SunnudagsMogginn - 07.11.2010, Blaðsíða 26

26 7. nóvember 2010
B
iðraðir fyrir utan starfsstöðvar
hjálparsamtaka þar sem fólk
bíður eftir að komast að til að
fá matargjafir eru ljótur blett-
ur á samfélagi okkar. Og það er eins og
enginn þeirra, sem ætla mætti að beri
ábyrgð á því að koma þessum þætti sam-
hjálpar í eðlilegri farveg, láti sig þessar
biðraðir nokkru varða. Með þessum bið-
röðum er verið að niðurlægja fólk fyrir
allra augum. Getum við verið þekkt fyrir
það?
Í æsku minni átti ég heima í húsi sem
stóð alveg við Camp Knox, einn stærsta
herkampinn í Reykjavík. Þegar banda-
ríski herinn fór af landi brott eftir stríð og
Íslendingar fluttu inn í herskálana kom
ekki til greina að við hin lékjum okkur
við börn sem bjuggu í kampinum. Við
vorum fljót að átta okkur á þessu. Mér
kæmi ekki á óvart að börn þeirra, sem
standa í biðröðum eftir matargjöfum,
verði fyrir barðinu á því með einum eða
öðrum hætti og kannski lengur en marg-
ur heldur.
Það hefur alltaf verið til fátækt á Ís-
landi. Á seinni hluta 20. aldarinnar var
hún sjaldnast sýnileg. Þó gerðist það allt-
af þegar verulega syrti í álinn. Það átti við
um erfiðleikaárin 1967-1969 og það átti
jafnvel við um samdráttarskeiðið í upp-
hafi tíunda áratugarins. Nú er fátæktin
aftur sýnileg, aðallega í biðröðunum en
líka með öðrum hætti.
Kannski er vandamálið það að sú kyn-
slóð, sem nú hefur tekið við stjórn mála á
landsvísu og í sveitarfélögum, skilji ekki
hvað fátækt er. Ef svo er má finna ein-
falda lausn á að bæta úr þeim þekking-
arskorti. Á 20. öldinni var uppi merkur
verkamaður sem vann við að grafa skurði
og við aðra erfiðisvinnu. Hann hét
Tryggvi Emilsson. Hann skrifaði ævi-
minningar sínar. Fyrsta bindi þeirra
heitir Fátækt fólk. Annað bindið heitir
Baráttan um brauðið. Minningar Tryggva
komu út í þremur bindum. Þeir sem eiga
erfitt með að skilja og skynja hvað fátækt
er ættu að taka sér fyrir hendur að lesa
bækur þessa alþýðumanns. Þá komast
þeir fljótt í jarðsamband.
Þrátt fyrir allt það flókna trygg-
ingakerfi, sem við höfum byggt upp á
síðustu 70 árum eða svo, er það veruleiki
að grunnkostnaður við að vera til á Ís-
landi hefur hækkað svo gífurlega á
tveimur árum samhliða því að fólk hefur
misst vinnu, laun hafa lækkað, tekjur
hafa lækkað, að alltof stór hópur fólks á
ekki fyrir mat. Ef það lætur matinn ganga
fyrir á það ekki fyrir húsaleigu eða raf-
magni og hita eða kostnaði við skóla-
göngu barna sinna. Og þá kemur að því
að fólk er borið út eða lokað fyrir hitann
og rafmagnið.
Til allrar hamingju er þetta ekki
veruleikinn sem blasir við miklum meiri-
hluta Íslendinga. En þetta er það daglega
líf sem of stór minnihluti er að kljást við
dag hvern. Það er aðdáunarvert hvað fólk
tekur þessu þó með mikilli stillingu og
æðruleysi.
Ég efast ekki um að það sé hægt að
finna ótal skýringar á því að ekki sé búið
að þurrka þessar biðraðir út. Ég efast ekki
um að það sé hægt að færa fram fjölda
röksemda fyrir því hvað það sé erfitt að
breyta þessu kerfi. En það breytir ekki
niðurstöðunni:
Þetta er hneyksli. Þjóðarhneyksli.
Okkur sem samfélagi til skammar.
