Morgunblaðið - 27.07.2009, Blaðsíða 16
16 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 27. JÚLÍ 2009
NÚ STANDA vonir
til að stjórnvöld og
vinnumarkaðurinn
geti einhent sér í upp-
byggingu atvinnulífs-
ins og að tryggja
rekstur öflugra fyr-
irtækja – einkum
þeirra sem skapa eða
spara dýrmætan
gjaldeyri. Þau og
starfsmenn þeirra
gegna lykilhlutverki í að koma þjóð-
inni aftur á lappirnar og stíga fyrstu
skrefin til þeirrar velferðar sem
landsmenn gera eðlilegar kröfur til.
Til þess að vera fær um að keppa á al-
þjóðamarkaði þurfa fyrirtækin að
vera samkeppnishæf og geta um leið
greitt laun eins og hjá öðrum þjóðum.
Þetta tekst því aðeins að framleiðni
sé mikil og gæði framleiðslu og þjón-
ustu standist ýtrustu kröfur. Þá er
komin uppskrift að farsælum at-
vinnurekstri sem er sjálfbær í þeim
skilningi að þurfa ekki að treysta á
fjárhagslegan stuðning skattgreið-
enda. Hvaða atvinnugreinar á Íslandi
ætli uppfylli þessar forsendur og
hvar skyldi verða þörf fyrir fleira
starfsfólk?
Mikil fjölgun
á vinnumarkaði
Um þessar mundir
ganga um 17 þúsund Ís-
lendingar atvinnulausir.
Þeim þarf að tryggja
störf við hæfi. Ef miðað
er við svipaða fjölgun á
vinnumarkaði og síðustu
fimmtán árin þarf að
auki að bæta við 35 til
40.000 störfum næstu
fimmtán árin – eða eitt-
hvað yfir 50.000 störfum
í viðbót við þau sem nú eru í boði. Hér
er því verk að vinna. En hvaða störf
eru þetta og hvaða menntun og hæfni
kalla þau eftir?
Ekki fjölgunar von
Ljóst er að landbúnaður og afleidd
störf taka ekki við öllu fleira fólki en
nú er enda eru takmörk fyrir því
hvað skattgreiðendur geta borgað
með einstökum atvinnugreinum.
Sjávarútvegurinn mun áfram gegna
þýðingarmiklu hlutverki við öflun
gjaldeyris sem á síðasta ári nam 29%
heildargjaldeyristekna. Hagræðing í
veiðum og vinnslu veldur áframhald-
andi fækkun starfa í greininni. Það
gæti þó breyst við aðild Íslands að
ESB því þá yrði unnt að stunda hér
meiri vinnslu sjávarfangs fyrir Evr-
ópumarkað. Í öðrum greinum, s.s.
byggingariðnaði og bankastarfsemi,
er ekki að vænta fjölgunar starfa á
næstunni. Og enn vantar viðbót-
arstörfin.
Sóknarfæri
Ferðaiðnaður er oft nefndur í
þessu sambandi en frá honum komu
árið 2008 nálægt 17% gjaldeyr-
istekna þjóðarinnar. Verulegur
metnaður er til að efla þessa atvinnu-
grein enn frekar og möguleikar mikl-
ir og getur hún boðið enn fleiri störf í
framtíðinni og aflað meiri gjaldeyris.
Ein er sú atvinnugrein sem sjaldan
er nefnd á nafn þegar talað er um
grundvallaratvinnuvegi þjóðarinnar
– rétt eins og hún sé ein af óhreinu
börnum hennar Evu. Það er fram-
leiðsla og útflutningur á áli sem á síð-
asta ári gaf af sér u.þ.b. 27% gjald-
eyristekna. Samkvæmt áætlunum
ríkisstjórnarinnar má búast við að
þessi framleiðsla aukist talsvert
næstu árin. Þar verða því til nokkur
hundruð störf til viðbótar og gjald-
eyristekjur munu aukast umtalsvert.
