Morgunblaðið - 30.07.2009, Side 32

32 Minningar
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. JÚLÍ 2009
Kynni okkar Jóns hóf-
ust 1952 er hann kom frá
námi úr Cornell-háskóla
sem landslagsarkitekt með magist-
ersgráðu. Jón H. eins og hann er
nefndur í okkar hópi var ráðinn kenn-
ari við Garðyrkjuskólann. Þá var
langt til Hveragerðis, kennarar og
nemendur bjuggu á staðnum og
deildu kjörum. Við nemendur vorum
spenntir að sjá þennan nýja kennara.
Jón rann í hlaðið á stórum bíl sem
minnti um margt á lúxusjeppa nú-
tímans. Með honum kom andblær úr
fjarlægum heimi.
Jón var skemmtilegur kennari með
lifandi framsögn. Hann notaði leik-
ræna tjáningu á þann hátt að menn
skildu fræðin fyrr og betur. Hvað mig
varðar leiddi kennsla Jóns mig til
frekara náms í landslagsarkitektúr.
Kennslan uppfyllti ekki athafnaþrá
Jóns. Hann vildi meiri umsvif og
stuðla að framþróun í skrúðgarð-
yrkju. Árið 1953 stofnaði Jón Alaska
gróðrarstöðina með garðbyggingu og
lóðahönnun sem viðfangsefni. Jón
bætti við garðplöntustöð með áherslu
á aukið úrval runna og minni trjáa
sem þá voru nær ófáanleg. Uppfullur
af hugmyndum og athafnaþrá hófst
Jón handa við að byggja upp fyrir-
tæki sitt. Uppistaðan í starfshópnum
var garðyrkjufræðingar sem fylgdu
Jóni úr Garðyrkjuskólanum. Það hef-
ur þurft undraverðan kjark og fram-
tak að byggja upp slíkt fyrirtæki sem
Alaska var. Að sýna fram á þörfina og
finna verkefni allan ársins hring var
afrek sem kostaði frumkvæði, útsjón-
arsemi og áróður meðal almennings
og ráðamanna. Til dæmis tókst Jóni
að sameina menn um að skreyta
Reykjavíkurbæ fyrir jólin. Þetta var
mikið verkefni og erfitt enda í fyrsta
sinni gert eins og margt annað sem
Alaska gróðrarstöðin kom að.
Jón varð landsþekktur er hann
ferðaðist um landið með kvikmynd
sína um fræsöfnunarferð með Árna
Jón Hallgrímur
Björnsson
✝ Jón H. Björnssonfæddist í Reykjavík
19. desember 1922.
Hann lést á líknardeild
Landspítalans í Kópa-
vogi 15. júlí síðastlið-
inn.
Útför Jóns fór fram
frá Bústaðakirkju
föstudaginn 24. júlí síð-
astliðinn.
Meira: mbl.is/minningar
bróður sínum til
Alaska árið 1951. Jón
sýndi myndina sjálf-
ur og útskýrði á lif-
andi hátt. Jón hafði
uppi áróður fyrir
gróðri og görðum,
flutti útvarpserindi,
skrifaði greinar og
kom hugmyndum á
framfæri hvar sem
mögulegt var.
Eitt minnisstæð-
asta verkið frá fyrsta
árinu er Hallargarð-
urinn í Reykjavík.
Vegna tímaskorts fékk Jón teiknara
til samstarfs. Ég var fyrstur og síðan
Pálmi Arngrímsson garðyrkjufræð-
ingur, Hrólfur Sigurðsson listmálari
og loks Dieter Roth, síðar heims-
kunnur listamaður. Allir unnum við
okkar störf undir handleiðslu meist-
arans. Hallargarðurinn er enn í nán-
ast upprunalegri mynd og mikilvæg-
ur í miðborginni.
En lífið var ekki bara dans á rósum.
Í vorhretinu 1963 urðu miklar
skemmdir á trjágróðri og tók það sinn
toll. Það komu lægðir í reksturinn og
erfiðir tímar inni á milli.
