Morgunblaðið - 14.08.2009, Síða 22

NÚ FER sumarið
senn að taka enda.
Sumar sem einkennd-
ist af sólargeislum er
komu líkt og himna-
sending til lang-
þreyttra og sorg-
mæddra Íslendinga.
Sumar sem fyrir
marga einkenndist af
ringulreið, vonleysi,
sárindum og oft heift
varð eilítið léttbærara af þeim sök-
um einum að veðurguðirnir ákváðu
að standa við bakið á þegnum þess-
arar litlu, en jafnframt mögnuðu
þjóðar og læða að henni birtu og
blíðu.
Mögnuð er þjóðin vegna ein-
staklinganna sem hún geymir –
ólíkra einstaklinga sem eru drifnir
áfram af mismunandi hvötum, en
eiga það þó sameiginlegt að vilja búa
við öryggi í sínu landi. Öll vitum við
að undanfarið ár hefur verið erfitt og
ætti okkur öllum að vera orðið ljóst
að slagurinn er ekki búinn. Til þess
að við getum staðið uppi sem sig-
urvegari og búið börnum okkar
bjarta framtíð verðum við að leggj-
ast á eitt og vinna að þessu verkefni í
sameiningu. Til þess að svo megi
verða þurfum við að hysja upp um
okkur brækurnar, hafa náungakær-
leikann hugfastan og minna okkur
reglulega á það að á bakvið hvern
einstakling er fjölskylda. Þótt eng-
inn maður sé yfir gagnrýni hafinn
ber okkur öllum sú siðferðislega
skylda að virða einkalíf annarra og
sýna náunganum lágmarkskurteisi.
Væri til dæmis ekki nær fyrir þá
„þjóðernissinna“ sem eyða orku
sinni í að skvetta málningu á heimili
umdeildra aðila og fjölskyldna
þeirra, rota „útrásarvíkinga“ og
hanga tímunum saman á netinu
mokandi skít yfir mann og annan, í
skjóli nafnleyndar, að gera eitthvað
uppbyggilegt? Þeir sem eru í því að
skvetta málningu á heimili fólks
ættu frekar að kaupa sér striga –
mála eitthvað fallegt – láta bjóða upp
verkið og láta svo ágóðann renna til
þeirra sem minna mega sín. Þeir
sem eru í því að rota „útrásarvík-
ingana“, ættu frekar að nýta kraft-
ana í að læra sjálfvarn-
aríþróttir, halda svo
námskeið fyrir börnin
okkar, sem með þessu
áframhaldi munu svo
sannarlega þurfa á því
að halda. Svo eru það
þeir sem í skjóli nafn-
leyndar úthúða öðrum
á netinu og þykjast vita
betur en allir sérfræð-
ingar og ráðamenn
þjóðarinnar – þeir ættu
kannski að minnka net-
notkunina og leyfa okk-
ur hinum að njóta þeirrar visku og
þeirra krafta sem þeir búa yfir og
leggja þannig sitt af mörkum til að
reisa þjóðarskútuna við… Við þurf-
um jú á öllum kröftum að halda.
Reiði fólks er skiljanleg, en ein-
hvern tímann verður að láta af henni
og einnig þeirri hefndarhugsun sem
er ríkjandi um þessar mundir. Reið-
in er lýjandi og villir okkur sýn og
eins og Eleanor Roosevelt sagði
„Anger is one letter short of dan-
ger“. Ég mæli því með að við berjum
okkur á brjóst og förum saman inn í
haustið með vonarbros – stöndum á
rétti okkar og tökum ákvarðanir
sem koma í veg fyrir að afkomendur
okkar súpi seyðið af græðgi nokk-
urra aðila og af illa gerðum samn-
ingum. Okkur ber að nýta öll vopn í
vopnabúrinu og eru samhugur, já-
kvæðni, samstaða og kjarkur, mjög
svo mögnuð vopn sem eiga eftir að
nýtast okkur mjög vel.
Því ber þó að halda til haga að ef
einhverjir hafa til saka unnið í að-
draganda og/eða kjölfar efnahags-
hrunsins eiga hinir sömu að sjálf-
sögðu að gjalda fyrir það. Þar sem
við Íslendingar búum blessunarlega
í réttarríki höfum við þar til bæra
dómstóla til að kveða upp þann dóm.
Eftir Hödd
Vilhjálmsdóttur
Hödd Vilhjálmsdóttir
Höfundur er laganemi.
Upp með
brækurnar
»Reiði fólks er skilj-
anleg, en einhvern
tímann verður að láta af
henni og einnig þeirri
hefndarhugsun sem er
ríkjandi um þessar
mundir.
