Organistablaðið - 01.12.1979, Síða 5

Svokölluð "ýlfrandi tónbil" eins og tóngap(= hiatus, nl. stækkuð tvíund) og
söngdjöfsi stækkaðrar ferundar (tritonus) láta sig h$ldur ekki vanta í þennan
"gali-matthías" selskap (bls. 53, 61, 125, 134, 137, 144, 152, 167).
Marga fleiri annmarka mætti benda á, svo sem óljóst tóntak (tonalitet) bls. 4,
tvöföldun leiðsögutóns bls. 7, 15, gaphús milli innradda bls. 16, kyrrstöðu og
kraftleysi hljómítrekunar (bls. 26 og víðar), óuppleyst forhald (bls. 27, ef ekki
prentvilla, ein af aragrúa), forhald sem lagtón (bls. 38, 104), þrátóna-bassa (bls.
57), þverstæði ( 59, 62), misvíxlun radda ("overlapping", 72, 1 25 og víðar), stökk
í opna fimmund (77), samstíga áherzlufimmund (102), stækkaða fimmund (1 27
og víðar), stökk til einundar (147) og enn fleiri sönglýti
fslenzk lög
Nýtt safn kirkjulaga hlýtur hverju sinni að gefa mynd af þroskastigi síns tíma
með hverri þjóð. Það hlýtur að spegla smekk, hæfileika og kunnáttu
landsmanna, stílkennd þeirra og hugkvæmni. Sé nú litið í þennan speculum
musices ecclesiasticum (kirkjusöngs-spegil), þá verður myndin í samræmi við
nútíðar staðreynd. Við þá sjón tjóar ekki að líta undan, heldur að hafa þrek til
þess að sannprófa raunverugildi myndar. Af þeirri niðurstöðu má draga
lærdómsríkar ályktanir.
Af því, sem á undan hefir veriðsagt, er útkoman að nokkru leyti fyrirfram gefin.
Það þýðir þó ekki, að allt efni bókar sé forkastanlegt. Margt er nýtilegt, sumt
dágott en fæst, því miður, frábært. Þetta skilst, þegar þess er gætt, hve öll
menning er hér ung í reifum, ekki sízt tónmenning (jafnvel um síðustu aldamót
þótti það ganga kraftaverki næst að geta komið saman fjórradda lagi).
Þakkarvert er að sinna íslenzku þjóðlagi. En oft er vanda bundið að finna því
tilhlýðilegan búnað. Modalismi miðalda hæfir því án vafa best, enda þótt fleiri
fangbrögð komi til greina. G. Jóhannesson glímir við eitt þeirra engætir sín ekki
gagnvart samstigni útradda (bls. 4) og "fundamental teóríu" hljómsæta-skipta.
Þ. Sigurbjörnsson spreytir sig á Svefneyja-laginu (bls. 24) og nær ekki fótfestu á
þeim torræðu brautum (samstígni, þverstæði). Betur tekst honum á bls. 114
(Skapari stjarna, herra hreinn) þrátt fyrir nokkra vankanta (tóntak, samstígni,
dissónans-meðferð) og enn betur á bls. 148, með hóflegri hljómnotkun og skýrri
raddfleygun. Af frumsömdum lögum hans er lagmótun best í 77/þín, drottinn, þar
sem upphafsmótífi er haglega beitt, bæði í sam- og gagn-hreyfingu. Óþarft er þó
að láta samstígni og krómatík spilla tónbálki. Sama má segja um lag hans Heyr,
himna smiöur. Hinsvegar er lítill ávinningur að laginu Island ögrum skorið, með
þrautpíndri smáskrefaferð og röngum taktvísi (6/2 í stað 3/1, ef haldið er fast
við sérvizkulegar hálf- og heil-nótur). Með alls 16 lögum og raddsetningum er
framlag hans næststærst, og sem einn af útgáfunefndar-mönnum ber hann
verulega ábyrgð á frágangi bókarinnar
Kirkjulegur stíll er hreinastur hjá R.A. Ottóssyni. Tóntak miðalda kemur hér
fram traust og festumikið. Með fáum tónum er mikið sagt, og hljómferð skvggir
aldrei á fagurlega sveigða laglínu hefðbundinna siðabótasöngva. Einfaldleiki og
látleysi prýða tónbálk, jafnvel í fornum tvísöngsstíl. Skerfur hans með 22
söngvum er stærstur. Áttunda-samstígni milli útradda á bls. 77 er lítt áberandi
ORGANISTABLADIÐ 5