Jón var frábær arkitekt og teiknari
og iðkaði myndlist sér til skemmtunar
allt fram á síðustu ár. Víst er að við-
skiptavinir hans fengu mikið fyrir
sinn snúð. Teikningar Jóns eru í senn
listrænar og upplýsandi. Notagildi og
samband íbúðar og garðs var ávallt
haft að leiðarljósi. Persónulega á ég
Jóni að þakka uppeldi í garðyrkju,
áhuga á landslagsarkitektúr, vináttu
og samvinnu gegnum árin. Ég kveð
Jón H. með söknuði og votta aðstand-
endum hans samúð mína og virðingu.
Reynir Vilhjálmsson.
Við Jón vorum samferða í Alaska í
10 ár. Vil ég fá að þakka honum af al-
hug og öllu hjarta, ógleymanlegan
tíma skemmtilegan og lærdómsríkan,
mig langar að tileinka honum þetta
ljóð Davíðs Stefánssonar, því Jón var
frumkvöðull síns tíma og okkar, langt
á undan sinni samtíð. Takk fyrir allt,
kæri Jón, fyrir allt og allt.
Ég finn það gegnum svefninn,
að einhver læðist inn
með eldhúslampann sinn,
og veit, að það er konan,
sem kyndir ofninn minn,
sem út með ösku fer
og eld að spónum ber
og yljar upp hjá mér,
læðist út úr stofunni
og lokar á eftir sér.
Ég veit að hún á sorgir,
en segir aldrei neitt,
þó sé hún dauða þreytt,
hendur hennar sótugar
og hárið illa greitt.
Hún fer að engu óð
er öllum mönnum góð
og vinnur verk sín hljóð –
Sumir skrifa í öskuna
öll sín bestu ljóð.
Ég veit að þessi kona
er vinafá og snauð
af veraldlegum auð,
að launin, sem hún fær,
eru last og daglegt brauð.
En oftast er það sá,
sem allir kvelja og smá,
sem mesta mildi á. –
Fáir njóta eldanna,
sem fyrstir kveikja þá.
(Davíð Stefánsson.)
Elínu og fjölskyldunni vottum við
okkar innilegustu samúð.
Hlín Eyrún Sveinsdóttir og
Sigþór Hólm Þórarinsson.
Í dag minnast íslenskir landslags-
arkitektar Jóns H. Björnssonar og
hins mikla brautryðjendastarfs er
hann lagði til fagstéttarinnar allrar.
Ég minnist þess fyrst að hafa heyrt
nafns hans getið á heimili ömmu
minnar og afa við Bergstaðastræti.
Þau voru ein af fyrstu viðskiptavinum
Jóns er hann kom heim frá námi í
Bandaríkjunum – fyrstur íslenskra
landslagsarkitekta – og réðu hann til
starfa til að gera endurbætur á garði
sínum. Óskir þeirra voru þrjár; þau
vildu geta borðað úti; húsbóndinn
þyrfti góða sólbaðsaðstöðu og það
yrði að vera hægt að spila krokket á
grasflötinni. Þetta leysti Jón H.
Björnsson með miklum sóma og
margar af sólríkustu minningum úr
æsku tengjast einmitt samveru-
stundum í þessum litla garði hans
Jóns. Löngu seinna lágu leiðir okkar
saman er ég valdi þá starfsstétt sem
hann hafði lagt grunninn að. Jón H.
tók öllum nýjum starfsfélögum vel.
Hann gladdist yfir fjölgun í stéttinni,
góðu verki og miðlaði af örlæti þekk-
ingu sinni og fróðleik. Hann var rök-
fastur, frjór í hugsun og fljótur að
greina hismi frá kjarna. Hann var
skemmtilegur félagi. Jón H. Björns-
son markaði djúp spor í vitund sam-
ferðamanna sinna. Hann lagði braut-
ina fyrir okkur hin sem á eftir
komum. Hann plægði akurinn. Hann
gerði okkur hinum hlutina svo miklu
auðveldari. Nú er hann lagður upp í
sína hinstu för. Megi hann njóta far-
arheilla til þeirra stranda er bíða okk-
ar allra.