Aðrar iðnaðarvörur og hátækni sköp-
uðu 13% gjaldeyris á síðasta ári og
þar eru vissulega mikil sóknarfæri
sem leggja þarf enn frekari rækt við.
Staðreyndin er sú að yfir 40% gjald-
eyristekna landsmanna á síðasta ári
komu frá iðnaðar- og hátækni-
starfsemi.
Málm- og véltækni
Málm- og véltækniiðnaðurinn
hannar og smíðar eftirsótt tæki fyrir
matvælavinnslu á alþjóðamarkað svo
sem vogir, skurðar- og flokk-
unarvélar og kælitæki svo eitthvað sé
nefnt. Einnig flókinn tækjabúnað
fyrir álver um víða veröld og fisk-
mjölsverksmiðjur til brúks á landi og
um borð í skipum. Auk þess annast
þessi iðngrein viðgerðir, viðhald og
endurnýjun atvinnutækja lands-
manna svo sem skipa, álvera, virkj-
ana og farartækja. Þessi viðamiklu
verkefni hafa heldur aukist und-
anfarið og því ekkert atvinnuleysi í
iðngreininni – þvert á móti hefur ver-
ið skortur á iðnaðarmönnum. Hér er
því um að tefla atvinnugrein í örum
vexti sem þarf á mun fleira fólki að
halda; tæknigrein framtíðarinnar
sem hefur burði til að sækja enn
meira fram innanlands og á al-
þjóðamörkuðum. Í raun eru engin
takmörk fyrir því hvað málm- og vél-
tækni á Íslandi getur bætt við sig af
störfum því markaðurinn er heim-
urinn allur og fyrirtækin og starfs-
menn þeirra hafa sýnt að þau stand-
ast alþjóðasamkeppni.
Menntun í samræmi við þarfir
Þegar Íslendingar ígrunda hvaða
atvinnugreinar geta tekið við öllum
þeim fjölda sem kemur á vinnumark-
að næstu árin er full ástæða til að
beina sjónum að málm- og véltækni.
Takmörkun greinarinnar er ekki
skortur á verkefnum heldur vöntun á
iðnaðar- og tæknimönnum. Þessu
verður mennta- og fræðslukerfið að
bregðast við nú þegar, annars fara
tækifærin hjá garði og eftir situr þjóð
með viðvarandi atvinnuleysi vegna
þess að hún bar ekki gæfu til að
mennta sitt fólk í samræmi við þarfir
atvinnulífsins. Því er afar brýnt að
samræma atvinnu- og menntastefnu
þjóðarinnar á þann veg að þekking og
hæfni nemenda, sem koma á vinnu-
markað tryggi að við getum sinnt
störfum sem afla og spara dýrmætan
gjaldeyri. Verk- og tæknimenntun
verður að hefja til meiri vegs og virð-
ingar til þess að geta nýtt fyrirliggj-
andi atvinnutækifæri. Þetta er helsta
viðfangsefnið þegar grunnur verður
lagður að nýrri atvinnustefnu.
Hvar eru sóknarfærin?
Eftir Ingólf
Sverrisson » Samræma þarf
atvinnu- og mennta-
stefnu þjóðarinnar
svo þekking og hæfni
nemenda tryggi að
störfum sem afla og
spara dýrmætan
gjaldeyri verði sinnt.
Ingólfur Sveinsson
Höfundur er forstöðumaður málm- og
véltæknisviðs Samtaka iðnaðarins.
ÞVÍ BETUR sem
þjóðin er upplýst um
glæpsamlega óráðsíu
þeirra sem „keyptu“
bankana verður fyr-
irlitning almennings
meiri. Kaupin á
Landsbankanum eru
talandi dæmi um af-
glöpin. Talið var gríð-
arlega mikilvægt að fá
Rússagullið sem
reiðufé inn í efnahagskerfið og því
var kauptilboði Landsbankafeðg-
anna tekið, þótt það væri ekki hæst.