22 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. ÁGÚST 2009
ÞEGAR stjórnarsáttmálinn var
kynntur var fátt um beinar tillögur
að breytingum á kvótakerfinu. Aðal-
áherslan var lögð á að innkalla allan
kvótann á 20 árum með jafnri 5%
skerðingu. En er það mögulegt?
Hugmyndin felur það í sér að ár-
lega yrðu 5 prósentustig tekin af
varanlegum kvóta (aflahlutdeild) út-
gerða. 100% lækkaði í 95 á fyrsta
ári, 95 lækkaði í 90 á öðru ári og koll
af kolli uns á tuttugasta ári þegar
síðustu 5% lækkuðu niður í 0. Af
þessu sést að í upphafi yrði skerð-
ingin 5% en síðan ykist hún hlut-
fallslega. Síðasta árið yrði skerð-
ingin 100% þar sem síðustu 5% yrðu
innkölluð að fullu.
Þessi aðferð útheimtir það að afla-
hlutdeildir mættu ekki færast á milli
skipa heldur vera fastar þessi 20 ár
sem það tæki að fyrna allan kvót-
ann. Slík frysting á kvótanum er
óraunhæf þar sem útilokað er að
banna algerlega flutning á aflaheim-
ildum á milli skipa.
Flækjustigið við fyrninguna yrði
fljótlega það mikið að ómögulegt
væri að halda utan um hana. Gefum
okkur að aðeins einn aðili (A) ætti
allan kvótann í upphafi. Fyrsta árið
lækkaði hlutdeild A úr 100 niður í 95
og á sama tíma yrði 5% endur-
úthlutað til B. Gefum okkur síðan að
áður en næsta skerðing
ætti sér stað myndi A
ákveða að selja frá sér
90 prósentustig til C en
eiga aðeins 5% eftir fyr-
ir sig. Áður en kvótinn
yrði skertur öðru sinni
væri staðan sú að A og
B ættu 5% hvor en C
90%. Hvernig ætti nú
að skerða kvótann? B
yrði nýbúin að fá sinn
kvóta og ætlunin væri
ekki að innkalla hann.
Jafnframt væri ekki
hægt að skerða allan
kvóta A en ekkert af kvóta C. Nið-
urstaðan væri að skerða þyrfti kvóta
A og C hlutfallslega jafnt þannig að
samtals yrðu 5% innkölluð.
Það þarf því að skilja á milli hlut-
deilda eftir því hvort búið er að
fyrna þær eða ekki. Það eykur
flækjustigið enn frekar að einstök
skip gætu ráðið yfir bæði fyrntum
og ófyrntum kvóta sem greina þyrfti
á milli. Innköllun alls kvótans yrði í
reynd óframkvæmanleg þegar haft
er í huga að hátt í þúsund skip ráða
yfir aflahlutdeildum sem þyrfti að
innkalla.
Rýrnun möguleg
Hins vegar er hægt að skerða
kvóta með margföldunarstuðli. Ef
skerða ætti um 5% væri stuðullinn
0,95 notaður. Aflahlutdeild ein-
stakra skipa væri þá
margfölduð með
stuðlinum. Á fyrsta
ári skerðingar lækk-
aði 100% í 95 en á
öðru ári myndi 95%
lækka niður í 90,3%
(95 x 0,95). Fyrstu ár
skerðingar er lítill
munur eftir því hvort
notuð er fyrning eða
rýrnun. Eftir því sem
tíminn líður fer þó að
draga í sundur eins og
sést á myndinni. Að
rýra kvóta er því
mildari aðferð heldur en að fyrna
hann.
Grundvallarmunur er á hugs-
uninni á bakvið fyrningu og rýrnun.
Fyrning gengur út á að innkalla all-
an núverandi kvóta á tilteknum tíma
og endurúthluta jafnóðum. Endur-
úthlutaðan kvóta ætti ekki að fyrna.
Markmiðið með rýrnun er ekki að
innkalla allan kvótann heldur skerða
allar hlutdeildir á hverjum tíma
jafnt. Endurúthlutaður kvóti yrði
líka skertur.
Rýrnun og fyrning eru náskyldar
aðferðir og ef til vill orðaleikur að
greina á milli þeirra. Það er þó
nauðsynlegt þar sem tæknilega er
ómögulegt að fyrna en rýrnun er
einföld í framkvæmd enda hefur
þeirri aðferð oft verið beitt í tíð
kvótakerfisins. Þegar kvóti hefur
færst úr stóra kerfinu niður í króka-
kerfi hefur það verið gert með því að
margfalda hlutdeildir með viðeig-
andi stuðlum þannig að ný skipting
kvótans á milli allra skipa verði sam-
tals 100%.
Hversu mikla rýrnun?