Ragnhildur Skarphéðinsdóttir.
„Garðlist er ein sú fegursta list sem
til er. Efnið sem garðlistamaðurinn
vinnur með er síbreytilegt í formi og
litum, eftir árstíðum og aldri. Hér
vinnum við úr lifandi efni. Í stað
penna eða penslastrika myndlistar-
mannsins eru línur garðsins gerðar af
röðum runna, trjáa eða gangstíga“.
Þessi tilvitnun er sótt í grein sem Jón
H. Björnsson ritaði í Lesbók Morg-
unblaðsins 17. júní 1973 og lýsir vel
tilfinningum Jóns til ævistarfsins.
Ungur valdi hann sér garðyrkjuna
sem farveg. Úr þeim ranni lista og
menningar sem hann var sprottinn úr
tókst honum að flétta saman innsæi
listamannsins, athygli fræðimannsins
og elju athafnamannsins. Að loknu
námi í Ameríku, kom Jón til starfa
hér á Íslandi. Með sterka sýn, nýjar
hugmyndir og orku til að takast á við
verkefni sem fáir landar hans höfðu
jafnvel minnstu hugmynd um að væri
til. Jón byggði upp fyrirtækið Alaska
sem annaðist ræktun garðagróðurs,
hönnun og byggingu garða. Alaska
varð og mikilvægur skóli fyrir ungt
fólk sem vildi helga sig skrúðgarð-
yrkju sem alvöru faggrein. Jón fór
ótroðnar slóðir, þar fór saman orka
athafnamannsins og sterk sýn hans á
að bæta umhverfi landa sinna. Hann
rak sig víða á horn en lét það ekki
aftra sér heldur hélt sinni sýn, reisn,
staðfestu og sjálfstæði. Hann var
ekki öðrum háður, þurfti svigrúm og
frelsi til að skapa. Af þeim fjölmörgu
verkum sem Jón vann og hafði um-
sjón með er athyglisvert að aðeins ör-
fá voru unnin fyrir sveitarfélög eða
opinbera aðila. Segir það ef til vill
mest um sjálfstæði hans. Eitt þessara
verka er Hallargarðurinn í Reykjavík
sem var tímamótaverk og jafnframt
eitt fyrsta verkefni hans er hann kom
frá námi, með nýja sýn á útlit og
notkun almenningsgarða. Jóni féll af-
ar þungt að sjá nýlega hugmynd að
breytingum á garðinum og lagðist
gegn þeim. Honum var umhugað um
hugverk sitt.
Jón var afar góður kennari, vinsæll
fyrirlesari þar sem honum tókst að
smita fólk af sínum óbilandi áhuga á
fræðunum – draga upp einfaldar
myndir og miðla þekkingu. Jón lét
ekki kerfið og hefðbundnar, gamlar
fastmótaðar hugmyndir stöðva sig –
jafnvel ekki náttúruöflunum tókst að
knésetja hann eftir vorhretið 1963
þar sem grunninum var kippt undan
hans rekstri.
Við stofnun Félags íslenskra lands-
lagsarkitekta 1978 kynntumst við
Jóni og áhuga hans. Fáir af meðlim-
um félagsins hafa sýnt meiri áhuga
og mætt oftar á fræðslufundi og alltaf
var Jón tilbúinn að ræða málin,
spyrja, velta hlutum fyrir sér en ekki
síst koma með nýja sýn, byggða á
djúpum skilningi áhuga og reynslu.
Síðast í vor mætti Jón á fundi í FÍLA.
Skrúðgarðyrkjan, garðplöntufræðin
og landslagsarkitektúr hér á Íslandi
eiga Jóni mikið að þakka. Með ævi-
starfi sínu lagði Jón mikilvægan
grunn að þessum ungu fræðigrein-
um. Hann var brautryðjandinn og
eftir hann liggja yfir 600 hönnunar-
verk sem nú eru í vörslu byggingar-
listadeild Listasafns Reykjavíkur.
Þessi fjársjóður veitir ótal möguleika
á rannsóknaverkefnum og munu
halda uppi merki fræðimannsins og
hugsjónamannsins.
