SunnudagsMogginn - 07.11.2010, Síða 48

48 7. nóvember 2010
Ó
eirðarmenn um málréttingar
koma óorði á umræðu um
málvöndun. Þeir vaða fram
með rauða pennann og krota
í allt sem fyrir verður í máli annarra,
einkanlega það sem þeir hafa aldrei heyrt
talað um áður. Til dæmis væru þeir vísir
með að reiðast hugmyndinni um „óeirð-
armenn um málréttingar“ vegna þess að
þeir hafi ekki heyrt hana áður (en skal þó
bent á lýsingu á Sigurði konungi slefu í
Þórðar sögu hreðu sem var „óeirð-
armaður mikill um kvennafar“). Um leið
lýsa þeir vilja sínum til að forða íslenskri
tungu frá glötun þeirrar fræðiþekkingar
sem hefur orðið til með rannsóknum á
tungumálum.
Fólk hefur almennt áhuga á að vanda
mál sitt en það hefur takmarkaðan áhuga
á að láta segja sér að það sé fífl (fræg er
tilvitnun í lögreglumann sem skráði í
skýrslu að sá handtekni hefði sagt að lög-
reglumaður væri fífl: „Tjáði ég honum að
svo væri ekki.“). Þess vegna er mikilvægt
að þekkja muninn á því sem fólk kann
sem eigið mál og við fáum ekki breytt
með umvöndunum, og málvillum og
málklúðri sem við ættum að hafa kjark til
að hamra á – og fullþroska málhafar vilja
gjarnan lagfæra hjá sér. Þau sem taka að
sér að leiðbeina öðrum um málfar verða
að hafa vit til að greina þarna á milli.
Það er ekki síður mikilvægt að virkja
fólk til að hugsa um málfar og mál-
vöndun vegna þess að vandað mál sé eft-
irsóknarvert í sjálfu sér. Alveg eins og
fólk sækist eftir snyrtimennsku og vill
gjarnan vera sæmilega útlítandi til að
ganga í augu annarra. Vandað og nýstár-
legt tungutak eykur líkurnar á að fanga
athygli og þar með að erindi manna
komist til skila. Ef hérna það var sagt mér
að við séum barasta alltaf nefnilega að
láta móðan mása um vandamálapakk-
ann, auðvitað nútímalega séð í greining-
arlegu tilliti, og tökum svo magnaukn-
inguna náttúrlega inn í myndina á
orðræðusviðið... er hætt við að fáir
hlusti. Um leið verður ljóst að mál-
vöndun er ekki séríslenskt fyrirbæri
heldur hluti af máluppeldi í öllum sam-
félögum.
Til viðbótar því að tjá fólki að mál þess
sé allt vitlaust er önnur ágæt aðferð til að
fæla það frá umhugsun um málvöndun að
bölsótast yfir hvað tungumálið sé orðið
ómögulegt miðað við það sem áður var.
Slíkir reiðilestrar eru af ætt heimsósóma-
kvæða sem Íslendingar hafa ort allt frá 15.
öld. Inntakið er jafnan að upphefja hið
liðna og fordæma samtímann – í því inn-
gróna mannlega hugsunarmynstri sem
endurtekur sig í ótal myndum um að í
upphafi hafi verið aldingarðurinn Eden,
þegar fólk sjálft var ungt. Æskan á hverj-
um tíma hefur tilhneigingu til að trúa
svona málflutningi þó að hann standist
sjaldnast nánari skoðun. Þannig er til
dæmis með málfar í fjölmiðlum – sem er
einn vinsælasti skotspónn óeirðarmanna
um málréttingar.
Áður fyrr heyrðist varla talmál í út-
varpi og sjónvarpi. Frægt er að í árdaga
sjónvarps á Íslandi, þegar ráðherrar voru
þéraðir, fengu þeir allar spurningar
sendar til sín fyrirfram. Í hinum útsendu
viðtölum las fréttamaður sömu spurn-
ingar og ráðherra þuldi undirbúin svör.