Nú er vitað að eigendur Lands-
bankans fengu milljarðalán hjá Bún-
aðarbankanum fyrir þriðjungi
„kaupanna“. Engu breytir hvort
bankinn var einkabanki eða ekki.
Skilyrði um erlent fjármagn var
svikið.
Valgerður Sverrisdóttir, þáver-
andi viðskiptaráðherra, vissi ekki
um þessa fjármögnun. Auðvitað
vissu æðstu stjórnendur landsins
þetta – hvers vegna þögðu þeir?
Einkavæðing bankanna með gráð-
uga og samviskulausa eiginhags-
munaseggi við stýrið lagði grunninn
að mesta efnahagshruni í sögu Ís-
lands.
Okkur, venjulegum borgurum, er
ætlað að kyngja svikunum þegjandi.
Búnaðarbankinn – S-hópurinn –
kvaðst hafa kröftugan þýskan banka
sem bakhjarl – það var uppspuni.
Skipting bankanna gerðist á vakt
Davíðs og Halldórs. „Erlent fé“ inn í
Búnaðarbankann voru orðin tóm.
Stjórnvöld vissu þetta. Almenningur
var grunlaus.
Stjórnvöld vilja nú að almenn-
ingur greiði milljarðalánin og
óstjórnina en að skuldararnir séu
stikkfrí. Eigendur Landsbankans
leyfa sér ofan á allt að biðja um „af-
slátt“ af skuldum sínum við Kaup-
þing og trúlega fleiri og losna undan
3.000-4.000 milljónum
kr. eða helmingnum af
Landsbankaláninu.
Verði það samþykkt
verður svo sannarlega
og með réttu úti um
þjóðarsáttina.
Icesave-viðskipti
Landsbankans eiga
einna mestan þátt í
þjóðargjaldþrotinu.
Eigendur bankans
græddu vel á þeim.
Þegar venjulegt fólk
hefði fyrst greitt upp
skuldina vegna „kaup-
anna“ keyptu þeir m.a. erlent knatt-
spyrnufélag o.fl., fóru mikinn í
„menningunni“ og „guðfaðirinn“
fékk fálkaorðu.
Venjulegt fólk sem fær bankalán,
t.d. hjá Landsbankanum, er ekki svo
heillum horfið að það biðji í alvöru
um að fá 50% skuldarinnar nið-
urfelld. Bjóða að greiða hin 50% eftir
hentugleikum. Slíkur aðili yrði ekki
talinn með öllum mjalla.
Það er skylda allra kröfuhafa
gagnvart eigendum Landsbankans
og öðrum „bankastjórum einka-
bankanna“ að gengið verði að þeim
og þeir látnir sæta persónulegri
ábyrgð með öllum eignum.
Bruðl- og óráðsíuslóðin er ófögur.
Mannkynssagan sýnir okkur að al-
menningur tekur völdin í sínar
hendur þegar glys- og óhófslíferni
stjórnvalda og æðstu manna hefur
hneppt alþýðuna í fjötra fátæktar og
allsleysis. Þá er alls von.
Hvað gerði hin pínda franska þjóð
1789? Hún réðst inní híbýli harð-
stjóranna og kom þeim frá. Hvað
gerðu Rúmenar árið 1989? Þraut-
píndir, allslausir borgarar í einræð-
isstjórn Ceausescus gerðu uppreisn
og örlög hans voru óumflýjaleg.
Dæmin í sögunni eru mýmörg.
Íslendingar eru ekki öðruvísi en
aðrar þjóðir. Stjórnvöld vilja pína
okkur til að greiða Icesave – stór-
gallaða samninga – við segjum nei.
Þegar hlutföllin í lífskjörum þegn-
anna skekkjast svo mjög er alls von.
Hin gæfulausa ríkisstjórn sveik
strax eldra fólk og öryrkja og lækk-
aði laun þeirra. Þeim er ætlað að
þola mestu kjaraskerðingu í lífi sínu,
en svikararnir lifa vel. Aðrir laun-
þegar voru ekki lækkaðir í launum
og siðblindir útrásarvíkingar lifa
óáreittir í vellystingum.
