Organistablaðið - 01.06.1995, Blaðsíða 22
„hljóðgrein“ að ræða, heldur „syngur sitt hver“ og getur orsökin verið, að ekki hafi allir
sungið sama texta.
Sem dæmi um misræmi eða mismunandi þýðingar má nefna gloríusálm. í Marteinskveri
1555 er ætlast til, að sunginn sé sálmurinn: „Vér heiðrum þig Guð í hæstum stað“, en í
Gíslakveri 1588 er það sálmurinn: „Alleinasta Guð í himerík“. Einnig má nefna sálm í
Marteinskveri: „Faðir vor, hver ert himnum á“, sem nefnist í Gíslakveri: „Ó Guð vor
faðir, sem ert alltíð himnum á“. Við þetta bætast svo þær þýðingar sem kunna að hafa
verið í graduale Ólafs Hjaltasonar.
Þetta misræmi hverfur með sálmabók Guðbrands Þorlákssonar 1589, en einkum með
Graduale 1594. Mjög óvíst er, hve mikið sálmabækur hafa verið notaðar í kirkjum, held-
ur hefur verið sungið á Graduale (Grallarann).
I kirkjuskipaninni eru fyrirmæli um, að messusöngur skuli vera á latínu á stórhátíðum í
siðbótarkirkjunni, og þannig er því skipað í Graduale 1594. auk þess er rnjög aukinn
Iatínusöngur í messu með næstu útgáfu að Graduale 1607, þar eð bæði messuupphaf og
hallelújasöngur eru á latínu. Þetta eru breytilegir liðir.
Hverjir sungu á latínu í siðbótarkirkjunni? Ekki var það söfnuðurinn, en við fáum vit-
neskju um þetta úr leiðbeiningum í Graduale 1594 um latínusöng. Þar segir, að
djákninn skuli syngja á Iatrnu, þ.e. svara prestinum í söng, þar sem við á. í annarri út-
gáfu Graduale 1607, nefnir Guðbrandur, biskup, hvers vegna hann auki latínusönginn.
Ein ástæðan er þessi: Að margir vilji, að þessir þættir messu séu sungnir á latínu þar, sem
djáknum sé svo háttað, að það verði gjört. Djáknar áttu að vera latínusöngmenn.
í konungsbréfi frá 14. nóv. 1562 er lagt svo fyrir, að djáknar eigi að geta sungið messuna
á latínu á stórhátíðum. Bréf þetta er ætlað kirkjunni í Danmörku, en ekki hefi eg rekist
á bréfið í íslensku fornbréfasafni. Konungsorðið birtir glöggt hið sama og
leiðbeiningarorðin í Graduale gefa til kynna um djákna.
Messuliðir eru einnig þýddir á íslensku og settir undir sömu nótur og eiga við latínutext-
ann, eins og áður var nefnt. Þessar þýðingar eru gjörðar til þess, að öll messan geti verið
á móðurmáli. Einnig voru þær hjálp þeim djáknum, sem ekki kunnu latínu, en veittu þó
forstöðu söng og söngmönnum í kór. Þessir söngmenn voru sennilega bændur, eða svo
var það á fyrri öld og fram á þessa í sveitum.
Eitt og annað, sem hér hefir verið nefnt, er reist á líkum. Verk er að vinna fyrir þá, sem
fundið geta heimildir, ef til eru um það, hvernig messan fór fram í söng á fýrsta skeiði
lúthersks messusöngs og raunar einnig um, hvernig þessu var háttað í söng fyrri siðar
hérlcndis.
22 ORGANISTABLAÐIÐ