SunnudagsMogginn - 16.05.2010, Page 52

52 16. maí 2010
F
átt þykir rithöfundum betra en
að sem flestir lesi bækur þeirra
enda þurfa menn að geta lifað til
þess að geta skrifað og því eftir-
sóknarvert að selja sem flestar bækur. Sé
málum aftur á móti svo háttað að við-
komandi skrifi slíkar bækur að hlutfalls-
lega lítill hluti lesenda kunni að meta þær
má stækka heildarkökuna.
Sagan hefur sýnt okkur að besta leiðin
til þess er að fjölga lesendum, fá fleiri til að
lesa, meðal annars með því að auka að-
gengi að bókum, umtal um þær og um-
fjöllun. Liður í því hafa verið breytingar á
bókamarkaði þar sem hann hefur verið
nútímavæddur, ef svo má segja, færður úr
fjölda lítilla bókabúða inn í stórar búðir og
stórmarkaði.
Margir sjá eftir bókabúðunum gömlu,
ég þar á meðal, en það þýðir ekki að ég
vilji sá þær aftur, öðru nær. Að mínu viti
eru þær breyt-
ingar sem orðið
hafa á bóka-
markaði hér á
landi bráðnauð-
synlegar og löngu
tímabærar. Það
er ef menn vilja á
annað borð að
fólk haldi áfram
að lesa bækur.
Í þessu ljósi
fannst mér
merkilegt viðtal við nýjan formann Rit-
höfundasambandsins, Kristínu Steins-
dóttur, þar sem hún taldi meðal helstu
baráttumála sinna að bannað verði að gefa
afslátt af bókum; „að til verði fastgengi á
bókum“. Ekki er þessi hugmynd rökstudd
frekar í viðtalinu, og varla nema von,
þetta var nú einu sinni viðtal en ekki ít-
arleg stefnuyfirlýsing, en aðdragandinn
að orðunum um „fastgengi á bókum“ var
þessi: „Svo er það rússíbanareiðin með
verðlag á íslenskum bókum. Hún er veru-
lega sorgleg. Nýju bækurnar koma út á
haustin og nokkrum dögum seinna eru
þær seldar með gríðarlegum afslætti. Þetta
er engan veginn gott.“
Eins og ég get um í upphafi þá hafa þær
breytingar sem orðið hafa á markaðs-
setningu og sölu bóka orðið til góðs að
mínu viti og gert sitt til að tryggja að bók-
lestur leggist ekki af að mestu. Orð Krist-
ínar má skilja sem svo að hún vilji snúa
hjóli tímans afturábak, láta eins og það sé
árið 1980 en ekki 2010. Hugsanlega áttar
hún sig ekki á því að til er mun einfaldari
lausn á þessum „vanda“ en að koma á
„fastgengi“ á bókum. Bókaútgefendur
ættu einfaldlega að hætta að gefa út leið-
beinandi útsöluverð. Ég veit ekkert um
innkaupsverð á Frónkexi þegar ég fer í
Bónus, enda skiptir það mig ekki máli –
það sem skiptir máli er hvað Bónus vill að
ég borgi fyrir pakkann. Af hverju á það
ekki við um bækur?
Fast-
gengi
bóka
Orðanna
hljóðan
Árni Matthíasson
arnim@mbl.is
’
Besta
leiðin til
að fjölga
lesendum er
að auka að-
gengi að bók-
um, umtal og
umfjöllun
H
in vinsæla Twilight-sería var
skrifuð af bandaríska rithöf-
undinum Stephenie Meyer og
kom út á árunum 2005-2008;
Twilight (2005), New Moon (2006), Eclipse
(2007) og Breaking Dawn (2008). Bækurnar
slógu strax í gegn og hafa verið seldar í yfir
100 milljón eintökum á heimsvísu en þær
hafa einnig verið þýddar á íslensku. Vin-
sældir Meyer hafa síður en svo dalað því
bóka hennar er alltaf beðið með eftirvænt-
ingu en segja má að einhverskonar vamp-
íruæði virðist hafa gripið umheiminn í kjöl-
far þessarar seríu. Fyrir stuttu kom svo út
einskonar aukabók í seríunni, The Short
Second Life of Bree Tanner, örstutt, sem
selst hefur metsölu um allan heim og ljóst
að vinsældirnar fara síst dvínandi.
Hvers vegna eru þær svo vinsælar?
Svo virðist sem fólki finnist eitthvað spenn-
andi við þá tilhugsun að vampírur gætu
verið til og búið meðal okkar. Þjóðsagnir
um vampírur hafa lifað manna í millum svo
öldum skiptir og í bókum Meyer er ýjað að
því að vampírur hafi alltaf verið til en ekki
fyrr en á miðöldum hafi þær haft einhver
náin afskipti af mannkyninu. Með þessu
vísar Meyer auðvitað í fyrirmynd allra
vampírusagna, Dracula eftir Bram Stoker.
Hann byggði sína sögu á greifanum Vlad
Tepes frá Transylvaníu í Rúmeníu, sem var
þekktur fyrir óvenjulegar aftökur sínar.
Stoker gerði Dracula að goðsögn þó að síðar
hafi komið í ljós að Stoker vissi lítið um Vlad
Tepes og slóvenskar þjóðsagnir um vamp-
írur, hann notfærði sér aðeins nafnið. Dra-
cula átti að hafa verið óhugnanlega blóð-
þyrstur og oftast gæddi hann sér á ungum
stúlkum. Hann átti að geta breytt sér í leð-
urblöku og hafa yfirnáttúrlega krafta. Hann
þoldi ekki sólarljós og eina leiðin til þess að
drepa hann var að reka stiku í hjartastað.
