Magni - 22.12.1971, Blaðsíða 8

8
M A G N I
Miðvikudagur 22. desember 1971
Kristófer á smíðastofu sinni.
smíði er ég var 65 ára. Þannig
er námssaga mín. En hugur
minn stóð til annars náms og
hefði ég komizt í það, væri ævi
mín önnur en nú er. Þeim óska-
draumi var ekki fullnægt.
— Hver var óskadraumur
þinn?
— Ég hafði lengi alið þá von
í brjósti að komast í úrsmíða-
nám. Helztu úrsmiðir landsins
áttu heima í Reykjavík. Þangað
var sjaldan farið og ekki kom
til greina að ég færi til Reykja-
víkur að leita uppi úrsmíðameist
ara. Það var alltof dýrt og
tímafrekt fyrirtæki. Við áttum
líka góða að í Reykjavík, eins
og Björn M. Ólsen rektor, sem
var tengdur föður mínum. Um
tvítugt skrifaði ég honum bréf,
þar sem ég skýrði þetta áhuga-
mál mitt og bað hann að koma
mér í úrsmíðanám. Nokkru síð-
ar fékk ég vinsamlegt bréf frá
Þannig byrjaði ég sem gull- og
silfursmiður án þess að fara í
sérstakt nám. En 40 árum eftir
að Björn M. Ólsen skrifaði mér
bréfið lá leið mín til Reykjavík-
ur. Ég fór í úrsmíðavinnustofu
Halldórs Sigurðssonar og sagð-
ist vera maðurinn, sem búinn
væri að bíða eftir bréfi frá
honum í 40 ár, og sem hann
hefði lofað að taka í úrsmíða-
nám. Halldór spratt upp úr
stólnum, æddi um gólfið og var
fullur undrunar. Eftir nokkra
stund jafnar hann sig aftur og
segir að þetta muni rétt vera, en
hann hafi steingleymt að senda
mér bréfið. Bar hann sig illa
yfir þessum mistökum, sem ekki
var lengur hægt að bæta úr.
Mér er það nokkur sárabót
að Þórður — sonur minn —
lærði úrsmíði hjá Magnúsi
Benjamínssyni í Reykjavík og
rekur þar nú úrsmíðavinnu-
stofu við góðan orðstír. En úr-
— Rætt við Kristófer Péturssón gullsmið frá Stóruborg —
Meðal alþýðu manna á íslandi hafa jafnan verið til snillingar
í ýmsum greinum — andlegum og verklegum — sem mjög hafa
skarað fram úr samtíðarmönnum sínum. Margir kannast við
ættfræðinga og sagnfræðinga, með einstaka hæfileika og mikil
afrek, þrátt fyrir litla menntun. Málarar og leiklistarmenn hafa
á sama hátt gatið sér mikinn orðstír. Aðrir minnast margra völ-
unda á tré og málrna, sem léku sér að því að smíða hvað sem var.
Þessir menn eiga það allir sameiginlegt að hafa lítið eða ekkert
lært, en búa yfir meðfæddum hæfileikum, sem skipa þeim ungum
að árum í sveit afreksmanna, hver í sinni grein.
Um alla þessa menn rís spurningin: Hvað hefðu þeir komizt
langt, með þeirri menntun, sem nú er völ á ? Þeirri spurningu verð-
ur aldrei svarað til hlítar um gengnar kynslóðir. Hitt er mjög lík-
legt, að menntun hefði komið ýmsum enn lengra fram á leið og
gefið mörgum snillingum tækifæri til enn meiri afreka.
Magni hefur átt stutt samtal við einn slíkan alþýðumann —
Kristófer Pétursson gullsmið frá Stóruborg í Víðidal — en hann
hefur átt heima í nágrenni Akraness — Kúludalsá — undanfar-
inn aldarfjórðung. í vetur hefur hann dvalið á Elliheimili Akra-
ness.
Kristófer er fæddur að Stóruborg í Víðidal 6. ágúst 1887. Faðir
ha.ns var Pétur Kristófersson fæddur í Háuhjáleigu að Ytrar
Hólmi við Akranes, en fjölskyldan flutti síðan að Stórafjalli í
Borgarhreppi í Borgarfirði og þar ólst Pétur aðallega upp. Síðari
kona hans og móðir Kristófers var Elísabet Guðmundsdóttir
prests á Melstað Vigfússonar. Systkini Kristófers voru fjögur.
