Skólablaðið - 01.12.1946, Page 24
ÞÚ vínviður hreini kom út næsta ár,
og framhald þeirrar sö^u, Fuglinn £ fjör-
unni, kom út árið þar á eftir. Fyrri
luta sögunnar kallar Kiljan sögu ur
læðarmálinu, en síðari hlutann pólitíska
astarsögu. Það dylst ekki af siðara nafn-
fnu, hvert er megininntak sögunnar. Hall-
dor notarþar sjávarþorp, er hann kallar
Oseyri við Axarfjörð, sem smámynd af
þjóðfélaginu og beitir það hlífðarlausu
harheittu.háði. En hókin er jafnframt
hetjusaga þorpsstúlkunnar Salvarar Val-
]gerðar, sem einnig kallast Salka Valka,
og lýsir haráttu hennar við örhirgð og
óhlíð lífsskilyrði, sem þó fá hvorki hug-
að þrek hennar ne kæft einlæga og forn-
fúsa ást hennar, Saga þessi hefur verið
þýdd á ýmis tungumál og .hlotið mikla ut-
hreiðslu og hylli, einkum í Englandi, en
í erlendum þýðingum heitir hún Salka
Valka eftir aðalsöguhetjunni.
árið 1933 koma út eftir Kiljan bæk-
urnar í austurvegi 0g smásagnasafnið
FÓtatak manna. f austurvegi er lýsing a
Ráðstjórnarríkjunum, stjórnarfari þeirra
og menningu og frásögn af áröngrum aætl-
unarbúskaparins þar í landi, eins og þeir
komu honum fyrir sjónir, er hann ferðað-
ist um Raðstjórnarríkin árið 193-»
Tvær hækur koma enn út eftir Kiljan
árið 1934. Þær eru Straumrof, leikrii,
sem- litlar sögur fara af, og Sjálfstætt
fólk, fyrra bindi, en síðara bindið af
Sjálfstæðu fólki kemur út árið eftir.
Sjálfstætt fólk er hetjusaga hins frels-
isunnandi íslenzka hónda, sem herst
ótrauður fyrir efnahagslegu s-jálfstæði
sínu og hatar það eins og pestina að vera
öðrum háður x nokkru tilliti. En saga
þessi hefur einnig alþjóðlegt gildi, þar
sem slík harátta hefur átt sór stað og
á sór stað um allan heim meðal allra
þjóða. Bjartur í Sumarhúsum, hinn íslenzk
heiðarbóndi, er tákn þeirrar manntegund-
ar, sem sligast ekki undan hinu langvar-
andi og þjakandi fargi erfiðis og and-
streymis, heldur herst þrotlausri har-
áttu gegn erfiðleikunum unz yfir lykur,
í þeirri stöðugu og hjargföstu von og trú,
að með sífelldu starfi og striti muni að
lokum hægt að sja fyrir endann a and-
streyminu og öðlast hamingjuríkt Ííf. En
einyrkinn á hágt með að skilja nauðsyn
fólagslegrar samhjálpar til þess að ná
hinu langþraða takmarki. Bjartur herst''
þrotlausri haráttu kotbóndans við nátt-
úruöflin og þjóðfólagið, við pest og
grasleysi, svikula kaupmenn og ranglát
sveitautsvör. Hann sigrar aldrei, en
lætur heldur aldrei yfirhugast., Bjartur
verður að eins konar mennsku hálftrölli,
sem samsvarar vel forneskju og harðneskju
landslags og lífskjara.
Eftir tveggja ára hló á útkomu
hóka eftir Kiljan hefst árið 1937 útgáfa
hins mikla ritverks hans um skáldið ólaf
Kárason Ljósvíking. Rak hvert hindið ann-
að með árs millibili, unz þau voru komin
út öll fjögur: Ljós heimsins (1937), Höll
sumarlandsins (1938), HÚs skáldsins (1939.'
og Fegurð himinsins (l940), en inn á milli
komu tvær merkar bækur: Dagleið á fjöllun
(1937) og Gerska ævintýrið (1938), og mún
óg fyrst; víkja að þeim lítilsháttar.Dag-
leið á fjöllum er safn ritgerða og frá-
sagna af ferðum-Kiljans innanlands 0g
utan. Þar er sórstaklega greinargóð og
skemmtileg frásögn af ferð Kiljans um
Jökuldal eystra og fjallendið þar eystra,
Einnig eru ýtarlegar frásagnir af rit-
höfundaþingi, sem var haldið í Suður-
Ameríku, 0g Kiljan tók þátt i, 0g af ferð
um hans suður þangað og heim aftur. Lýsir
hann mönnum og málefnum þingsins af leik--
andi lipurð, skarpskyggni og fágætri
fyndni. Það sjónarmið ríkir í gegnum alle\
ritgei’ðir, hókarinnar um þjóðfólags- og
menningarmal, að allir menntamenn, lista-
menn, andans menn og leiðtogar fjöldans
eigi að taka höndum saman um að skapa