Saga - 1992, Page 371

RITFREGNIR
369
öld á ættir sínar að rekja til Skagafjarðar. Þar hefur Friðriki tekist á fróðlegan
hátt að skyggnast undir yfirborðið. Einnig er sagt frá atvinnurekstri sem
Ólafsfirðingar stunduðu með utanbæjarmönnum, allt frá Sauðárkróki og
austur á Húsavík.
Ég hefði óskað eftir meiri samanburði við landið allt eða ákveðna lands-
hluta; þar sem fjallað er um afla, landbúnað, mannfjölda o.fl. hefði t.d.
mátt setja tölur Ólafsfjarðar í meira samhengi en gert er.
Saga þéttbýlis
Éegar fyrsta bindið var gefið út var fyrst og fremst verið að skrá sögu þéttbýl-
!sins í Ólafsfirði. Móttökur fyrsta bindis hafa augljóslega verið það jákvæðar
að ákveðið var að halda áfram með verkið og bæta við frásögn af Ólafsfirði
öllum.
Við skýringu á myndun þéttbýlis notar Friðrik sk. „push and pull-teoríu".
Akveðnir þættir ýttu undir þéttbýlismyndun og enn aðrir toguðu í eða stóðu
undir vexti og viðgangi þess. Með því að sökkva sér niður í frumheimildir af
ýmsum toga tekst Friðriki á sannfærandi hátt að greina helstu orsakir þétt-
býlismyndunar. Það sem hratt þéttbýli af stað var skortur á jarðnæði og mikil
fátækt, samfara mjög hörðu árferði. Það sem togaði í var atvinnustarfsemi
Akureyrarkaupmanna í tengslum við vaxandi sjávarútveg í lok 19. aldar.
Þetta er þekkt saga úr öðrum sveitum, en Friðrik sýnir með frumheimildum
hvernig þetta gerðist við Ólafsfjörð. Fyrstu íbúarnir sem settust að í sjóbúð í
Horninu fardagaárið 1883-84 voru bláfátæk þurrabúðarhjón. Saga þeirra og
naestu frumbýlinga er rakin í smáatriðum. Liðlega áratug síðar kemur þang-
að athafnamaðurinn Páll Bergsson sem fær kyrrstöðu til að breytast í iðandi
niannlíf, hann var eins og vítamínsprauta. Hann er sýnishorn af því hvernig
e>nstaklingur mótar söguna. Hann var ekki aðeins kaupmaður, útgerðar-
maður, hreppstjóri og oddviti, heldur einnig skólastjóri og sýslunefndar-
niaður og margt fleira.
Friðrik gerir nákvæma grein fyrir vexti og viðgangi bæjarins fyrstu áratug-
'na. Hann lýsir hverju húsi og íbúum þess. Þessi skýrsla byggir á fasteigna-
nmti, en í því segir á einum stað að ekki sé það allt of traust heimild. Þessi
rasögn er sjálfsagt fróðleg fyrir heimamenn, en gjarnan hefði mátt taka sam-
j'n almenna frásögn af híbýlum og lýsa innanstokksmunum hjá tveimur til
Premur fjölskyldum sem hefðu þá verið fulltrúar sinna stétta.
F'róun þéttbýlis er í sterkum tengslum við uppbyggingu fiskveiða frá
atsfirði. í fyrsta og þriðja bindi eru greinargóðir kaflar um sögu atvinnulífs
sérstaklega fiskveiða og fiskvinnslu. Gerð hafnar í bænum var eitt helsta
arattumál bæjarbúa og jafnframt fjárfrekasta framkvæmdin. í Ólafsfirði er
ki höfn frá náttúrunnar hendi. Þetta kom ekki að sök á öldum áður meðan
þ 10 var a litlum bátum sem unnt var að draga á land að lokinni veiðiferð.
^gar farið var að gera út stóra báta leituðu Ólafsfirðingar oft til annarra
he®e™arstaða. Saga hafnargerðarinnar er ekki síst fróðleg fyrir það að hún
ur verið ein sú erfiðasta hér á Iandi og straumfræðileg vandamál óvíða
6ln- Hún er einnig forsenda fyrir nútíma útgerð í Ólafsfirði.
24'SAGA