SunnudagsMogginn - 16.05.2010, Side 32

32 16. maí 2010
A
ukið fjármagn í umhverfisstarf fyrirtækja er
sennilega eitt af því síðasta sem menn áttu
von á að sjá koma út úr kreppunni marg-
umtöluðu. Haustið 2008 var það viðhorf
víða að nú hefðu menn ekki lengur efni á að eltast við
umhverfismál; baráttufólk fyrir vistvænni lifnaðar-
háttum saup hveljur og óttaðist að nú yrði ekki bara
stöðnun heldur mörg skref stigin aftur á bak í þróun
umhverfismála á Íslandi. En hver var raunin?
„Það kom mér dálítið á óvart að þegar kreppan skall
á fór síminn hjá mér virkilega að hringja,“ segir Finnur
Sveinsson hjá FSV ráðgjöf sem sinnir ráðgjöf í um-
hverfismálum. „Það er alltaf sagt að umhverfismálin
séu mál góðu tímanna þegar fólk hefur efni á því að
hugsa um þau en mín upplifun var þveröfug. Allir
höfðu svo mikið að gera í góðærinu að þeir máttu ekki
vera að því að hugsa um umhverfismál. Þegar bank-
arnir féllu var skyndilega fullt af fólki sem hafði ekkert
að gera í vinnunni því fyrirtækin sögðu ekki upp jafn
mörgum og þau hefðu í raun og veru þurft að gera.
Niðurstaðan var sú að fyrirtækin nýttu starfskraftana í
að undirbúa næstu góðæristíma með því að fara í gegn-
um gæðastarf fyrirtækisins, þar á meðal umhverf-
ismálin.“
Önnur birtingarmynd þessa er uppgangur norræna
umhverfismerkisins Svansins, en fjöldi íslenskra leyf-
ishafa hefur tvöfaldast á síðustu mánuðum og fleiri eru
væntanlegir. „Þegar ég byrjaði hjá Umhverfisstofnun í
lok árs 2008 var kreppan að skella á. Þá hélt ég að það
myndi draga úr áhuga á Svansmerkinu en reynslan
varð önnur. Áhuginn hefur stóraukist á undanförnum
misserum,“ segir Anne Maria Sparf, sem hefur umsjón
með Svaninum á Íslandi. „Fyrirtækin fóru að hugsa um
hvernig þau gætu bætt samkeppnishæfnina og sáu að
umhverfismálin voru ein leið til þess. Um svipað leyti
tók ríkið ákvörðun um að efla Svansmerkið sem féll vel
að hinum aukna áhuga.“
Mikilvægur áhrifavaldur í þessu sambandi er vistvæn
innkaupastefna ríkisins, sem umhverfis- og fjár-
málaráðherra skrifuðu undir fyrir rúmu ári en stýri-
hópur ríkis og sveitarfélaga hafði þá unnið að málinu
um nokkurt skeið. Stefnan felur í sér að tekið verður
tillit til umhverfissjónarmiða við innkaup ríkisins á
markvissari hátt en hingað til. Þetta þýðir að til að
auka möguleika sína á samningi við ríkið þurfa birgjar
og þjónustuaðilar að sýna fram á að varan eða þjón-
ustan uppfylli ákveðin umhverfisskilyrði. Til mikils er
að vinna því ríkið kaupir vörur og þjónustu fyrir um
100 milljarða króna á ári en til viðbótar kaupa sveit-
arfélög vörur og þjónustu fyrir um 90 milljarða árlega.
Vilja skapa sér forskot
„Vistvæna innkaupastefnan gengur út á að fá mark-
aðinn í gang í umhverfismálum,“ útskýrir Finnur, sem
er verkefnisstjóri samstarfsvettvangs opinberra aðila
um vistvæn innkaup – VINN. „Hún ýtir undir því bir-
gjarnir fara að hugsa um hvernig þeir geta skapað sér
forskot í útboðum ríkisins með því að efla umhverf-
isstarf sitt. Þetta þrýstir líka á ríkið að setja umhverf-
isskilyrði í útboðum.“
Og þetta virkar á markaðinn, ef marka má Anne
Maria sem segir greinilegt að vistvæna innkaupastefnan
sé drifkraftur fyrir fjölda þeirra leyfa sem nýlega hafa
verið veitt eða eru í vottunarferli sem stendur. „Þegar
umhverfisskilyrðin sem felast í stefnunni eru komin
inn í rammasamninga og opinber útboð, verður Svans-
vottun auðveldasta leiðin fyrir fyrirtæki til að mæta
þeim,“ segir hún. „Framsækin fyrirtæki hafa sótt um
vottun nú þegar til þess að tryggja sér forskot í sam-
keppninni. Og nú þegar þekkjum við dæmi þess að
vottun hefur skilað árangri fyrir leyfishafa Svansins í
opinberum útboðum.“
Það er þó meira en að segja það að gera umhverfis-
kröfur í opinberum innkaupum en þær þarf að setja
fram eftir kúnstarinnar reglum. Það verkefni er á
könnu VINN-stýrihópsins en þar eiga sæti, auk fulltrúa
ríkisins, fulltrúar frá Sambandi íslenskra sveitarfélaga,
Reykjavíkurborg og Hafnarfirði. Þannig er unnið að
vistvænum innkaupum víðar á opinberum vettvangi.