Tveir bræður. Vilhjálmur, sem flutti hálf þrítugur til Ameríku
og hafði þá hlotið hér heima ágæta menntun og Guðmundur, er
lengi bjó á Kefsteinsstöðum í Víðidal og síðar á Hraunum í
Fljótum. Þá voru tvœr systur. Arndís dó ung og Margrét hús-
freyja að Stóruborg, gift Aðalsteini Dýrmundssyni bónda þar. Öll
systkini Kristófers eru nú látin.
Kristófer er tvíkvæntur. Fyrri kona hans var Steinvör Sig-
ríður Jakobsdóttir frá Sigríðarstöðum í Vesturhópi. Hún lézt eftir
mjög stutta sambúð. Allmörgum árum síðar giftist hann öðru
sinni, Guðríði Emelíu Helgadóttur frá Litla-Ósi í Miðfirði. Hún
hafði lært hjúkrun hjá Steingrími Matthíassyni lækni á Akur-
eyri. Þau giftu sig 1918 og hófu búskap að Litluborg í Víðidal.
Þa!r bjuggu þau í 28 ár eða til 1946 að þau fluttu að Kúludalsá
í Innri-Akraneshreppi. Þar lézt kona hans nokkrum árum síðar.
Af 6 börnum þeirra hjóna komust 5 upp og eru öll á Iífi. Þau eru
Margrét kona Þorgríms Jónssonar bónda á Kúludalsá, Pétur bif-
vélavirki í Hvalfirði, Steinvör Sigríður kona sr. Guðmundar Guð-
mundssonar á tJtskálum, Jakobína Bagnhildur kona Jóns Ágústs-
sonar rafvirk ja frá Bjólu, búsett í Reykjavík og Þórður úrsmíða-
meistari í Reykjavík kvæntur Huldu Sigurbjörnsdóttur frá Vest-
mannaeyjum.
Þrátt fyrir 84 ára aldur heldur Kristófer ótrúlega vel andlegu
atgervi sínu, nema hvað sjónin hefur þrotið mjög á þessu ári.
Hann er glaður og reifur og sáttur við guð og menn. Það andar
frá honum góðvild til samferðamannanna og hann er viðbúinn
að takast á í glímunni við Elli kerlingu og bíða ósigur að lokum,
svo sem venja er til.
Að loknum þessum formála
hefur Kristófer orðið með því
að hann svarar nokkrum spurn-
ingum, sem MAGNI hefur lagt
fyrir hann.
— Hvenær hófstu smíðar þín-
ar, Kristófer?
— Faðir minn var afburða
smiður á járn og kopar. Hann
vann löngum í smiðjunni fyrir
sig og sveitunga sína. Ég var
varla meira en 7-8 ára, er ég
fór að myndast við að beita
hamrinum og smíða ýmsa hluti.
Svo kom þetta smátt og smátt
og fyrir fermingu var ég far-
inn að smíða brennijárn fyrir
þá sveitunga mína, sem báðu
mig um það, og þeir voru ótrú-
lega margir. Ég teiknaði stafina
upp úr ensku biblíunni, en þar
var alveg sérstaklega vönduð
stafagerð, og hjó þá síðan í járn-
ið. Ég var snemma mjög til-
breytingasamur. Innan við tví-
tugt bjó ég til brennijárn, sem
var með færanlegum tölustöf-
um á. Hugsaði ég mér að með
því mætti númera féð hjá hverj-
um bónda. Taldi ég að því gæti
verið mikið hagræði fyrir bænd-
ur á margan hátt, einkum að
koma því til skila eða veita upp-
lýsingar um það frá fjarlægum
stöðum. Járn þessi hugsaði ég
mér að gerð yrðu í fjöldafram-
leiðslu erlendis. Því miður fékk
hugmynd þessi ekki þær undir-
tektir sem ég hafði vænst og
komst því ekki í framkvæmd.
Vík ég betur að því síðar.
— Hvað með nám?
— Ég lærði smíðar í 4 mán-
uði hjá Jóni Leví Jónssyni úr-
smið á Stóruborg, sem var mik-
ill snillingur. Ég hélt þá að ég
væri útlærður. Eftir að hafa
starfað við gull- og silfursmíði
í 63 ár finn ég bezt, að ég hef
aðeins lært stafrófið, en gengið
illa að kveða að. Það lærði ég
aldrei og nú er sjónin farin.
Þegar hér var komið frá-
sögninni rétti Kristófer úr sér.
Lyfti upp höndum hins mikla
meistara. Fallegar, vel hirtar og
sléttar, sem á ungum manni
væri. Styrkar sem stálgreipar.
