SunnudagsMogginn - 16.05.2010, Blaðsíða 50

50 16. maí 2010
S
igurður Guðmundsson myndlistarmaður segist
hafa verið útlendingur í hálfa öld. Þar af hefur
hann verið búsettur í Kína síðustu þrettán árin .
Hann er þó hér á landi um þessar mundir, en á
föstudaginn var opnuð sýning á ljósmyndaverkum Sig-
urðar frá sjöunda áratugnum í i8 galleríi og þá kom einnig
út ný skáldsaga hans, Dýrin í Saigon.
Í bókinni segir af manni sem flýgur til Víetnam í byrjun
árs 2008 og kemur sér þar fyrir á hóteli, mállaus og án
nokkurra tenginga við menninguna í landinu. Þrenns-
konar frásögnum er fléttað saman. Ein er lýsing á upplif-
unum mannsins í borginni og því hvernig hann kynnist
þar smám saman fólki, þar á meðal skúringarkonum og
nuddkonu. Önnur frásögnin er bréf höfundarins (sem er
greinilega Sigurður sjálfur) til látinnar móður sinnar; og
loks eru kaflar þar sem sagt er frá verum og fólki sem býr
innra með manninum. Þar eru stelpa sem er heimspek-
ingur, maður, hestur sem er skáld, samkynhneigður
svanur og máfur sem vill ekki tala íslensku, og stilla þau
sér iðulega upp í einskonar myndlistarverk.
Sigurður er í íbúð sinni í Vesturbænum og hefur verið
að undirbúa sýninguna í i8. Blaðamaðurinn er mættur til
að ræða um bókina en hrýs eiginlega hugur við að biðja
listamanninn um að segja eitthvað gáfulegt. Í bókinni er
ekki talað af mikilli hrifningu um blaðamenn sem gera
einmitt þetta; biðja listamanninn að vera gáfulegan.
„Nei, það er ekkert mál,“ segir Sigurður og slær á þær
áhyggjur. „Ég er atvinnutalari. En samt skammast ég mín
svolítið fyrir það. Ég ætti að vera þurr og fámáll listamað-
ur. Þeir listamenn sem ég elska mest eru bæði málhaltir
og þurrir á manninn. En ég? Ef þú hringir í mig get ég tal-
að og talað.“
Orðin og tungumálið hafa verið áberandi í bókum Sig-
urðar, Tabúlarasa og Ósýnilega konan, en í þeirri fyrr-
nefndu er íslensk tunga önnur aðalpersónan. Orð, mál og
málleysi eru einnig leiðarminni í Dýrunum í Saigon en
listamaðurinn viðrar þar meðal annars hugmyndir um
tilfinningalegan og orðlausan skilning á sköpuninni. Á
einum stað segir: Flestir halda að til að upplifa listaverk-
ið eigi maður að komast að því hvað listamaðurinn er
að meina með verkinu en fatta ekki að einmitt þess
vegna komast þeir síður að kjarna þess.
Sigurður segist geta talað og hann skrifar svo sann-
arlega áhugaverðar bækur; fær önnur hlið á honum útrás í
orðunum en í myndlistarverkunum?
Hann hugsar sig um. „Í þau fimmtíu ár sem ég hef verið
í myndlist hef ég haft nokkuð vel á tilfinningunni hvað
mér finnst rétt og hvað rangt,“ segir hann síðan. „Ég get
ekki gert nein verk án þess að vera að miðla að reynslu
minni. Af hinu persónulega reynslusviði. Ég hef mikla trú
á persónulegri upplifun á hinu almenna. Ég hef til dæmis
aldrei verið hræddur við að vera opinskár og að sýna fólki
að ég sé ekki fullkominn. Í myndlistinni vinn ég á sama
hátt og þegar ég skrifa; löngu áður en verk er orðið til sem
hugmynd hef ég verið með tíu kílómetra víðan faðminn
opinn til að fanga eitthvað sem getur verið óljóst, al-
gjörlega óskilgreint, og langt frá því að vera hugmynd.
Það er frekar að ég renni á einhverja lokkandi lykt. Síðan
getur lyktin verið svo aðlaðandi að mig langar að renna
inn í hana. Í því ferli getur maður lent í verulegum hrakn-
ingum en það er nauðsynlegt að halda áfram. Þegar loka-
hluti ferlisins hefst þarf að fara að draga þetta í form og þá
þarf að henda ýmsu í burtu. Í listrænni ögun er enginn
vandi að henda ruslinu en samt þarf oft líka að fleygja ein-
hverju sem er mjög gott, einhverju sem maður elskar og
finnst þýðingarmikið. Það getur verið sársaukafullt en
skilar mér á þann stað sem undirmeðvitund mín vildi
greinilega fara til.