Áhrif rýrnunar eru mest fyrstu
árin. Því hærri sem rýrnunin er því
meiri verða áhrifin. Skammtíma-
sjónarmið væru þá líkleg til að vera
ráðandi við ákvarðanatöku útgerða
og í umgengni við auðlindina. Að
langflestra mati er hins vegar líkleg-
ast að fiskveiðistjórnun heppnist
best þegar langtímasjónarmið eru
höfð að leiðarljósi. Til að svo megi
verða er nauðsynlegt að útgerðar-
menn hafi hag af góðri umgengni og
því að geyma fiskinn í sjónum.
Stofnstærðir breytast á milli ára og
ef útgerðir hafa ekki hagsmuni af
því að byggja upp fiskistofna til
framtíðar eru minni líkur á að það
takist. Einnig þarf að varast að
rýrnun hafi of mikil áhrif á beinan
rekstur útgerða, með öðrum orðum:
rýrnunin verður að vera óveruleg
svo kvótinn haldi verðgildi sínu.
Það ætti því að vera ljóst að ef
rýra á kvóta á annað borð þarf að
gera það með varúð. Erfitt er að
segja til um hvaða prósenta væri
heppilegust en allt að 1% skaðar
rekstrargrundvöll fyrirtækja óveru-
lega.
Fullt samráð
Það er verulega gagnrýnivert að
stjórnvöld skuli fara fram af krafti
með hugmyndir um óframkvæm-
anlegar breytingar. Ríkisstjórnin
hefur margt á sinni könnu og það
ætti alls ekki að búa til meiri óvissu
og óstöðugleika með því að breyta
kvótakerfinu með ófyrirsjáanlegum
afleiðingum. Sem betur fer virðast
stjórnarflokkarnir að einhverju leyti
hafa áttað sig á að nauðsynlegt er að
íhuga vel allar breytingar. Gefa þarf
nefndinni sem vinna á að sátt um
sjávarútveg góðan tíma til að vinna
sín störf. Jafnframt er nauðsynlegt
að hafa víðtækt samráð við alla
hagsmunaaðila og aðra sem búa yfir
reynslu og þekkingu á fiskveiði-
stjórnun.
Fyrningarleið stjórnvalda óframkvæmanleg
Eftir Guðmund Magnús
Daðason » Innköllun alls kvót-
ans á 20 árum
óframkvæmanleg.
Tæknilega hægt að rýra
kvóta. Ef skerða á kvóta
verður rýrnunin að vera
mjög hófleg.
Guðmundur M.
Daðason
Höfundur er sjávarútvegsfræðingur
frá HA og fyrrum starfsmaður á
veiðiheimildasviði Fiskistofu.
NÚ ER það morg-
unljóst sem Steingrímur
og Jóhanna hafa neitað
allan tímann, það er
beinlínusamband á milli
nauðsamningsins Ice-
save og þeirrar lánveit-
ingar sem við teljum
okkur þurfa frá Norð-
urlandaþjóðum og mikið
gátu þau neitað því aug-
ljósa lengi. Við fáum
ekki lán frá ESB þjóðum fyrr en við
kvittum fyrir ríkisábyrgð á skuldum
óreiðumanna. Við íslenskir skatt-
borgarar sem fórum ekki í neina út-
rás skulum greiða fyrir leikföng ríka
og fræga fólksins. Fólks sem talið var
viðskiptasnillingar en var bara að
leika sér með fjármuni sem það átti
ekki.
Svona er farið með litlar þjóðir. Í
krafti stærðar og valda munu þær
stóru kúga þær litlu til að borga
meira en það sem þeim ber. Við get-
um lítið annað en samþykkt og þakk-
að okkar sæla fyrir að fá að „taka þátt
í samstarfi þjóðanna“ líkt og Jóhanna
vísar svo oft til. Þetta svokallaða sam-
starf getur varla verið happadrjúgt
fyrir okkur smáþjóðina ef þetta er
viðtekin venja innan ESB. Það væri
löngu búið að gefa endanlegan skít
okkur ef ekki væri fyrir þá litlu stað-
reynd að við höfum hér úr miklum
auðlindum að moða. Hér er nægt af
fersku vatni og lofti, orkumöguleik-
arnir eru endalausir, frjó hug-
myndaauðgi landans er takmarka-
laus og lega eyjunnar
skiptir miklu máli
Ég er stolt af Evu
Joly, þetta er kona sem
þorir og á skilið að fá
fálkaorðuna! Með réttu
áfellist hún umheiminn
gagnvart landi sem í fá-
vísi og fégræðgi nokk-
urra manna braut á
innistæðueigendum.
Hún bendir á að við
getum ekki greitt þetta
án þess að verða dæmd
til fátæktar næstu árin.
Ekki á þessum kjörum
og ekki á þessum tíma. Skammarleg
framkoma ESB og AGS varð henni til
að taka upp hanskann fyrir sakleys-
ingja þessa lands. Mikið hefði nú ver-
ið gott að þetta hefði verið gert fyrr
og þá af íslenskum ráðherrum.
