SunnudagsMogginn - 16.05.2010, Blaðsíða 26
26 16. maí 2010
S
kýrsla rannsóknarnefndar Alþingis
um bankahrunið og skyld málefni
dregur fram í dagsljósið mikil-
vægar upplýsingar um viðskipti
bankanna með eigin hlutabréf, um lánveit-
ingar þeirra til tengdra aðila og um meðferð
þeirra á verðbréfasjóðum, sem reknir voru á
vegum bankanna. Umræður um þessi mál-
efni munu í vaxandi mæli byggjast á þeim
upplýsingum.
Hins vegar verður ekki betur séð en
stefna slitastjórnar Glitnis til kyrrsetningar
á eignum nokkurra fyrrverandi forráða-
manna Glitnis og tengdra aðila fyrir dóm-
stól í New York opni nýjar hliðar þessa máls
til viðbótar við þær, sem fram koma í
skýrslu rannsóknarnefndarinnar, og setji
það í annað ljós en hingað til hefur verið
gert í umræðum hér á Íslandi.
Í stefnu Glitnis er því haldið fram, að lán-
tökur bankans sjálfs í Bandaríkjunum
haustið 2007 hafi byggzt á rangri upplýs-
ingagjöf til kaupenda skuldabréfa bankans
og þess vegna hafi lög verið brotin í
tengslum við lántökurnar sem slíkar. Í
framhaldi af þessum staðhæfingum er sett
fram sú sýn, að um eitt allsherjar samsæri
hafi verið að ræða, þ.e. að afla fjár í Banda-
ríkjunum með lögbrotum, að lána þetta
sama fé úr bankanum til tengdra aðila og
með því brotin lög um hámark lánveitinga
til tengdra aðila og að þær lánveitingar hafi
svo m.a. verið notaðar til þess að halda uppi
verði hlutabréfa í bankanum, sem sé brot á
ákvæðum laga um markaðsmisnotkun.
Þannig sé um að ræða röð lögbrota frá upp-
hafi fjáröflunar bankans til enda.
Þessi mynd af starfsemi íslenzku bank-
anna kemur ekki fram með þessum hætti í
skýrslu rannsóknarnefndarinnar. Telja má
víst að hún sé verk þeirra erlendu ráðgjafa,
sem unnið hafa á vegum slitastjórnar og
skilanefndar Glitnis, og hefur formaður
slitastjórnar staðfest það. Þessari sýn fylgir
svo harkaleg orðanotkun, sem við erum
ekki vön í íslenzku lagamáli.
Nú á auðvitað eftir að koma í ljós, hvort
þessi röksemdafærsla slitastjórnar Glitnis
stenzt. En hún vekur þá spurningu, hvort
hægt sé að sýna fram á, að lánsfjáröflun allra
íslenzku bankanna hafi byggzt á rangri
upplýsingagjöf.
Rannsóknarnefndin sýnir fram á með
nánast óyggjandi hætti, að bankarnir hafi
stundað skipulögð viðskipti með hlutabréf í
sjálfum sér til þess að halda verði þeirra
uppi. Þá hlýtur að vakna sú spurning, hvort
sams konar aðferðum hafi verið beitt til þess
að halda uppi verði hlutabréfa í öðrum fyr-
irtækjum, sem skráð voru á markað og
voru í eign stórra hluthafa í bönkunum.
En jafnframt er ljóst, að umtals-
verður hluti af hagnaði bankanna byggðist á
gengishagnaði af hlutabréfum. Þannig sagði
í upphaflegum athugasemdum Royal Bank
of Scotland um Kaupþing, sem Morg-
unblaðið birti 24. nóvember 2005:
„Gengishagnaður var 4,8 milljarðar á 3.
ársfjórðungi. Skv. upplýsingum okkar var
meira en helmingur hans vegna eignar-
hlutar Kaupþings í Bakkavör en hlutabréf
Bakkavarar hækkuðu um 11,5% á ársfjórð-
ungnum. Bankinn hagnast beint vegna
breytilegra skuldabréfa Bakkavarar, sem
hann á, og sömuleiðis með óbeinum hætti
vegna 19,2% eignarhlutar í Exista (sem er
stærsti hluthafinn í Kaupþingi).“
Hafi hagnaður Kaupþings byggzt að tölu-
verðu leyti á gengishagnaði, sem aftur varð
til vegna þess sem kallað er markaðs-
misnotkun, vaknar sú spurning í ljósi stefnu
slitastjórnar Glitnis, hvort lánsfjáröflun
Kaupþings, sem byggðist á reikningum
þess, hafi verið á nægilega traustum grunni
byggð lagalega séð. Áþekk sjónarmið koma
vafalaust upp í sambandi við lánsfjáröflun
Landsbankans.
