Organistablaðið - 01.06.1995, Blaðsíða 18

1585-1587, af Gísla Jónssyni, Skálholtsbiskupi. Það geymir bæði messusöng á nótum og
tíðasöng á nótum á hátíðum og helgidögum, sem kirkjuskipanin, er samþykkt var á
Alþingi 1541, viðurkennir. (Þýðing Gissurar).
Tíðasöngbókin með nótum er nefnd antiphonale eða antiphonarium. Þetta handrit
Gísla biskups er stórmerk heimild um kirkjusönginn, enda þótt eg álíti, að ekki hafi verið
sungið eftir handritinu hérlendis, þótt efni þess hafi verið sungið hérlendis úr bókum
fyrri siðar, einkum á dómkirkjum og í skólum. Handrit þetta geymir einnig handbók
manuale.
Fyrirmynd messusöngsins í handritinu er Graduale Niels Jespersons, biskups á Fjóni,
sem gefið var út árið 1573. Allur söngur þar er úr fyrri sið, nema nokkrir sálmar á
móðurmáli. Tíðarsöngurinn í handritinu er í megindráttum sniðinn eftir
kirkjuskipaninni, en þó eru frávik í efnisröðun. Segja má, að hann fylgi fremur þeim
hætti, sem á er hafður í Breviarium Nidrosiense, tíðabók Niðarósbiskupsdæmis.
Lúther vildi hafa tíðarsöng, en stytta hann og syngja á kirkjum, þar sem skólar væru.
Allur var tíðarsöngurinn í siðabótarkirkjunni, eins og áður, á latínu. Þannig vildi Lúther
hafa hann. I stað hinna átta tíða, sem sungnar eða Iesnar voru á klaustrum, stytd Lúther
í tvennar tíðir, morguntíð og aftansöng. Morguntíðin var saman sett úr óttusöng fyrri,
matutinum og óttusöng efri, landes. Kvöldtíðin var sett saman úr aftansöng, vesperae,
og náttsöng, completorium. Handrit Gísla biskups víkur frá þessu að því Ieyti, að ekkert
efni er úr náttsöng og gerður svolítill greinarmunur á því, hvort aftansöngurinn er
sunginn að kvöldi fyrir helgidag eða háríð, ad primas vesperas, eða að kvöldi helgidags
eða hátíðar, ad secundas vesperas.
Við sjáum hvað siðbótarmenn á Islandi héldu fast við sönghefð fyrri siðar og töldu liana
vera sína eign. Þetta á þó ekki við um íslendinga eina, heldur var þetta afstaða gjörvallrar
Iúthersku siðbótarkirkjunnar á þessum tím.
Afstaða Lúthers var að halda fast í fyrri sönghefð. Það hvarflaði ekki að honum að snúast
gegn henni. Þetta átti við um allt helgihald, sem fram fór á latínu í siðbótarkirkjunni.
Hér vil eg koma því að, að rangt er, að Lúther hafi viljað losna við latínu í helgihaldi.
Henni vildi hann halda m.a.a vegna tónlistarinnar, sem við hana er miðuð, og talaði um
svo „fína musik“, sem hann vildi alls ekki missa. Þetta átti við gregorsönginn. Hins vegar
var Lúther í rauninni neyddur til að setja saman messu á móðurmáli, Deutche Messe,
sem út kom árið 1526. Þessa messu ætlaði Lúther til uppfræðingar fáfróðum, en ekki til
þess að aðallega ætti hana um hönd að hafa. Svo fór þó, að hún var yfirstrerkari
latínumessunni. Lúther vissi vel, að mjög erfitt var að syngja gregorslag við þýska texta,
þýdda úr latínu. Hann varði því miklum tíma í að setja saman þýskan messusöng, sem
þó var reistur á fyrri hefð. Til hjálpar honum við þetta voru tveir tónlistarmenn, þeir
Johan Walter og Conrad Rupff.
A Islandi fóru siðbótarmenn ekki þessa leið, þegar þeir þýddu latínutexta til söngs á
íslensku. Þeir héldu fast við gregorsöng. Þetta sjáum við á þýðingum í Graduale 1594.
Þar eru messutextarnir þýddir úr latínu, en gregorsöngurinn er felldur að þessum text-
18 ORGANISTABLAÐIÐ