Auður Sveinsdóttir og Einar
E. Sæmundsen.
Jón H. Björnsson landslagsarki-
tekt hefur nú kvatt eftir nokkurra
mánaða snörp veikindi. Allir sem
þekktu Jón sáu hæfileika hans og fag-
mennsku. Jón átti og stýrði um árabil
merku fyrirtæki, gróðrarstöðinni
Alaska við Miklatorg. Hann og fyrri
kona hans, Margrét Gunnlaugsdóttir,
studdu marga unglinga með því að
ráða okkur í vinnu í skólaleyfum. Hjá
þeim var gott að vinna. Fyrir tæpum
40 árum réðst ég fyrst í sumarvinnu í
Alaska. Það var ekki oft sem þau voru
bæði hjónin í versluninni, enda vann
Margrét heima og hlúði að fallegu
heimili þeirra við Skaftahlíð í Reykja-
vík. En þarna, þetta vor, í eins miklu
sólskini og hefur verið undanfarna
daga, voru þau einhverju sinni bæði
við vinnu í Alaska og leiðbeindu ung-
lingum um það sem þurfti að gera,
hlúa að pottablómum og afskornum
blómum eða vökva og undirbúa sum-
arblóm til sölu. Áður hafði mér fund-
ist ævintýralegt að koma í gróðrar-
stöðina í miðjum bæ – sem lá við
alfaraleið en þó ekki þar sem það
þurfti að keyra eða hjóla út af að-
alveginum til að komast í verslunina.
Á þessum árum var mikið að gera í
jólaverslun í Alaska, og ég held að
verslunin hafi mótað jólaskreytingar
þeirra ára mikið.
Á heimilið í Skaftahlíð var mjög
gaman að koma, en Inga Svala dóttir
Jóns og Margrétar er mikil vinkona
mín. Það var líflegt í Skaftahlíðinni
þar sem voru fjórir fjörugir ungling-
ar. Börn Jóns hafa vafalítið orðið fyr-
ir áhrifum frá pabba sínum, en Inga
Svala er doktor í plöntuvistfræði og
tvö systkinanna eru arkitektar. Jón
hafði mikil áhrif á umhverfi í Reykja-
vík eins og þekkt er þar sem verk
hans Hljómskálagarðurinn er í hjarta
bæjarins. Jón og skapandi umhverfi
Alaska hafði einnig mikil og jákvæð
áhrif á menningu í Reykjavík. Við
Stefán vottum fjölskyldunni allri
samúð.
Inga Þórsdóttir.
Mér er ljúft að minnast fyrsta
landslagsarkitektsins á Íslandi og
færa honum þakkir fyrir hans frum-
kvöðlastarf í faginu í meira en fimm-
tíu ár. Þegar Jón H. Björnsson kom
til landsins árið 1953 eftir námsdvöl í
Cornell-háskóla í Ithaca NY og byrj-
aði að hasla sér völl sem landslags-
arkitekt á Íslandi var umhverfis-
menning okkar Íslendinga nokkuð
frumstæð. Eflaust hefur Jón oft
mætt litlum skilningi þegar hann hef-
ur kynnt sína þjónustu á þessum
fyrstu starfsárum sínum. Án efa hef-
ur það átt sinn þátt í því að Jón út-
víkkaði starfsþátt sinn með því að
stofna garðplöntufyrirtækið Alaska
samhliða því að reka teiknistofu.
Með tilkomu Alaska fjölgaði í garð-
flóru Íslands því Jón vann ötullega að
því að kynna fyrir Íslendingum nýjar
plöntur sem hann flutti inn frá svæð-
um þar sem vaxtarskilyrði voru
áþekk þeim íslensku. Má því með
sanni segja að Jón H. hafi ekki aðeins
verið frumkvöðull á starfssviði lands-
lagsarkitektúrs á Íslandi heldur einn-
ig á sviði garðplöntuframleiðslu.