Hvað sem líður öðrum þáttum kyrrsetn-
ingarmáls slitastjórnar Glitnis má gera ráð
fyrir, að sú heildarsýn, sem þar er brugðið
upp af viðskiptaháttum þess banka, hafi
áhrif á umræður um viðskiptahætti hinna
bankanna, þótt ekkert verði um þetta full-
yrt á einn veg eða annan fyrr en niðurstöður
dómstóla liggja fyrir.
Sú mynd, sem dregin er upp í stefnu
slitastjórnar Glitnis af viðskiptaháttum
bankans, kemur á óvart. Harkan í fram-
setningu hennar í stefnunni kemur okkur
Íslendingum á óvart en er daglegt brauð í
Bandaríkjunum. En hún vekur okkur
óneitanlega til nýrrar umhugsunar um
málið allt. Og þá ekki sízt um stöðu eft-
irlitskerfa á Íslandi.
Verði þessi mynd staðfest fyrir dóm-
stólum og telzt vera rétt erum við meiri
börn í þessum málum en við höfum þó tal-
ið okkur vera. Það má nálgast stefnu slita-
stjórnar Glitnis í heild á mbl.is. Hún er um
80 blaðsíður að lengd en ástæða er til að
hvetja þá, sem á annað borð hafa áhuga á
að fylgjast vel með þessum málum, að lesa
hana. Fréttir fjölmiðla segja ekki nema tak-
markaða sögu um þann texta.
Raunar á það við um þetta mál allt. Það
mun áreiðanlega taka töluverðan tíma fyrir
allan almenning að öðlast yfirsýn yfir þessa
ótrúlegu atburðarás. En í raun og veru má
segja, að það sé skylda fólks að kynna sér
málið af eins mikilli kostgæfni og mögulegt
er.
Nú sem fyrr stendur yfir tilraun til að
gera alla málsmeðferð tortryggilega. Ýmist
er sagt að málaferli slitastjórnar Glitnis
snúizt um pólitík eða reynt er að varpa rýrð
á málsmeðferð sérstaks saksóknara. Telja
má víst, að ekki sé lengur jarðvegur fyrir
slíkan málflutning. Málið er orðið svo stórt
fyrir þjóðfélagið allt að það er hafið yfir
áróðursstarfsemi af því tagi. Í henni felst
virðingarleysi gagnvart dómgreind al-
mennra borgara. Sjálfsagt mun draga hratt
úr þessari viðleitni á næstunni. Hún kostar
peninga og þeir eru tæpast lengur til.
Slitastjórn Glitnis setur
bankahrunið í nýtt og óvænt ljós
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
Þ
au voru sælleg og rjóð þegar þau stóðu hönd í
hönd andspænis séra Amasa Converse í Rich-
mond í Bandaríkjunum á þessum degi 1836,
rithöfundurinn Edgar Allan Poe og brúður
hans, Virgina. Það dró hvorki úr gleðinni að brúðhjónin
voru systkinabörn né að brúðurin væri aðeins þrettán
ára en brúðguminn 27 ára. Á þessum tíma sætti það
raunar engum tíðindum að blóðskylt fólk gengi í heilagt
hjónaband, öðru máli gegndi um aldur brúðarinnar. Poe
sá hins vegar fyrir því, lagði fram eiðsvarna yfirlýsingu
þess efnis að Virginia væri 21 árs.
Athöfnin fór fram í húsakynnum leigusala Poes, frú
Yarrington, þar sem hann bjó ásamt Virginiu og móður
hennar, Mariu Clemm, sem jafnframt var föðursystir
Poes. Frú Yarrington lagði gjörva hönd á plóginn við
undirbúning veislunnar og hrærði meira að segja í brúð-
artertuna og lagaði hátíðarkvöldverðinn ásamt frú
Clemm. Að því búnu héldu turtildúfurnar í stutta brúð-
kaupsferð til Pétursborgar í Virginíu-ríki.