Goðsagnir um hið yfirnáttúrlega hafa
löngum lifað með manninum því einhverra
hluta vegna viljum við trúa því að það sé
eitthvað annað og meira til í þessum heimi
en það sem við sjáum, skynjum og skiljum.
Meyer breytir ekki út af hefðinni í sögu
sinni heldur endurnýtir hana sér til fram-
dráttar. Hún býr til heim sem lesandanum
þykir spennandi, heim sem við þegar
þekkjum úr öðrum goðsögnum. Hún dreg-
ur upp persónulegri og innilegri mynd af
samskiptum vampíra við menn. Við fáum
að kynnast báðum hliðum betur en ella
enda hefur Meyer sjálf sagt að það séu tvær
hliðar á öllum sögum. Þess má til gamans
geta að hún hefur einnig skrifað styttri sög-
ur um minni persónur sem koma fram í
Twilight-seríunni, til dæmis fjallar nýja bók
hennar, The Short Second life of Bree Tan-
ner, um nýskapaða vampíru sem bregður
fyrir í bókinni Eclipse en er einnig tortímt í
sömu bók. Meyer reynir í bókum sínum að
gera sumar vampíurnar mannlegri með því
að láta þær neita sér um mannablóð, þær
ganga í skóla og vinna ýmis störf, en einn-
ig koma fyrir illgjarnar og blóðþyrstar
vampírur. Það sem Meyer gerir hins vegar
þrátt fyrir allar nýjungarnar er að hún
gengst enn við hefðinni um ungu stúlkuna
sem fórnarlambið.
Ungmeyjablæti og heimilisofbeldi
Dracula er síður en svo eina vampíran
með ungmeyjablæti, í flestöllum vamp-
írusögum er fórnarlambið ung varnarlaus
stúlka sem dregst að yfirnáttúrlegu að-
dráttarafli vampírunnar og gefur sig henni
á vald þó oftast með smá mótþróa. Meyer
bregður ekki út af hefðinni því aðal-
söguhetja Twilight-seríunnar er hin unga
og fagra Bella sem kynnist draumaprinsi
sínum, Edward. Edward er auðvitað alls
ekki allur þar sem hann er séður, hann er
vampíra og yfir hundrað ára gamall þó
hann líti ekki út fyrir að vera deginum
eldri en 17 ára. Hann tekur sér sem sagt
barnunga stúlku. Hann elskar hana og vill
alls ekki særa hana en hættan vofir alltaf
yfir. Hann gæti misst stjórn á sér og drepið
hana á einu augabragði. Bella er hins vegar
í afneitun, hún trúir því ekki að Edward
muni meiða hana en þegar slys gerist er
hún nauðbeygð til þess að horfast í augu
við staðreyndirnar. Því má segja að hluti
sögunnar sé einskonar dæmisaga um
heimiliofbeldi, kærastinn óttast að missa
stjórn á sér ef hún gerir eitthvað rangt,
ögrar honum um of og þá er voðinn vís.
Bella sér hins vegar ekki alveg hættuna
sem þetta skapar því hún er svo óskaplega
ástfangin og háð Edward að þegar Edward
yfirgefur hana, missir hún allan lífsvilja.
Svo mánuðum skiptir er hún sem skugg-
inn af sjálfri sér, því henni finnst hún að-
eins vera lifandi með Edward. Bella er ein
af þessum stúlkum sem verða óskaplega
háðar öðrum, svo háðar að þær kunna
ekki að skilgreina sjálfar sig nema út frá
öðrum. Bella er kona sem myndi ekki yf-
irgefa manninn sinn þó hann berði hana,
því er Bella ekki mjög sterkur karakter,
hún er vonlaus rómantíker og gerir allt
fyrir ástina, þar á meðal að fórna sjálfri
sér. Karakter Bellu fær hins vegar smá
uppreisn æru þegar henni tekst að bjarga
Edward en það dugar ekki til því við vit-
um alltaf hvert stefnir. Það er ekki hægt að
bjarga manneskjunni Bellu því hún hefur
gefið sig vampírunni á vald líkt og hefðin
segir til um fórnarlömb vampíra.
Gengið á hefðir í óvæntum endalokum
Ýmsir óvæntir atburðir verða að lokum til
þess að bjarga lífi Bellu og breyta henni í
vampíru þrátt fyrir að það setji allt á ann-
an endann og út brjótist stríð milli vamp-
íra. Bella er hins vegar hæstánægð því hún
þráði alltaf að vera síung eins og hennar
heittelskaði Edward. Hún þarf ekki lengur
að búa í ótta við Edward og aðrar vamp-
írur, hún getur loks varið sig sjálf ef hún
þarf. Edward fær að hafa Bellu sína síunga
og þarf ekki að óttast að meiða hana fram-
ar. Því má segja að jafnvel þó að Meyer
haldi í margar hefðir þá brjóti hún sumar
þeirra einnig, því unga fórnarlambið deyr
nánast alltaf en það gerir Bella hins vegar
ekki, því má segja að Meyer brjóti upp
hefðina um fórnarlambið á sama tíma og
hún gengst við klisjunni um hamingjusöm
endalok.
Vampírusería Stephenie Meyer nýtur slíkra vinsælda að varla eru dæmi um annað eins.
Ungmeyjablæti og
heimilisofbeldi
Vinsældir Twilight-
seríu Stephenie Meyer
fara síst minnkandi
eins og sannast á met-
sölu nýrrar bókar
hennar í röðinni.
Ásgerður Júlíusdóttir asgerdur@mbl.is
Lesbók