Skólablaðið - 01.12.1946, Side 25
- .25
öfluga og vígfæra fjöldahreyfingu gegn
nazismanum, sem ógnaði þa þegar allri
siðmenningunni með ofheldisverkum og yfir-
gangi. Gerska ævintýrið fjallar um för
Kiljans til Eaðstjórnarríkjanna árin 1957-
38. í henni lýsir hann hann hinni ævintyr-
legu viðreisn og uppbyggingu, sem fram-
kvæmd hafði verið á grundvelli raðstjorn-
arskipulagsins,og mótmælir og færir rök
gegn ýmsum niðrandi ummælum samlanda sinna
um ráðstjórnina og atvinnuskipulag hennar.
Sagan um skáldið ólaf Kárason Ljós-
víking er hin stórfenglegasta og viðamesta
af öllum ritum Kiljans, en hefur jafnframt
valdið deilum og hneykslum ýmissa sóma-
kærra manna. istæðulaust er að rekja hór
þá viðleitni til ofsóknar á hendur Kiljani,
sem stjórnmálaandstæðingar hans hafa vakið
gegn honum, enda er sú alda fyrir löngu
hjöðnuð. Sagan lýsir ágætlega lífskjörum
fátækra og umkomulausra alþyðuskalda,sem
herjast við skilningsleysi valdhafanna og
sljóleik almennings fyrir andlegu frelsi.
Jafnframt, dregur Kiljan upp mynd af illri
meðferð sveitarómaga, spilltu rettarfari
og amlóðahætti og niðurníðslu í atvinnu-
málum. Kiljan hæðist einnig hlífðarlaust
að hroka og yfirhorðsmennsku broddborgar-
anna, sem öllu vilja ráða og teyma vilja
fjöldann eins og við beizll. Hin miklu
mistök þeirra, sem mest hafa gagnrýnt
þetta skáldverk, felast einkum í því, að
þeir vilja ætla Kiljani það, að hann só
þar að lýsa nútímaþjóðlífi Islendinga orði
til orðs, en geta ekki skilið, að skaldin
taka yrkisefni sín frá ólíkustu tímum og
draga oft mörg tímabil með einhverjum
svipuðum einkennum saman í eitt. Ekki
virðast þeir heldur skilja muninn á skáld-
riti og hagskýrslu, nó heldur skilja þeir
þörf og hvöt skáldsins til skapandi frum-
leika, til ummyndunar yrkisefnisins eftir
eigin höfði til tilætlaðra áhrifa og^til
þess að túlka ákveðnar kenndir og sjonar-
mið. Einnig ber að gæta þess, að gagnryni
Kiljans á mikið erindi til okkar og senni-
lega margra fleiri þjóða, eins^og sest a
tilraunum þeim, er menntamalarað gerði
til þess að kúga rithöfunda og listamenn
til andlegrar þjónkunar, en listamenn
hrundu einhuga. Meginviðhorfi sögunnar um
skáldið er bezt lýst með tilvitnun í Höll
sumarlandsinsi x
"ðlafi Kárasyni Ljósvíkingi fór smám
saman að skiljast, að það er erfiðara að
vera skáld í þeirri veröld sem við lifum
í en margur hyggur. Þannig má maður sjá,
þannig má maður ekki sjá, þannig tala,
þannig ekki tala, alt eftir því hver
gefur manni að eta. Hvernig fóru þeir
Jonas Hallgrímsson og Sigurður Breiðfjörð
að vera skáld í svona verold?"
Eins og sjá má á þessari tilvitnun
fer Kiljan ekki alveg eftir stafsetningu
þeirri og merkjasetningu, sem löggilt
hefur verið til kennslu í skólum landsins,
Mikill styrr hefur staðið um þennan rit-
hátt Kiljans, og menn hafa sýnt furðu
mikið umburðarleysi og haft í frammi æs-
ingar miklar. Kiljan telur sig hins
vegar, hvað stafsetningu snertir, byggja
a traustum grunni hins talaða og lifandi
mals folksins í landinu og styðjast þar
að auki við róttritunarkerfi JÓns Sigurðs-
sonar forseta., Merkjasetningu sína byggir
hann a listrænni kommusetningu, sem hann
heldur fram, að allar menningarþjóðir
tíðki nema Þjóðverjar, Danir og Islend-
ingar, sem noti fastreynda og óþjála
kommusetningu eftir utanaðlærðu þýzku
kerfi. Þessi afstaða hans er vel skilj—
anleg sem skálds og rithöfundar. ÞÓtt
almenningi só þægilegt að hafa fastar
reglur í merkjasetningu, er það þó engin
astæða til þess að rígbinda hendur rit-
enda listræns máls við þær reglur, þar eð
þeim kann að vera nauðsynlegt að haga
merkjasetningu eftir listrænni tækni frá-
sagnarinnar.
Tvö ár líða, þar til Hálldór lætur
næst til sín heyra, en þá, árið 1942,koma
ut eftir hann tvær bækuri Sjö töframenn
og Vettvangur dagsins. Sjö töframenn eru
sjö smasögur, sem áttundi töframaðurinn,
Halldor Kiljan, hefur samið, Þau ummæli
í’ylffja bokinni, að hver þessara sagna
gæti verið uppistaða í heila skáldsögu,
en höfundur hafi því miður ekki tíma til
þess að vinna úr þeim. Yrkisefnin eru
tekin ur ýmsum heimshlutum, og mismunandi
hughrif hvíla yfir hverri hinna sjö sagna.,
Stíll og orðfæri er algjörlega misfellu-
laust.
Vettvangur dagsins er ritgerðasafn,
sem hefur inni að halda tímaritsgreinar,
blaðagreinar og ritgerðir Kiljans. Merk-
ust og lengst allra ritgerða bókarinnar
er ritgerð um Hallgrím PÓtursson og
Frh. á bla. 32.