Þrátt fyrir að elska land mitt og
þjóð hef ég stolist til að hugsa til þess
að flytja héðan á brott. Ástæðan er
börnin mín. Ég þarf að íhuga hvort að
ég geti hugsað mér að lifa sem út-
lendingur í öðru landi og sinna störf-
um þar sem innfæddir vilja ekki
starfa við gegn því að ég fái góða
menntun fyrir ormana mína. Hér er
rekið ágætis skólakerfi sem þó ein-
hverra hluta vegna hefur aldrei náð
að skora hátt í PISA könnunum. Það
kerfi þarf nú að fara að skera enn
frekar niður með að öllum líkindum
hrikalegum afleiðingum fyrir mennt-
un barna okkar. Ég get bara vonað að
kennararnir vilji vera hérna áfram.
En ég vil ekki fara héðan. Við búum
hér saman rúmlega 300 þúsund sér-
viskulegar hræður í öruggu um-
hverfi. Hér eru ekki borgarastyrj-
aldir, né ofsóknir gegn
minnihlutahópum, fjölskyldur eru
ekki bornar út til að rýma fyrir þókn-
anlegum þjóðfélagsþegnum, konum
og börnum er ekki nauðgað þegar
þau sækja sér vatn og lengi áfram
mætti telja.
Þó svo að aðstæður okkar séu ekki
nálægt því að vera jafn ömurlegar og
finna má um heim allan, þá eigum við
samt ekki að láta óréttlæti yfir okkur
ganga. Dætur mínar eru einfaldlega
ekki ábyrgar fyrir Icesave en samt
vilja Steingrímur og Jóhanna ólm láta
þær greiða fyrir það án allra fyr-
irvara. Þau réttlæta það með því að
kenna ný-frjálshyggjunni um og að
við þurfum að vera þæg svo að við
komumst í ESB. Það er gamalt upp-
eldisráð að kenna ekki öðrum um þær
ákvarðanir sem maður þarf að taka.
Steingrímur getur ekki falið þennan
vanhugsaða samning og afleiðingar
hans á bak við ásakanir hans um þá
sem ábyrgir eru fyrir hruninu. Ice-
save verður gerður „á hans vakt“.
Það eru til peningar í heiminum,
það er hins vegar að minnka í fjár-
hirslum Breta og ESB-þjóða. Þess
vegna þurfa þeir á auðlindum okkar
að halda sem þeir munu hirða um leið
og við getum ekki greitt fyrsta gjald-
daga, enda er brunnurinn að verða
þurr hjá þeim. Hvers vegna í ósköp-
unum hefur ekki verið athugað með
lán frá öðrum löndum en þeim sem
búið er að biðla til? Hvað með Kína
sem ber efnahag Bandaríkjanna á
herðum sér og fer létt með.
Vonandi semjum við ekki af okkur
þegar kemur að því að klára Icesave
eða ESB-aðild, en það er ljóst að
ESB-þjóðirnar ætla sér góða samn-
ingsstöðu þegar kemur að því að
semja. Við verðum á hnjánum enda
ekki nokkur leið að sjá hvernig við
ætlum að greiða af skuldum okkar.
Ég vil leggja eftirfarandi til: að nú
þegar þýðingarmestu mál Íslands-
sögunar eru til afgreiðslu hjá Alþingi
okkar Íslendinga aftengjum við
hnappinn sem segir: sit hjá! Það á
ekki að líðast neinum alþingismanni
að taka ekki afstöðu þegar kjósa á um
Icesave eða ESB-aðild. Allt kosn-
ingavæl og annar hjáróma málflutn-
ingur á ekki að líðast fólki sem hefur
boðið sig fram til þess að vera fulltrú-
ar þjóðarinnar á þingi. Ég geri ráð
fyrir að það hafi viljað komast á Al-
þingi til þess að hafa áhrif á þróun ís-
lensks samfélags til hins betra….eða
hvað? Það er krafa kjósenda að
fulltrúar þeirra komi sinni afstöðu
skýrt áleiðis.
Ég vona að alþingismenn þessa
lands þori að krefjast þess að samið
verði á ný í ljósi nýrra upplýsinga um
framtíðarhorfur barna okkar sem
alast eiga upp á eyjunni okkar.
Eyjan mín
Eftir Karen
Elísabet
Halldórsdóttur
» Svona er farið með
litlar þjóðir. Í krafti
stærðar og valda munu
þær stóru kúga þær litlu
til að borga meira en
það sem þeim ber.
Karen Elísabet
Halldórsdóttir
Höfundur er MS í mannauðsstjórnun,
BA í sálfræði.
Sími 551 3010