Organistablaðið - 01.06.1995, Qupperneq 17

þeim söng, Veni sancte spiritus, Nú biðjum vér heilagan anda. Síðan snúi hann sér aftur
til altaris og byrji Credo in ununt deum í móðurmáli.“ Síðast segir:
„A stórhátíðum Kristi, sem er jóladagur og páskadagur, hvítdrottinsdagur og trinitatis-
sunnudagur má syngjast í stöðunum á latínu Introitus til messunar, Gloria in excelsis,
allelujavers með réttiligum sekventium svo og latínu prefatiur, hverjar að svo skal upp-
byrja, Dominus vobiscum, Sursum corda et cetera. Þar næst sanctus. Síðan pater noster
með helgunarorðum, en þau skal þó jafnan hafa í móðurmáli, með hið síðasta Angus dei.
En hér ræður þó þénarinn sjálfur fyrir öllu saman, nær hann syngur í latínu eða
móðurmáli.“
Við athugan þessara fyrirmæla tökum við eftir því, að allur messusöngur miðar við það,
sem áður var í fyrri hætti, rómverskum. Engin breyting er, nema sú að syngja skuli á
móðurmáli, eða bætt er við norrænum söng. Latínusöngur er sunginn á öllum
stórhátíðum, eins og allur söngur vai sunginn hvern helgan dag áður. Samt er það sett í
vald prestinum, hvort sungið skuli á latínu eða móðurmáli.
Nú var það svo, að engin lúthersk handbók fyrir presta var gefin út fyrr en árið 1555,
þegar Marteinn Einarsson, biskup, lætur prenta hana í Kaupmannahöfn. í þessari hand-
bók eru ekki prentaðar nótur, heldur var hverjum og einum, sem til þess var fær, ætlað
að skrifa þær í handbókina, þar sem þess þurfti, og þá fyrst og fremst nótur við prefatiu,
innsetningarorð og „Faðir vor“. Gleitt bil var milli lína í þessum textum, svo að nótna-
strengir og nótur kæmust fyrir. Aðeins eitt eintak, heilt, er til af handbók Marteins, og
er það geymt í háskólabókasafninu í Kaupmanriahöfn. I þetta eintak eru skrifaðar nótur
við „Faðir vor“ og innsetningarorð.
Ekki var ætlast til, að messusöngur með nótum væri prentaður í handbókum, nema þá
við áðurnefnda þætti, heldur leiðbeiningar við texta um hátterni prestsins, þegar hann
færi með textann.
Bók sú, sem geymir messusönginn, var og er nefnd graduale, grallari eða kyriale. Bók
með þessu efni, prentuð í lútherskum sið á Islandi var, svo vitað sé með vissu, fyrst gefin
út árið 1594, Graduale, sem Guðbrandur Þorláksson, Hólabiskup lét prenta.
Á H V A ð A BÓK SUNGU PRESTAR FRAM TIL 1 594 ?
Það er greinilegt, að þeir hafa sungið á bækur úr fyrri sið, rómverskum. Má þá miða við
bækur Niðarósvenju. Samkvæmt skipan Niðaróskirkju, Ordo Nidrosiensis, á
ofanverðum miðöldum, þá er hið sama sungið á Islandi og í Noregi. Orðubók þessi, sem
nú hefir verið gefin út, er að miklu leyti saman sett eftir handritum frá íslandi. Þetta
sýnir ótvírætt, að messusöngurinn í lúthersku siðbótarkirkjunni var sá sami (öllum aðal-
atriðum og í fyrri sið.
Handrit sem nefnt er Ny kongel. Samling 138 4to og geymt er í Konungsbókhlöðu í
Kaupmannahöfn, hefi eg gengið úr skugga um, að ritað sé að langmestu leyti á árunum
17 ORGANISTABLAÐIÐ