Því verður ekki trúað að hin hámennt-
aða kynslóð nútíma Íslendinga geti ekki
fundið leið til að tryggja fólki mat án þess
að láta það standa í niðurlægjandi bið-
röðum.
Hvar er nú þekkingarþjóðfélagið? Hvar
eru nú allir sérfræðingarnir í stjórnun?
Hvar eru nú allir sérfræðingarnir í skipu-
lagningu? Hvar eru nú töfrar tölvukerf-
isins? Dugar þessi mikla menntun ekki til
þegar finna þarf aðra leið til þess að
tryggja fólki mat en þá sem var ein þekkt
fyrir 100 árum, að fólkið stæði í bið-
röðum eftir að fá súpu? Eða er úrlausn
svona vandamála ekki kennd í Harvard
og Cambridge?
Þetta er ekki „risavaxið“ vandamál
eins og borgarstjórinn í Reykjavík sagði í
sjónvarpsviðtali sl. þriðjudagskvöld.
Þetta er spurning um pólitískan vilja.
Borgarstjórn Reykjavíkur þarf að ákveða
að þurrka út þennan smánarblett á höf-
uðborginni. Hún þarf að sýna að hún hafi
einhvern áhuga á því sem ekki hefur
beinlínis blasað við. Eru ekki fulltrúar
flokka í borgarstjórn sem voru stofnaðir
af fólki sem var að berjast gegn fátækt?
Og meðal annarra orða: hvar eru verka-
lýðsfélögin í Reykjavík? Vilja þau ekki
kannast við uppruna sinn? Þótt þetta sé
sagt snýst þetta mál ekki um flokka. Ég
efast ekki um að allir vilji leysa þennan
vanda en einhver þarf að taka forystu um
það. Og sú forysta hlýtur að koma frá
þeim sem til þess voru kjörnir.
Það er mikið talað um forgangsröðun
nú um stundir. Þar er ekkert sem getur
haft meiri forgang í okkar samfélagi en að
tryggja að allir þegnar þjóðfélagsins hafi
mat að borða. Og fátt er mikilvægara en
að tryggja að börn þeirra, sem eiga um
sárt að binda, sitji ekki uppi eftir banka-
hrunið mikla með djúp sár alla ævi sem
aldrei gróa.
Þau gróa aldrei. Tveimur áratugum
seinna hlustaði ég á ungan og efnilegan
stjórnmálamann á fundi í Sjálfstæðishús-
inu gamla við Austurvöll lýsa lífinu í
braggahverfi. Og skammaðist mín fyrir
þær tilfinningar sem bærðust með mér
tíu ára gömlum í garð „braggabarna“.
Við eigum flest minningar um afa og
ömmur sem ólust upp í mikilli fátækt til
sjávar og sveita og töluðu aldrei um það.
Tryggvi Emilsson verkamaður hefur
tryggt með meistaraverki sínu að hlut-
skipti þess fólks gleymist aldrei.
Við skulum taka höndum saman um að
útrýma fátækt á Íslandi – láta biðraðirnar
hverfa og finna leiðir til þess að tryggja
fólki mat með sómasamlegum hætti.
Þetta er hneyksli – og okkur til skammar
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
Þ
að mátti heyra saumnál detta þegar hann gekk
í salinn. Loftið var þrungið spennu. Fulltrúar
allra helstu fjölmiðla voru saman komnir og
flogið hafði fyrir að sprengja myndi falla á
fundinum sem haldinn var í Forum-höllinni í Los Ang-
eles, höfuðvígi Lakers, stórveldisins í körfuboltaheim-
inum, á þessum degi fyrir nítján árum. Öllum var ljóst
að eitthvað var að, en enginn vissi nákvæmlega hvað.
