
Kárahnjúkavirkjun
var um 130 milljarðar
króna en Seðlabank-
inn gerir ráð fyrir a.m.k. 130 millj-
arða króna afgangi á hverju ári í 10
ár. Þess má geta að viðskiptajöfn-
uðurinn var reyndar neikvæður
flest árin sem Kárahnjúkar voru í
byggingu. Þá er hlutabréfaverð
FIH-bankans háð mikilli óvissu
enda hefur sú stofnun nýlega þegið
aðstoð frá danska ríkinu og láns-
hæfiseinkunnin verið lækkuð.
3. Hagvöxtur: Spá Seðlabankans
um hagvöxt hlýtur að teljast mjög
óraunhæf. Mynd 3 sýnir spána í
samanburði við spá breska fjár-
málaráðuneytisins um hagvöxt í
Bretlandi. Samkvæmt þessu mun
samdráttarskeiðið á Íslandi vera
svipað og í Bretlandi næstu 2 ár og
síðan mun hagvöxturinn hér verða
30% meiri er í Bretlandi á næstu 7
árum. Þó Bretar búi við erfitt efna-
hagsástand hafa þeir ekki orðið fyr-
ir kerfishruni líkt og gerst hefur á
Íslandi. Þess ber að geta að breska
ríkisstjórnin hefur verið gagnrýnd
harkalega fyrir óhóflega bjartsýni í
spá sinni.
Niðurstaða greiningar Seðla-
bankans er sú að sterkt gengi og
mikill vöxtur landsframleiðslu geri
skuldir íslenska ríkisins sem nú eru
fjallháar að smáræði að 7 árum liðn-
um. Þetta gengur svo langt að það
skiptir nánast engu hverjar end-
urheimtur verða af eignum Lands-
bankans: Mynd 4 sem er úr minn-
isblaði Seðlabankans sýnir að
munurinn á 10% og 75% end-
urheimtum er nánast enginn! Þegar
500 milljarðar (þriðjungur af núver-
andi landsframleiðslu) til eða frá eru
hættir að skipta máli er augljóst
hverjum sem vill sjá að þessi grein-
ing er á villigötum. Hún er svo úr
takti við raunveruleikann að hún
hlýtur að hafa verið samin til að
styðja málstað sem bankinn hafði
valið sér fyrirfram. Vinnubrögð af
þessu tagi gefa ekkert tilefni til þess
að tilkynna að Ísland geti „fyllilega
staðið undir Icesave-samning-
unum“. Um það ríkir enn mikil
óvissa.
„Þetta reddast“
Það vottar í auknum mæli fyrir
þreytu almennings og alþingis-
manna vegna Icesave-samningsins
og margir virðast tilbúnir til að sam-
þykkja hann á þeim forsendum að
„þetta reddist“ og aðrar þjóðir Evr-
ópu hljóti að fyrirgefa okkur Ice-
save-skuldirnar ef við getum ekki
borgað. Miðað við framkomu Hol-
lendinga og þó sérstaklega Breta
undanfarna mánuði virðist það hald-
lítil von. Þegar þörf okkar Íslend-
inga hefur verið mest hafa þessi ríki
gengið fram af óbilgirni í að vernda
eigin hagsmuni á okkar kostnað.
Afstaða Evrópusambandsins til
Íslands kom berlega í ljós í síðustu
viku. Á meðan Alþingi var að sam-
þykkja að hefja aðildarviðræður að
sambandinu og Icesave-frumvarpið
bíður afgreiðslu þá hætti Evrópski
fjárfestingabankinn við að lána
Orkuveitu Reykjavíkur 170 milljónir
evra. Þessi banki er í eigu Evrópu-
sambandsins og ekki rekinn með
hagnaði að markmiði heldur á að
lána samkvæmt markmiðum sam-
bandsins. Þar er endurnýtanleg
orka efst á blaði. Bankinn er einn af
aðallánveitendum OR vegna Hellis-
heiðarvirkjunar og er því vel kunn-
ugur rekstri fyrirtækisins. Ákvörð-
un bankans hlýtur að vera áfall fyrir
íslensk stjórnvöld.
Samningnum verður að breyta
Sú staða sem núverandi ríkis-
stjórn Íslands tók í arf og þarf að
vinna úr er hörmuleg. Um það er
ekki deilt. Hins vegar verður að
vanda til verks eins og kostur er og
það á ekki síst við um Icesave-
samninginn sem er eitt stærsta mál
Íslandssögunnar. Því miður hafa slík
mistök verið gerð við núverandi
samning að hann er ekki hægt að
samþykkja. Greining Seðlabankans
á greiðslubyrði Íslands er fjar-
stæðukennd og grefur verulega und-
an trúverðugleika bankans. Hún
virðist hafa að markmiði að styðja
fyrirfram ákveðna niðurstöðu án
þess að greina heiðarlega frá óvissu-
þáttum og hylma þar með yfir þau
mistök sem hafa átt sér stað. Það er
fráleitt að Alþingi geti samþykkt
Icesave-samninginn í óbreyttri
mynd.
Ítarlegar tilvísanir í heimildir og
aðrar upplýsingar ásamt útreikn-
ingum er hægt að nálgast á vefsíð-
unni risk.lse.ac.uk/icesave
Eftir Kára
Sigurðsson
» Greining Seðlabank-
ans á greiðslubyrði
Íslands vegna Icesave-
samningsins er fjar-
stæðukennd og grefur
verulega undan trúverð-
ugleika bankans.
Kári Sigurðsson
Hvað vakir fyrir Seðlabankanum?
 1. Gengi krónu gagnvart sterlingspundi.
100
150
200
250
300
350
'98 '00 '02 '04 '06 '08 '10 '12 '14 '16 '18
kr./GBP
Söguleg gengisþróun "Lakari spá" Seðlabankans
Núverandi gengi
Óvissubil
 2. Viðskiptajöfnuður Íslands.
-250
-200
-150
-100
-50
0
50
100
150
200
250
90 '92 '94 '96 '98 '00 '02 '04 '06 '08 '10 '12 '14 '16 '18
ma kr.
Sögulegt Spá Seðlabankans
Besta ár Íslands-
sögunnar: 23 ma kr
árið 1994
Versta árið í spá
Seðlabanka: 134
ma kr árið 2017
 3. Samanburður á hagvaxtaspám Ís-
lands og Bretlands.
90
100
110
120
130
140
150
160
'08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18
VLF Íslands skv. spá Seðlabanka Íslands
VLF Bretlands skv. spá breska fjármálaráðuneytisins
Verg landsframleiðsla (VLF), 2008=100
 4. Spá Seðlabanka um er-
lendar skuldir þjóðarbúsins í
hlutfalli af VLF m.v. mismun-
andi endurheimtur eigna
Landsbankans.
Munur á 10% og
75% endurheimtum
er hverfandi
Mynd 4
Höfundur er lektor við
Háskólann í Reykjavík.