Hvað tefur hið sjálfsagða: Að allt
sé lagt undir að eigendur einkabank-
anna verði dregnir til fullrar per-
sónulegrar ábyrgðar? Útrásarvík-
ingarnir stofnuðu endalaust
verðlaus fjárfestingar- og hluta-
félög, og var „verðmæti hvers hlut-
ar“ himinhátt. Þeir seldu öðrum
pappírsfyrirtækjum „í klíkunni“ fyr-
irtækin og hækkuðu verðmæti verð-
lausu fyrirtækjanna ótakmarkað.
„Arðgreiðslur“ af bókfærðum
„hagnaði“ námu milljörðum. Útrás-
araðilarnir tæmdu alla sjóði lands-
manna, eyðilögðu lífeyrissjóðakerfið
og nú krefjast þeir stórafsláttar af
skuldum sínum. Þar er svívirðan
fullkomnuð. Allir fyrirtækjaeigend-
urnir bera sömu ábyrgð á skuldum
sínum og annað fólk.
Við lesum svo að ráðist sé á
ákveðna feðga/einstaklinga og það
sé lágkúra. Við hvað er átt? Það er
lágkúra ef þessir aðilar slyppu við að
verða gerðir upp eins gert er við
aðra skuldara.
Það er kraftaverk hvað Íslend-
ingar eru friðsamir í mótmælum sín-
um. Í öðrum löndum væru þau
harkaleg. Það er takmarkalaus bí-
ræfni að eigendur Landsbankans,
sem gerðu þjóðina gjaldþrota, lifi
hátt, séu í afsláttarharki og haldi sig
jafnvel vel séða af þjóðinni. Fólk hef-
ur fengið meira en nóg af þeim, öðr-
um bankastjórum Landsbanka og
Kaupþings gamla, sléttgreiddum
bankastjóra Íslandsbanka-Glitnis,
forstjórum útrásarfyrirtækjanna og
stjórnarmönnunum þessara svika-
fyrirtækja sem samþykktu hvaða
rugl sem var, enda á ofurlaunum. Of-
urlaunin og kaupréttarsamningsféð
sem landsmenn greiddu þarf að inn-
heimta. Þau laun miðuðust við „mik-
inn arð“ hluthafa og „góða stjórn-
un“. Fráleitt er að verðlauna
stjórnendur fyrir þjóðargjaldþrot.
Óráðsían og þotulíferni þessa fólks
er ólýsanlega forhert. Enron-málið
bliknar í samanburðinum. Lands-
menn þola ekki núverandi ástand.
Enginn venjulegur „Jón“ kæmist
upp með svona lagað án tugt-
húsvistar og eignaupptöku.
Sundruð og svikin þjóð
Eftir Arndísi
Herborgu
Björnsdóttur
Arndís Herborg
Björnsdóttir
» Íslensk stjórnvöld
„gjafseldu“ brösk-
urum þjóðarbankana.
Þjóðin er sundruð en
hún má alls ekki greiða
Icesave og aðrar óráð-
síuskuldir.
Höfundur er fv. formaður Baráttu-
samtaka eldri borgara og öryrkja.
ÁSGEIR Daníelsson,
hagfræðingur hjá
Seðlabankanum skrifar
svargrein í Morg-
unblaðið í síðustu viku
(föstudaginn 24. júlí)
við grein undirritaðs
frá deginum áður. Þar
er gagnrýni mín á
Seðlabankann afskrifuð
á kurteisan hátt sem
„mistök“ og „misskiln-
ingur“. Helstu rök hans eru þau að
lágt „raungengi“ muni sjá til þess að
þjóðin nái þeim gríðarlega afgangi af
utanríkisviðskiptum sem nauðsyn-
legur er til að greiða niður erlendar
skuldir.
„Raungengi“ er fræðihugtak sem
almenningi er ekki tamt að nota. Hér
verður því gerð tilraun til að útskýra
hvað forsendur Seðlabankans þýða í
raun.