Hann hélt svo áfram og sagði:
Eftir eru hendur Hrólfs. Þær
duga lengur, en það nægir mér
ekki. Móðir mín hafði svona góð-
ar hendur. Þetta gengur í erfðir.
Um námsferilinn vil ég svo
segja það að lokum, að síðar á
ævinni fékk ég sveinsbréf og
meistarabréf í gull- og silfur-
Birni Ólsen. Lætur hann þar í
ljósi ánægju sína yfir þessum
áhuga mínum og segist hafa
fundið að máli Guðjón Sigurðs-
son úrsmið. Sé hann reiðubú-
inn að taka mig í nám og kenn-
ari minn verði Halldór Sigurðs-
son úrsmiður, sem vinni hjá Guð
Silfurhálsmen.
jóni. Halldór muni skrifa mér
bréf, þegar hann sé tilbúinn að
taka á móti þessum nemanda
sínum. Hann muni þannig láta
mig vita, hvenær ég eigi að koma
suður og hvernig náminu verði
háttað. Þetta þóttu mér af-
bragðstíðindi og var ég alltaf
viðbúinn, þegar bréfið kæmi. Ég
var staðráðinn í því að gerast
úrsmiður í Reykjavík. En tím-
inn leið. Vikur, mánuðir og ár-
in. Aldrei kom hið þráða bréf.
Vonsvikinn fór ég að snúa mér
að öðrum verkefnum, einkum
allskonar járnsmíði fyrir sveit-
unga mína. Þau verkefni komu
af sjálfu sér upp í hendur mín-
ar.
Síðar fór ég að fást við silfur-
víravirki en til þess skorti mig
öll áhöld. Var því ekki um annað
að ræða en smíða sjálfur þau
áhöld, sem til þess þurfti, nema
nokkrar tengur, sem ég keypti
að. Eina töng á ég, sem keypt
var hjá Lambesen kaupmanni
í Hafnarfirði. Það er sá sami
og getur um í Pilti og stúlku.
smíðanám mitt var aðeins von-
in, sem hvarf.
— Hvaða smíðisgripir þínir
vekja fyrst athygli?
— Ég man það ekki nákvæm
lega og ég efast um að ég hafi
tekið eftir því sjálfur, þegar fólk
fór að gefa þeim auga. En mér
er minnisstætt, þegar ég fór
eitt sinn lestarferð á Blönduós
og kom á heimili Hemmerts
kaupmanns. Þar var grútar-
lampi úr kopar í stofunni. Ég
fór að skoða lampann og þá
segir Hemmert: „Haldið þér að
bér getið smíðað svona stykki.“
Ég sagði að mér þætti ekki mik-
ið til lampans koma og myndi
áreiðanlega geta smíðað slíkan
grip. Hemmert þykktist við og
sagði: „Ég skora á yður áð
fara til Kristjáns Arinbjarnar
læknis og fá að skoða lampa,
sem hann á og koma síðan til
mín aftur og segja mér hvort
þér treystið yður til að smíða
slíkan lampa, sem er hreinasti
kjörgripur. Ef Kristján vill ekki
góðfúslega sýna yður lampann
þá skilið kveðju minni til hans
með beiðni um að þér fáið að
sjá lampann.“ Þótt ég væri mjög
önnum kafinn í lestarferð gerði
ég þetta samt.
Kristján læknir tók mér af-
bragðs vel og sýndi mér lamp-
ann. Ég skoðaði hann í krók og
kring og fór aftur til Hemm-
erts. Þá segir hann: „Fenguð
þér að sjá lampann og hvernig
lízt yður á hann?“
Hann er svolítið skárri sagði
ég. Þá gekk alveg fram af
Hemmert, og þar með var við-
talið búið. Hann bauð mér svo
upp á kaffi og gaf mér staup
út í, sem hann gerði þegar kalt
var í veðri.
Á heimleiðinni var ég svo
alltaf að hugsa um þessa grútar
lampa og ákvað að smíða einn
og reyna að gera betur en þessir
voru. Næstu 3 vikurnar var ég
að smíða lampann með bústörf-
unum. Ég gerði laufblað úr
kopar, sem ég setti á aðal flöt-
inn og fannst mér í því mikið
skraut. Ég pakkaði honum svo
í kassa og hélt með hann til
Hemmerts í næstu verzlunar-
ferð. Hann var fljótur að rífa
kassann utan af honum og kall-
aði á heimilisfólkið að skoða
þetta djásn, sem hann var mjög
hrifinn af. Spurði hann dætur
sínar, hvort hann ætti að kaupa
lampann handa þeim, en auðvit-