Í tíu ár var Jón H. eini landslags-
arkitektinn á Íslandi og það var ekki
fyrr en tæpum tuttugu og fimm árum
síðar sem Félag íslenskra landslags-
arkitekta (FÍLA) var stofnað af
fyrstu fimm íslensku landslagsarki-
tektunum. Að sjálfsögðu var Jón H. í
þeim hópi og hefur hann ætíð verið
mjög áhugasamur og virkur félagi í
FÍLA, hvort sem það var á fyrstu
starfsárum félagsins eða eftir að
hann varð gerður að heiðursfélaga
árið 1993. Hann hefur gegnt ýmsum
trúnaðarstörfum í FÍLA í gegnum
árin, verið í stjórn þess ásamt því að
vera í hinum ýmsu nefndum. Hann
hefur alltaf verið mjög duglegur að
mæta á viðburði sem félagið hefur
staðið fyrir, nú síðast í apríl við opnun
innsetningarinnar „Með blóm í haga“
sem var framlagt FÍLA til hönnunar-
daga. Þrátt fyrir að þá hafi verulega
verið af honum dregið var auðséð að
hugurinn dró hann hálfa leið því
áhugi á starfsemi FÍLA var ennþá
jafn brennandi og áður. Þar var ljúf-
mennið Jón hvers manns hugljúfi
þegar hann rifjaði upp ýmsa atburði
og uppákomur á vettvangi FÍLA í
gegnum árin.
Við í Félagi íslenskra landslags-
arkitekta eigum eftir að sakna þess
að sjá ekki Jón framar á viðburðum
félagsins. Munum við sjá til þess að
minningu heiðursmannsins Jóns
verði haldið á lofti um ókomin ár inn-
an Félags íslenskra landslagsarki-
tekta, þess sem plægði akurinn fyrir
okkur hin. FÍLA vottar fjölskyldu
Jóns H. Björnssonar innilegustu
samúð.
Fyrir hönd FÍLA,
Hlín Sverrisdóttir formaður.
✝
Innilegar þakkir til allra þeirra er sýndu okkur
samúð og hlýhug við andlát ástkærs eiginmanns
míns, tengdaföður, afa og langafa,
GUNNARS PÉTURSSONAR,
Eyrarholti 6,
Hafnarfirði.
Sérstakar þakkir færum við hjúkrunarþjónustu
Karitas og starfsfólki St. Jósefsspítala í Hafnarfirði.
Guðbjörg Helga Guðbrandsdóttir,
Jóhanna Valdemarsdóttir,
Númi Arnarson, Þóra Birna Ásgeirsdóttir,
Helga Björg Arnardóttir, Andrés Björnsson,
Alexander Örn Númason.
✝
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð og hlýhug
við andlát og útför okkar ástkæru móður, tengda-
móður, ömmu og langömmu,
RANNVEIGAR JÓNSDÓTTUR.
Sérstakar þakkir færum við starfsfólki á
hjúkrunarheimilinu Eir fyrir góða umönnun.
Guðlaugur Bergmundsson, María K. Jónsdóttir,
Jón Bergmundsson, Guðrún Þ. Ingimundardóttir,
Hlöðver Bergmundsson, Jóhanna S. Óskarsdóttir,
Ingibjörg Bergmundsdóttir, Harald B. Alfreðsson,
Katrín Björk Bergmundsdóttir, Egill Grímsson,
Sigrún Berglind Bergmundsdóttir, Helgi B. Thoroddsen,
barnabörn og barnabarnabörn.
✝
Hjartans þakkir til allra sem sýndu okkur samúð,
hlýhug og vináttu við andlát og útför okkar ástkæru
og yndislegu eiginkonu, móður, tengdamóður,
dóttur og ömmu,
ÁSTRÍÐAR HÓLM TRAUSTADÓTTUR,
Seljabraut 52,
Reykjavík.
Óskar Már Ásmundsson,
Margrét Jóhannsdóttir, Hafþór Theodórsson,
Bjarki Már Óskarsson,
Trausti Már Óskarsson,
Agnes Sigurðardóttir,
Viktor Blær Hafþórsson,
Ásta María Hafþórsdóttir.