SunnudagsMogginn - 16.05.2010, Blaðsíða 35
16. maí 2010 35
slíkar aðstæður að hans sögn. „Vissulega
kostar það eitthvað, en það er ekki sér-
staklega dýrt að taka fyrstu skrefin.“
Þannig sé hægt að nýta dauðan tíma í fyr-
irtækinu til að kynna sér málin í gegnum
netið, bækur og e.t.v. með því að fá ráð-
gjafa á fund. „Maður getur mjög vel hafið
vinnuna án þess að það þurfi að kosta í
raun nokkuð annað en að koma sér yfir
þröskuldinn. En það getur verið nógu erf-
itt, þegar hálfgerð neyðarstjórnun ríkir í
fyrirtækinu.“
Þeim mun mikilvægara er að stjórnvöld
auki áhersluna á umhverfisstarf í fyr-
irtækjum á krepputímum, að mati Thi-
dell. Og stjórntæki hins opinbera í þá átt
geta bæði verið „mjúk“ og „hörð“ þar
sem lagasetning og sektir eru dæmi um
hið síðarnefnda. „Væg stjórntæki virka
ekki með sama slagkrafti og þau harðari,
en þau geta verið af ýmsum toga, s.s. um-
hverfismerkingar, fræðsla, áróðurs-
herferðir o.fl. Vistvæn innkaup tilheyra
þessum mjúku stjórntækjum.“
Brorson bendir þó á að opinber innkaup
séu talin mjög mikilvæg í þessu sambandi.
„Hið opinbera kaupir inn fyrir mikla fjár-
muni og með því að setja visthæfi sem
skilyrði fyrir innkaupunum ýtir það undir
þróun á umhverfisvænum vörum. Þegar
þeir hafna ákveðnum vörum vegna um-
hverfissjónarmiða fara hlutirnir að gerast.
Þá laga framleiðendurnir sig að þessum
kröfum, því annars missa þeir við-
skiptin.“
Hraðar breytingar á neyslumynstri
Í Svíþjóð var hafist handa við að koma á
vistvænum innkaupum seint á níunda
áratugnum en í Danmörku árið 1995. Í
báðum löndum hefur úrval vistvænnar
vöru og þjónustu aukist til muna síðan en
erfitt er að meta hversu mikil áhrif stefn-
an hafi haft þar á. „Það eru mun fleiri
vistvænar vörur á markaði nú en áður en
stefnan var tekin upp,“ segir Thidell.
„Hins vegar hvíla þessi ólíku stjórntæki á
herðum framleiðandans svo framboðið er
afleiðing margra ólíkra þátta.“
Dreyer tekur undir þetta varðandi þró-
unina í Danmörku. „Við vitum t.d. að
markaðurinn fyrir lífrænar matvörur hef-
ur stækkað mikið. Opinber innkaup eru
þó aðeins ein af skýringunum á þessari já-
kvæðu þróun því til viðbótar koma inn-
kaup einkaaðila og ólíkar stuðnings-
aðgerðir til að ýta undir lífræna neyslu.
Sömuleiðis hafa hlutir eins tölvu- og
skrifstofuvélar þróast á mjög jákvæðan
hátt, en það er auðvitað ekki bara vegna
danskrar eftirspurnar því framboð á slík-
um vörum er á alþjóðlegum markaði. Það
er líka mikið framboð af umhverf-
isvænum hreingerningarvörum og papp-
ír. Og í dag er ekki hægt að merkja verð-
mun á þessum vörum og þeim sem ekki
eru umhverfisvottaðar.“
Ýmsar hindranir þarf þó að yfirstíga til
að hrinda vistvænni innkaupastefnu í
framkvæmd og segir Dreyer misjafnt við-
horf fyrirtækja vera dæmi um slíkt. „Í
sumum atvinnugreinum, eins og t.d. í
grafíska geiranum, hafa menn verið mjög
viljugir að breyta um starfshætti enda
hafa þeir lengi verið uppteknir af því að
auka atvinnumöguleika sína. Umhverfis-
málin tengjast líka vinnuumhverfi líkt og
hjá hreingerningarfyrirtækjum, þar sem
það er gott fyrir starfsfólk þegar umhverf-
isvæn hreinsunarefni eru valin. Svo eru
aðrir geirar sem mér hefur fundist þungir
í taumi, s.s. upplýsingatæknigeirinn og
byggingariðnaðurinn en það hefur ekki
verið mikið úrval af Svansmerktum
vörum í þeim geirum.“
Hvað sem því líður er ljóst að mikil
hugarfarsbreyting hefur orðið á mark-
aðinum, hvort sem menn vilja rekja það
til vistvænnar innkaupastefnu hins op-
inbera eða einhvers annars. Thidell tekur
dæmi af bílaframleiðendum um þetta.