Hann var alvarlegur í bragði þegar hann fékk sér sæti við
pallborðið, hallaði sér að hljóðnemanum og kom sér
beint að efninu: „Ég hef greinst með HIV-veiruna og
verð fyrir vikið að leggja körfuboltaskóna á hilluna.“
Kliður fór um salinn, sumir tóku andköf, aðrir felldu
tár. Hvernig gat Magic Johnson, erkitýpa heilbrigðis og
hreystis og einn fremsti körfuboltamaður sögunnar,
verið HIV-smitaður? Þetta hlaut að vera einhver mis-
skilningur. Það hélt hann líka sjálfur nokkrum dögum
áður þegar læknir Lakers-liðsins kvaddi hann á sinn
fund til að kynna fyrir honum niðurstöður úr reglu-
bundinni læknisskoðun. „Hvernig get ég verið HIV-
smitaður, ég er ekki hommi?“ spurði Magic lækninn í
forundran. Eðlileg viðbrögð á þessum tíma en árið 1991
var hinn banvæni sjúkdómur alnæmi gagnkynhneigðu
fólki að mestu óviðkomandi. Hvað þá gagnkynhneigðu
íþróttafólki. Magic bað lækninn að endurtaka prófið. En
allt kom fyrir ekki – niðurstaðan var sú sama. Enn var
Magic ekki sannfærður. „Allt er þegar þrennt er,“ sagði
hann og enn var próf tekið. Það fór enn á sömu lund.
Ekki var um að villast, Magic Johnson var HIV-
smitaður. Íþróttaheimurinn hafði varla orðið fyrir öðru
eins áfalli. Læknar réðu Magic þegar að hætta í körfu-
bolta, hann þyrfti á öllum sínum styrk að halda til að
berjast við hinn illvíga sjúkdóm, auk þess sem smithætta
væri vissulega fyrir hendi. Hann sá sæng sína upp
reidda. Áður en hann boðaði til blaðamannafundar sagði
hann fjölskyldu sinni og vinum frá veikindunum,
hringdi meðal annars í Larry Bird, Isiah Thomas, Mich-
ael Jordan og Pat Riley til að þeir fengju fréttirnar beint
frá honum en ekki gegnum fjölmiðla.
Í öldurótinu á blaðamannafundinum var Magic sjálfur
kletturinn í hafinu. Honum virtist hvergi brugðið. Lýsti
því yfir að hann myndi berjast gegn þessum banvæna
sjúkdómi og gerast talsmaður alnæmissamtaka til að
freista þess að efla forvarnir. „Sumir halda að einungis
hommar geti fengið þennan sjúkdóm. Það er rangt. Allir
geta fengið hann, meira að segja ég.“
Þegar fjölmiðlafólkið var búið að ná áttum rigndi
spurningum yfir Magic. Mörgum lék forvitni á að vita
hvernig hann hefði fengið þennan hræðilega sjúkdóm.
Var hann kannski hommi eftir allt saman? Nei, það var
hann ekki. Að öðru leyti gat hann ekki svarað spurning-
unni. Síðar kom í ljós að Magic hafði ekki verið við eina
fjölina felldur í kvennamálum, hjásvæfurnar höfðu verið
margar enda þótt kappinn væri giftur.
Eiginkona hans, Cookie, var barnshafandi á þessum
tíma og spurt var um heilsu hennar. Til allrar hamingju
gat Magic staðfest að hún væri heilbrigð og barnið líka.
Einhver mannaði sig upp í að spyrja hversu langt Magic
ætti eftir (á þessum tíma var mun minna vitað um HIV-
smit en nú). „Ég veit það ekki,“ svaraði leikmaðurinn af
æðruleysi. „Það er ekki eins og lífi mínu sé lokið. Ég
mun halda áfram að lifa lífinu. Það eina sem breytist er
að héðan í frá þarf ég að taka lyf daglega.“
Þrátt fyrir alvöru málsins var sem fyrr stutt í vöru-
merki Johnsons – brosið. „Ég ætla mér að lifa lengi enn
og halda áfram að ergja ykkur,“ sagði hann sposkur. „Ég
ætla að halda ótrauður áfram, sigrast á þessum veik-
indum og njóta lífsins.“
Þessi orð hljómuðu ekki sannfærandi á þeim tíma en
nú, nítján árum síðar, er Earvin Magic Johnson ennþá
við góða heilsu. Hraustur og brosandi.
orri@mbl.is
Magic upp-
lýsir um
HIV-smit
Johnson er ennþá við góða heilsu – og brosir við lífinu.
AP
’
Sumir halda að einungis
hommar geti fengið þennan
sjúkdóm. Það er rangt. Allir
geta fengið hann, meira að segja ég.
Magic Johnson glímir við annan góðan, Michael Jordan.
Á þessum degi
7. nóvember 1991