Fólkið sem byggir þessa jörð þarf að gera margt í leit
sinni að morgundeginum. Það er fullt af hrakförum á
þeirri leið – eins er það með sköpunarferlið.“
Þrælar í listsköpun missa af gullmolunum
Sigurður segir að í bókinni hafi hann tekið tungumálið út
úr myndinni í samskiptum fólks – sögumaður situr
löngum stundum með vinum sínum þótt þau geti lítið
sem ekkert talað saman. Hann segist ekki hafa ákveðið að
fara til Víetnam til að skrifa svona bók, en hann fór þang-
að og nú er þessi bók orðin til, eins og hún er.
„Það var ekki fyrirfram ákveðið konsept, heldur bara
ákveðin afstaða sem sendi mig intúitíft þangað. Í list-
sköpun verður fólk oft þrælar eigin konsepts og missir þar
af leiðandi af stóru, óskilgreindu og ónefnanlegu gullmol-
unum. Missir af upplifun sem er algjörlega nafnlaus. Þar
finnst mér að liggi mikill fjársjóður, mikil gæði. Þetta við-
horf var ég að raungera í Víetnam og það birtist í bókinni
– sem myndlistarmaður hef ég líka hagað mér svona.
Á þessu ári sem ég var að skrifa Dýrin í Saigon tók ég
ekkert eftir því að ég var ekki að gera myndlist. Ég gerði
ekkert annað en að vera þarna í þessari bók. Ég valdi ekki
söguhetjurnar, þær komu bara. Það er rétt eins og að
maður velur sér ekki vini, þeir koma bara. Þú velur ekki
að fæðast, eða hvernig þú elskar – það gerist bara. Þetta er
mikið áhersluatriði í bókinni. Eftir þeim strúktúr hef ég
lifað, hef hlustað á innsæið, verið utankúltúrel vera og hef
sinnt eigin sérvisku.“
Í þeim köflum bókarinnar þar sem lesandinn kynnist
verum sem búa innra með listamanninum, birtast oft við-
brögð við hinum ytri heimi og samfélagslegum atburðum.
Á einum stað lenda verurnar til að mynda í heilaþvottavél
og koma út fullar af þjóðrembu, veifandi klisjum sem eru
áberandi í sjálfbirgingslegri orðræðu sem Sigurði finnst
einkenna þjóðir og þjóðerni: að okkar þjóð sé best, með
fullkomnasta lýðræðið, mesta frelsið og bestu lífskjörin.
„Þegar ég flaug annan janúar árið 2008 til Víetnam,
með miða aðra leið, þá var ég að losa mig við menning-
arlega klafa þjóðernisins, til að tilheyra engri þjóð,“ segir
Sigurður. „Í fimmtíu ár hef ég verið útlendingur og get
ekki hugsað mér að vera neitt annað en útlendingur. Ég
get ekki lesið dagblöðin í Kína, þar sem ég bý, og er ekki
hluti af þeirri framhaldssögu sem líf allra þjóða er. Allar
þjóðir segja: við erum best og hjá okkur er allt gott! Kín-
verjar segja þetta rétt eins og Íslendingar. Þetta virðist
nærri því vera náttúrulögmál og svo verja allir sitt.“
Í listheiminum er fullt af fólki með minnimáttarkennd
Sköpunarferlið og afstaðan við sköpunina er Sigurði hug-
leikin, í bókinni og líka í samtali okkar. Hann segist telja
það að búa til listaverk vera náskylt því að vera ástfang-
inn. Í báðum tilvikum renni fólk á ólógískan hátt inn í
eitthvað sem það veit ekkert hvað er.
„Ástfengni er langsterkust þegar fólkið þekkir hvort
annað nánast ekki neitt, þá er þetta allt á tilfinningasvið-
inu, og mállaust. Eins og hjá dýrunum. Ég hef aldrei talað
við unga listamenn sem dettur í hug að bera það undir
sérfræðinga hvort manneskjan sem þeir elska sé í lagi – en
þeir bera listina undir listræna viðmiðun og smitast af því
sem talið er ganga og ekki ganga í menningarheimi list-
arinnar. Þeim sem er ástfangin dettur ekki í hug að fara í
fýlu þótt ástin þeirra sé ekki Herra eða Ungfrú alheimur
en í listinni er það alltof algengt. Í listheiminum er fullt af
fólki með minnimáttarkennd vegna þess að það einblínir
of mikið á stóru stjörnurnar, notar þær alltof mikið sem
viðmiðun. Sumir fyllast minnimáttarkennd og verða
Bókmenntir
og myndlist
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Upplifði að vera
spagettí og kæfa
Hvað gerist þegar tungumálið er fjarlægt úr samskiptum fólks? Í
nýrri skáldsögu Sigurðar Guðmundssonar myndlistarmanns segir
af manni sem dvelur í Víetnam, á þar nánast orðlaus samskipti
við nokkra íbúa og skrifar látinni móður persónuleg bréf. Innan í
honum eru skáldmæltur hestur og samkynhneigður svanur.
’
List er aldrei hugmyndafræði;
hugmyndafræði er nauðsynleg í
pólitík, en ekki í listum. Mín list
getur ekki verið fingur sem bendir
mannkyninu á hvert það eigi að fara.
Lesbók