„Fyrir fjórum, fimm árum sögðu þeir að
það væri ómögulegt að framleiða bíl sem
eyddi minnu en einum lítra á tíu kíló-
metra. Það myndu líða 30 til 50 ár áður en
það tækist. Og þú sérð þróunina. Í dag
telja neytendur í Svíþjóð að eyðsla og út-
blástur sé meðal mikilvægustu eiginleika
bíla en áður tilgreindu þeir þægindi, hest-
öfl og geymslurými. Salan á visthæfum
bílum hefur aukist gífurlega í Svíþjóð á
síðustu árum þannig að það geta orðið
mjög hraðar breytingar á neyslumynstri
fólks. Annað dæmi er endurnýjun í hús-
um en eitt af því fyrsta sem fólk hér í Sví-
þjóð gerir í viðhaldi er að skipta út gömlu
olíukyndingunni fyrir varmadælu eða
eitthvað slíkt. Þetta er auðvitað ekki stór
spurning á Íslandi en hér er þetta mjög
mikilvægt atriði. Þótt oftast séu það pen-
ingarnir sem stýra svona vistvænum
ákvörðunum fólks þá skiptir líka máli að
það hefur hreinni samvisku gagnvart um-
hverfinu á eftir.“
Dreyer bendir á að hugarfarsbreytingin
tengist líka heilsueflingu. „Úrvalið í versl-
unarhillum hefur aukist mjög af Svans-
vottuðum vörum á vissum sviðum, s.s.
snyrtivörum og barnavörum, þ.e. krem-
um, bleium, leikföngum og fleiru. Þetta
hefur kannski eitthvað með okkur konur
að gera – að heilbrigði og framtíð barna
okkar skiptir okkur miklu máli.“
Kröfurnar aukast stöðugt
Með hliðsjón af öllu þessu má spyrja hvort
fyrirtæki, sem leggja áherslu á markvisst
umhverfisstarf séu líklegri til að lifa af
mikla samdráttartíma eins og hafa verið
einkennandi undanfarið?
„Síðustu tuttugu ár höfum við af og til
tekið símaviðtöl við umhverfisfulltrúa í
ólíkum fyrirtækjum og síðast gerðum við
það fyrir tveimur, þremur árum, þ.e. fyrir
fjármálakreppuna,“ svarar Thidell. „Þá
sögðu mjög margir að fjármálaumhverfið
skipti litlu máli, því þetta væri einfaldlega
hluti af starfsemi fyrirtækisins. Það væri
spennandi að hringja og tala við þessi fyr-
irtæki aftur núna, þegar þau hafa bráðum
komist í gegnum þessa fjármálakreppu.
Umhverfisstarf þarf ekki að kosta mikla
fjármuni, en hins vegar getur það leitt til
betri uppbyggingar og skipulags í fyr-
irtækinu, sem er gagnlegt á samdráttar-
tímum. Ég ímynda mér að minnsta kosti
að slík vel rekin fyrirtæki séu betur í stakk
búin til að komast í gegnum fjár-
málakreppuna.“
Í öllu falli á Thidell erfitt með að sjá fyrir
sér að draga muni úr umhverfiskröfum í
framtíðinni. „Auðvitað hefur loftslags-
umræða verið svo yfirþyrmandi að fólk
þolir bráðum ekki meira, og kannski upp-
lifum við ákveðna afturför í umhverfisvit-
und almennings. Það hefur gerst áður án
þess að það hafi leitt til þess að aðgerðir í
þágu umhverfisins hafi dregist verulega
saman hjá stjórnvöldum og fyrirtækjum.