Edgar Allan Poe hitti Virginiu fyrst þegar hún var sjö
ára, 1829, skömmu eftir að hann lauk herskyldu. Þrem-
ur árum síðar flutti hann inn til fjölskyldu hennar í
Baltimore, sem samanstóð af ömmu, móðurinni sem
fyrr er getið, og bróðurnum Henry, sem var fjórum ár-
um eldri en Virginia. Poe hafði ekki búið lengi hjá fjöl-
skyldunni þegar bæði amman og bróðirinn önduðust.
Harðnaði þá í ári enda hafði lífeyrir ömmunnar reynst
drjúgur.
Sumarið 1835 flutti Poe einn síns liðs til Richmond,
þar sem hann hóf störf á tímaritinu Southern Literary
Messenger. Um þær mundir hafði flogið fyrir að hann
ætlaði að kvænast Virginiu. Frænda hans, Neilson Poe,
sem var útgefandi í Baltimore, blöskraði áformin og
reyndi að koma í veg fyrir að Virginia yrði gefin honum
svo ung og tók stúlkuna undir sinn verndarvæng. Edgar
Allan Poe tók inngrip hans óstinnt upp og túlkaði það á
þann veg að hann vildi koma í veg fyrir öll samskipti
þeirra Virginiu. Hann ritaði móður stúlkunnar bréf þar
sem hann kvaðst vera „blindaður af tárum“ og sárbændi
hana um að leyfa Virginiu að ákveða sig sjálf. Bauðst
hann til að sjá fyrir mæðgunum flyttu þær til Richmond.
Úr varð að Virginia giftist Poe.
Sagnaritara greinir á um hvernig sambandi Poes og
Virginiu var háttað. Ýmsir hafa haldið því fram að það
hafi verið líkara sambandi systkina en hjóna. Sumir
fræðimenn, þeirra á meðal Marie Bonaparte, telja mörg
verka Poes vera ævisöguleg og hafa komist að þeirri nið-
urstöðu að Virginia hafi dáið hrein mey. Þau Poe hafi
aldrei innsiglað hjónabandið. Þannig sé Virginia í raun
jómfrúin í hinu fræga ljóði Annabel Lee.
Ævisöguritari Poes, Joseph Wood, heldur því fram að
Poe hafi ekki þurft á konum að halda á sama hátt og
flestir menn, þær hafi aðeins veitt honum innblástur og
umhyggju. Aðrir halda því fram að Poe hafi byrjað að
sænga hjá Virginiu eftir að hún varð sextán ára.
Hvernig sem rekkjumálum var háttað bendir allt til
þess að hjónabandið hafi verið hamingjuríkt. Haft er eft-
ir vinnuveitanda Poes að hann hafi tilbeðið Virginiu og
sjálfur skrifaði hann vini sínum eitt sinn: „Engin lifandi
vera er fallegri en litla konan mín.“ Hermt er að Virginia
hafi einnig dýrkað mann sinn.
1842 urðu hjónin fyrir reiðarslagi þegar Virginia
veiktist af berklum. Henni hrakaði hratt og varð fljót-
lega rúmföst vegna meinsins. Virginia náði sér aldrei á
strik aftur og lést af völdum berkla snemma árs 1847, 24
ára að aldri.Veikindi og dauði Virginiu höfðu djúpstæð
áhrif á Poe sem sökk æ dýpra í fen þunglyndis og
drykkju. Vinur hans hafði á orði að Poe væri sama um
allt eftir að hún dó, hvort hann lifði í klukkustund, dag,
viku eða ár. „Hún var honum allt.“
Edgar Allan Poe lést haustið 1849. Hann var fertugur.
orri@mbl.is
Poe kvæn-
ist 13 ára
frænku
sinni
Edgar Allan Poe var eitt af höfuðskáldum Bandaríkjanna.
Vinur hans hafði á orði að Poe væri
sama um allt eftir að hún dó, hvort
hann lifði í klukkustund, dag, viku
eða ár. „Hún var honum allt.“
Virginia Poe lést af völdum berkla aðeins 24 ára gömul.
Á þessum degi
16. maí 1836