Endursýningar á slíkum viðtölum frá
fyrri tíð vekja nú aðeins góðlátlegt bros
en ekki aðdáun á vönduðu máli. Enda
þótt fólk geti undirbúið þætti sína og
málflutning er ekki lengur boðlegt að tala
ritmál í fjölmiðlum. Það er of óáheyrilegt
þótt það sé læsilegt. Á undanförnum ára-
tugum hefur munur talmáls og ritmáls
komið æ betur í ljós og það hefur runnið
upp fyrir málfræðingum að greining
tungumálsins hefur ekki beinst að hinu
raunverulega talaða orði heldur birting-
armynd tungumálsins á bókum. Á þessu
tvennu er áhugaverður munur sem blasir
við um leið og bent hefur verið á hann.
Umræða um tungutak ætti að hafa það
meginmarkmið að vekja fólk til umhugs-
unar um tungumálið svo það vandi sig
sjálft. Þau sem vilja sinna málrækt geta
aldrei rétt málið uppi í munni hvers ein-
asta manns eins og tannréttingamenn
gera við tennur barna. En við getum
reynt að útbreiða tækin, skilninginn og
þekkinguna, til að sem flest átti sig á
hvað það er mikill munur á góðu máli og
vondu, og réttu máli og röngu.
Af óeirðarmönnum
um málréttingar
’
Umræða um tungutak
ætti að hafa það meg-
inmarkmið að vekja
fólk til umhugsunar um
tungumálið svo það vandi
sig sjálft.
Þér eruð fífl,
herra minn!
Reyndar
ekki.
Málið
El
ín
Es
th
er
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
F
lesta daga má finna Davíð Örn
Halldórsson í vinnustofu sinni
við Skólastræti þar sem litrík og
draumkennd verk hans verða til.
Hann vinnur yfirleitt í mörgum myndum
á sama tíma, sérstaklega þegar mikið
stendur til eins og þessa dagana, en í dag,
laugardag, opnar hann einkasýninguna
FAUNALITIR í Galleríi Ágúst. Hann er nýr-
isinn úr rekkju þegar við spjöllum saman
en segist feginn að hafa verið vakinn, enda
nóg að gera.
– Þú hefur áður haldið sýningu í Gall-
eríi Ágúst árið 2008 og ert síðan þá m.a.
búinn að sýna í 101 Projects og Hafn-
arborg. Þá varstu á listamannalaunum og
seldir nokkuð vel. Hvernig hefur gengið
undanfarið?
„Það hefur gengið bara vel og jú,
verkin eru alveg að seljast. Reyndar er
þessi sýning núna afrakstur vinnu þessa
árs og ég hef ekkert verið að láta verkin frá
mér fyrr en þau hafa komið við í sýning-
arsalnum.“
– Eru þessi verk eitthvað frábrugðin
því sem þú hefur verið að gera?
„Það er erfitt að svara þessu. Þróunin
í verkunum er greinileg fyrir manni sjálf-
um og fólkinu í kringum mann.“
Hann hugsar sig aðeins um.
„Það mætti kannski segja að þessi
verk séu lauslegri og meira unnin í smáat-
riðum.“
Sýningin 2008 bar yfirskriftina absa-
lút gamall kastale og þá varstu að vinna
með einhvers konar miðaldakonsept.
Hvað með þessa sýningu?
„Í raun og veru er ekkert konsept á
bakvið verkin núna. Ég er bara að vinna
með það sama, línuna og litina. En
kannski með smávægilegum breytingum.
Yfirleitt er það í lokavinnslunni að maður
rekur augun í eitthvað sem myndirnar
eiga sameiginlegt og það kallar svo á titl-
ana á verkunum og yfirskrift sýning-
arinnar. Núna snýst þetta meira um stíl en
eitthvert konsept.“
Þjösnast á verkunum
Titilinn FAUNALITIR segir Davíð vera
hálfgerðan brandara en hann hafi verið
mikið fánanörd þegar hann var yngri og
tengi gjarnan litasamsetningar við fána
sem eru í svipuðum litum. En eins og staf-
setningin gefur til kynna býr meira að
baki. „Fauna þýðir náttúrulega lífríki
Faunanörd
á framabraut
Davíð Erni Halldórssyni er gjarnan lýst sem
ungum og upprennandi myndlistarmanni en
hann tekur hrósinu með stóískri ró. Hann opnar
nú um helgina litríka einkasýningu, FAUNALIT-
IR, í Gallerí Ágúst.
Hólmfríður Gísladóttir holmfridur@mbl.is
Myndlistarmaðurinn Davíð Örn Halldórsson leggur nú lokahönd á undirbúning einkasýningar sem opnar í
Lesbók