Stýrihópurinn horfir að miklu leyti til þeirra viðmiða
sem hafa verið sett á Norðurlöndum og innan Evrópu-
sambandsins við mótun sambærilegra stefna þar. „Við
breytum ekki erlendu viðmiðunum að neinu ráði enda
vitum við að þau hafa þegar farið í gegnum nálaraugað,
bæði lagalega, samkeppnislega og hvað umhverfið
Umhverfismál
Bergþóra Njála Guðmundsdóttir
ben@mbl.is
Búa sig undir
bjartari tíma
Þótt íslenskum fyrirtækjum svíði yfirstandandi
samdráttartímar sitja þau ekki með hendur í skauti
heldur nýta tímann til að bæta samkeppnisstöðu
sína í framtíðinni með vistvænum áherslum.
Íslensk fyrirtæki horfa til
framtíðar með því að efla
umhverfisstarf sitt.
Þ
egar ég hóf störf fyrir Svaninn
árið 2008 voru fjögur gild
Svansleyfi á Íslandi en núna
eru þau orðin átta talsins. Að
auki eru 15 umsóknir í vinnslu og um
10 áhugasamir til viðbótar,“ segir Anne
Maria um þá aukningu sem hefur orðið
í áhuga fyrirtækja á því að votta vörur
sínar og þjónustu með norræna um-
hverfismerkinu Svaninum.
Merkið vottar að varan eða þjónustan
sem um ræðir standist ströng umhverf-
is- og heilsuskilyrði og sé því vistvænni
og heilnæmari en flestar vörur á mark-
aðnum. Auk þess eru
gæðin tryggð þar sem
virknin þarf að vera
jafn góð eða betri en
hjá sambærilegri vöru
eða þjónustu. „Ég
væri sennilega með
enn fleiri umsóknir ef
það væri hægt að
votta hvað sem er,“
heldur hún áfram. „Margar fyrirspurn-
anna sem við fáum eru vegna vöru-
eða þjónustuflokka sem ekki er hægt að
votta, því ekki er búið að þróa leyf-
isskilyrði fyrir þá. Þannig hef ég sem
dæmi ekki getað aðstoðað bæði lík-
kistuframleiðanda og safn úti á landi
sem voru áhugasöm. Hægt er að votta
65 vöru- og þjónustuflokka, þar á
meðal prentsmiðjur, veitingastaði,
ræstingarþjónustur, hreinsiefni, pappír,
sjónvörp, hjólbarða, snyrtivörur og
bleiur. Merkið hefur náð ótrúlegum
árangri á síðastliðnum 20 árum, því alls
er búið að veita 2.000 leyfi fyrir 6.000
einstakar vörutegundir.“
Um 100 manns vinna á skrifstofum
Svansins á Norðurlöndum, þar af flestir
við þróun skilyrða fyrir Svansvottun og
við leyfisveitingar. „Það eru því alltaf
að koma inn nýir flokkar og núna er
t.d. verið að kanna hvort Svanurinn
eigi að fara að þróa leyfisskilyrði fyrir
matvæli, sem gæti falið í sér góð ný-
sköpunar- og útflutningstækifæri fyrir
íslenska matvælaframleiðslu í framtíð-
inni.“
Snjóboltaáhrif hjá fyrirtækjum
Hún segir að stundum megi skynja
snjóboltaáhrif í áhuga á vottun innan
ákveðinna sviða atvinnulífsins hér á
Svanurinn kominn á flug
Anne Maria Sparf
„Vistvæna innkaupastefnan gengur út á að fá markaðinn í
gang í umhverfismálum,“ segir Finnur Sveinsson.
Morgunblaðið/Árni Sæberg