Hvaðan kemur gjaldeyririnn?
Seðlabankinn gerir ráð fyrir að
strax á næsta ári rísi hér úr ösku
banka- og byggingariðnaðarhruns
hagkerfi sem skilar margföldum út-
flutningstekjum miðað við það sem
best hefur þekkst í sögu landsins.
Gróft má áætla að hagnaður ís-
lenskra sjávarútvegsfyrirtækja geti
orðið um 15 milljarðar króna á ári.
Seðlabankinn er þá að spá því að
strax á næsta ári verði afgangur af
viðskiptum við útlönd tífaldur hagn-
aður sjávarútvegsins, undir-
stöðuatvinnugreinar þjóðarinnar.
Jafnvel þó við bætum við ríflega af
gjaldeyristekjum vegna t.d. ferðaiðn-
aðar, raforkusölu til stóriðju og ann-
ars tilfallandi þá er spurningin samt
óumflýjanleg: Hvaðan á allur þessi
gjaldeyrir að koma? Útskýringin er
spá bankans um að hér verði viðvar-
andi lágt „raungengi“ krónunnar.
„Raungengið“ er sem sagt galdurinn
sem á að leysa okkar vandamál.
Áhrif á launafólk
Hagfræðihugtök eins og „raun-
gengi“ framleiða ekki peninga fyrir
Ísland. Peningar fást aðeins með
vinnuframlagi hins almenna launa-
manns eða með stórfelldri eignasölu
þjóðarinnar. Lágt raungengi merkir
að verð á þjónustu á Íslandi verður
lágt samanborið við önnur lönd. Ís-
lendingar verða því að taka á sig
kjaraskerðingu til að
bæta samkeppnishæfni
landsins og auka út-
flutning.
Taki Ísland á sig
skuldbindingar sam-
kvæmt Icesave-
samningnum geta áhrif-
in á launafólk orðið um-
talsverð. Í versta falli
gætum við orðið lág-
launaland um ókomin ár
og hagkerfið aldrei náð
að rétta almennilega út
kútnum vegna skuldsetningar. Við
gætum horft upp á fólksflótta eins og
gerst hefur í fyrri kreppum með til-
heyrandi áhrifum á hagvöxt þjóð-
arinnar og greiðslugetu. Líkurnar á
þessu er alls ekki hægt að leiða hjá
sér eins og gert er í greiningu Seðla-
bankans. Bankinn kýs í staðinn að
gefa sér að hér verði mjög lág verð-
bólga, sterkt gengi og góður hag-
vöxtur næsta áratuginn. Þessar for-
sendur eru í engu samræmi við þá
óvissu sem ríkir í hagkerfinu. Grein-
ing bankans gefur ekki tilefni til að
fullyrða að Ísland „geti fyllilega stað-
ið undir Icesave-samningunum“.
Ábyrgð Seðlabankans
Seðlabankinn er sjálfstæð stofnun
sem nýtur mikillar virðingar í þjóð-
félaginu. Það er hlutverk hans að
leggja óvilhallt mat á fjárhagsstöðu
ríkisins í nútíð og framtíð. Krafa
landsmanna er að bankinn noti raun-
hæfar forsendur þegar hann greinir
Icesave-samninginn og greini skil-
merkilega frá niðurstöðunum. Þjóðin
verður að geta treyst á stofnanir sín-
ar og fagfólk þegar kemur að því að
taka upplýsta ákvörðun um eigin ör-
lög.
Eftir Kára
Sigurðsson
»Hagfræðihugtök
eins og „raungengi“
framleiða ekki peninga
fyrir Ísland. Peningar
fást aðeins með vinnu-
framlagi hins almenna
launamanns eða með
stórfelldri eignasölu
þjóðarinnar.
Kári Sigurðsson
Höfundur er lektor við Háskólann
í Reykjavík.
Raungengi
Seðlabankans
Stórhöfða 21, við Gullinbrú, s. 545 5500.
www.flis.is ● netfang: flis@flis.is
lím og fúguefni