Tilhneigingin er sú að umhverfismálin fari
upp á við svo kröfurnar munu aukast.
Þess vegna er góður tími að undirbúa sig
núna því þannig verða fyrirtækin viðbúin
þegar kröfurnar verða komnar fram.“
’
Hið opinbera kaupir inn fyrir mikla fjár-
muni og með því að setja visthæfi sem
skilyrði fyrir innkaupunum ýtir það undir
þróun á umhverfisvænum vörum. Þegar þeir
hafna ákveðnum vörum vegna umhverfissjón-
armiða fara hlutirnir að gerast. Þá laga fram-
leiðendurnir sig að þessum kröfum, því annars
missa þeir viðskiptin.
Ræstingarþjónusta ISS fékk Svansvottun í nóv-
ember sl. en að sögn Hólmfríðar Einarsdóttur,
gæðastjóra fyrirtækisins, kom það til vegna
áhuga þess á umhverfismálum almennt. „Við
settum okkur umhverfisstefnu fyrir 15 árum
enda dælum við miklu efnismagni út í náttúruna
á degi hverjum. Það skiptir því miklu máli hvað
við notum og hversu mikið.“
Vottunin breytti miklu í starfseminni að henn-
ar sögn. „Í dag eru 90% efnanna sem við notum
Svansvottuð og sömuleiðis allur pappír, s.s.
klósettpappír, handþurrkur og fleira. Við innleiðum hjá okkar viðskiptavinum að
flokka ruslið sitt og nota ekki plastpoka í ruslafötur nema þar sem ruslið er blautt. Og
eftir nýlega úttekt sýnist mér að efnisnotkun okkar hafi minnkað um 40% frá því að
við fengum vottunina. Samt höfðum við áður farið í átak þar sem við spöruðum efni
sem nam einum tanki í Öskjuhlíðinni. Ég hugsa að við förum hátt í það núna til við-
bótar.“
Ræstingarþjónusta ISS fékk samning við Reykjavíkurborg um þrif á leikskólum um
áramótin og Hólmfríður er viss um að þar hafi vottunin skipt máli. „Það var stigagjöf
sem réð því hver fékk samninginn en þetta hafði alveg örugglega mikið að segja því
við fengum líka stig fyrir umhverfisstarfið.“ Hún á því von á því að vottunin eigi eftir að
borga sig fjárhagslega fyrir fyrirtækið. „Vissulega fylgir þessu kostnaður og þetta er
mikil vinna en við höldum að það muni skila sér.“
Þá segir hún Svaninn skipta starfsfólk fyrirtækisins miklu máli. „Við héldum nám-
skeið fyrir alla okkar starfsmenn þar sem við fórum í gegnum umhverfismálin. Í dag
erum við því með 750 boðbera umhverfisvænnar stefnu. Enda segja þeir sem stýra
ræstingunum að þeim finnist þeir vera að vinna miklu merkilegra starf nú en áður.“
Með 750 boðbera vistvænnar stefnu
Eitt af þeim fyrirtækjum sem eru í vottunarferli út af Svan-
inum er Mjöll-Frigg en í sumar hyggst það setja á markað
nýtt þvottaefni undir nafninu Milt, sem skarta mun merk-
inu. Fyrirtækið hefur áður verið með Svansvottað þvotta-
efni, Maraþon milt, sem í mörg ár var Svansmerkt. Fyrir
nokkrum árum hætti fyrirtækið hins vegar með vottunina,
meðal annars vegna kostnaðarins sem hún hafði í för
með sér.
