Organistablaðið - 01.12.1987, Qupperneq 6

Um pípuorgel og meðferð þeirra
Eftir að hafa starfað hér heima í u.þ.b. eitt ár við mitt fag, langar mig að
fjalla örlítið um orgel í íslenskum kirkjum, og koma meö nokkrar ábendingar
sem komið gætu að gagni.
Eitt aðalvandamálið sem við búum við hér á íslandi hvað varðar hljóðfæri
almennt, er hve rakastig í híbýlum er yfirleitt í algjöru lágmarki. Það er því
miður mjög útbreiddur misskilningur, að þegar þíþuorgel eru komin í kirkjur-
nar þurfi hitastigið að vera svo og svo hátt. Meiri hiti þýðir um leið þurrara loft.
Áður fyrr þekktist það ekki að kirkjur væru upphitaðar og enn í dag eru hinar
stærstu kirkjur erlendis með öllu óupphitaðar. Þarna getur hitastigið farið nið-
ur undir frostmark yfir vetrarmánuðina og upp í 15-20 gráður yfir sumartím-
ann. Nú vilja kannski margir meina að þetta sé mjög slæmt fyrir orgelin. En
þar sem þessar hitabreytingar gerast á mjög löngum tíma eru þær á engan
hátt skaðlegar, aðeins er nauðsynlegt að stilla tunguraddirnar af og til. Mjög
snöggar hitasveiflur hafa aftur á móti slæm áhrif, svo maður tali nú ekki um
langvarandi mikinn hita og þurrt loft. Ákjósanlegast er auðvitað að jafn hiti sé
allt árið um kring og að mínu mati ætti hann ekki að fara yfir 19 gráður.
En víða eru kirkjurnar eingöngu hitaðar upp fyrir athafnir, og er þá nauð-
synlegt að gera það mjög rólega. Æskilegt er að byrjað sé að hita upp a.m.k.
einum sólarhring fyrir athöfn, því þá getur maður verið nokkuð viss um, að
sama hitastig sé innan í orgelinu og fyrir utan þaö, sem er mjög mikilvægt
uppá stillinguna að gera. Einn er sá upphitunarmáti sem er hvað verstur fyrir
orgelin, en það er þegar heitu lofti er blásið um kirkjuna. Sérstaklega slæmt
er, ef blástursoþin eru mjög nærri orgelinu, t.d. beint undir því eða fyrir ofan
það. f þannig tilfelli má búast við að þær píþur sem standa fremst í hljóðfær-
inu séu alltaf falskará meðan miðstöðin er í gangi, og einnig í dágóðan tíma
eftir að slökkt hefur verið á henni. Svona upphitun orsakar oft mjög þurrt loft,
en rakastigið ætti helst ekki að fara niður fyrir 60%.
Víðast hvar veröur 60% raka ekki náð nema með sérstöku rakatæki. Á
einstöku stað hafa menn verið það forsjálir og sett upp rakatæki um leið og
þeir fengu nýtt orgel. Þessi hljóðfæri, hafa þar sem ég þekki til, reynst mjög
vel. Ég vil því skora á alla sem eru að hugleiða orgelkaup eða eru nýbúnir að
fá orgel, að gera ráð fyrir að sett verði upp rakatæki. Við kaup á svona tæki
verður að sjálfsögðu að vanda valið, en frumskilyrði tel ég vera að svona tæki
sé alsjálfvirkt.
Að gefnu tilefni vil ég vara við litlum rakatækjum sem gefa frá sér raka-
stróka. Þessi tæki geta valdið miklum skemmdum á orgelunum ef þau standa
mjög nærri þeim, eða eins og dæmi eru um, að þau hafi verið sett innan í org-
elin. Það ætti að heyra fortíðinni til að mðaur sjái rifnar trépípur eða sprung-
nar vindhlöður og pípustokka sem orsakast af of þurru lofti.
6 ORGANISTABLAÐIÐ