Kristján Grétarsson, framkvæmdastjóri Mjallar-Friggjar,
segir að í ljós hafi komið að fyrirtækið tapaði á þeirri
ákvörðun. „Við sáum það klárlega í sölutölum,“ segir
hann. „Við teljum því að þetta hafi skipt miklu máli fyrir
markaðssetninguna á efninu.“
Kristján er tiltölulega nýr hjá fyrirtækinu en eftir að hann kom til starfa var tekin sú
ákvörðun að fyrirtækið skyldi stefna að því að auka áherslu á umhverfisþáttinn í allri
framleiðslu sinni. „Við þróuðum nýja þvottaefnið þannig að það mun uppfylla alla um-
hverfisstaðla. Það er hins vegar bara fyrsta skrefið því við ætlum að halda áfram. Við
finnum klárlega að þrýstingurinn á að fá umhverfisvæna vöru er að aukast, bæði hjá
innkaupastofnunum og eins hinum almenna neytanda. Menn vilja hafa þetta um-
hverfisvænt og við munum halda áfram að fá okkar vörur vottaðar, enda erum við nú
þegar með margar umhverfisvænar vörur sem gætu uppfyllt kröfur Svansins.“
Töpuðu á því að hætta með Svaninn
Árið 2001 hófu Hópbílar að innleiða
umhverfisstjórnunarkerfið ISO 14001
í sinni starfsemi. Að sögn Pálmars Sig-
urðssonar, skrifstofu- og starfs-
mannastjóra, kom það til vegna fyr-
irspurna frá Alcan á Íslandi um um-
hverfisstarf fyrirtækisins, en Hópbílar
sinna akstri fyrir þá hérlendis.
„Þetta vakti okkur til umhugsunar
um þessi mál,“ segir hann. „Við ákváðum strax að fara alla leið og fá viðurkennda
umhverfisvottun á kerfið okkar. Í dag lít ég á þetta sem rekstrarkerfi því það kemur
inn á allt, hvort sem það snertir heilsu, markaðsmál, öryggismál eða annað. Að auki
útvíkkar þetta alla hugsun er varðar reksturinn og núna erum við að tengja þetta ör-
yggisstjórnunarstaðlinum OHSAS 18001. Það gerist nefnilega sjálfkrafa að menn
ganga lengra og lengra því þetta gerir alla vinnu svo miklu markvissari en áður.“
Dæmi um það er eldsneytisnotkun fyrirtækisins. „Það er langstærsti umhverfis-
þátturinn okkar því við brennum 1,7 milljónum lítra af olíu á hverju ári. Það munar því
gífurlega miklu að geta dregið eldsneytisnotkunina saman. Við innleiðingu kerfisins
sendum við alla okkar bílstjóra á vistakstursnámskeið og fylgdum því eftir markvisst
með rafrænu eftirliti. Og ef við sjáum óvenjulegar breytingar á eyðslu í bílum hjá okkur
eru þeir skoðaðir og teknir út sérstaklega.“
Niðurstaðan af þessu var að eldsneytisnotkun fyrirtækisins minnkaði um 6 pró-
sent. „Og þegar eldsneytisnotkunin er þetta mikil telst hvert prósentustig í milljónum
króna,“ segir Pálmar. „Þetta hefur klárlega hjálpað okkur mikið við að halda rekstr-
inum stöðugum í alla staði.“ Hann bætir því við að það sé þeirra reynsla að ISO
14001 vottunin auðveldi þeim markaðsstarf, bæði erlendis og hér heima. „Við höf-
um vaxið á hverju ári og teljum að þetta sé mjög sterkt fyrir ímyndina okkar.“
Gott dæmi um nýsköpun sem leiði af kerfinu sé Frístundabíllinn í Hafnarfirði, sem
fyrirtækið haldi úti ásamt Rio Tinto Alcan, N1, Fjarðarkaupum og Hafnarfjarðarbæ.
„Við erum með fjóra bíla sem keyra eftir áætlun um bæinn og skutla börnum í frí-
stundastarf. Í bílunum eru þjónustufulltrúar sem taka á móti börnunum og tryggja að
allt sé eins og það á að vera. Eftir fjóra mánuði erum við komnir með 50 þúsund
skutl, í stað þess að foreldrarnir fari með börnin hvert í sínum bíl. Og það er ótrúlega
mikil ánægja og jákvæðni með þetta framtak.“
Gerir alla vinnu markvissari en áður