SunnudagsMogginn - 07.11.2010, Qupperneq 55

7. nóvember 2010 55
L
ífið er ljúft hjá tíkinni sem leggst upp í sófann á
heimili skáldsins á Ásvallagötu, leggst á bakið
við hliðina á blaðamanni og lætur strjúka sér.
„Ég held það sé ágætt að vera hundur,“ segir
Þórarinn Eldjárn og býður svo blaðamanni upp á kaffi:
„Sykur? Mjólk? Bara loft?“
Menningarlegra getur upphaf viðtals um Shakespeare
varla orðið. En þetta rómaða leikskáld var líka ólík-
indatól!
Út er komin á bók þýðing Þórarins á Lé konungi og
notast verður við þá þýðingu í jólasýningu Þjóðleik-
hússins.
„Alls staðar á byggðu bóli fylgir því mikil ábyrgð að
þýða Shakespeare,“ segir Þórarinn. „Auðvitað spilar inn
í, að hann hefur svo sem verið þýddur áður á íslensku af
hinum mætustu þýðendum, Steingrími Thorsteinssyni
og Helga Hálfdanarsyni. Þannig að fyrir utan frumtext-
ann, sem er mikil áskorun, þá þarf maður að gera þetta
þannig, að menn kinki kolli eftir á og segi: „Já, já, þetta
mátti alveg gera.“ En segi ekki: „Þvílíkur óþarfi – fyrst
hitt var til.“
Þannig að óneitanlega er búið að hlaða upp vænt-
ingum, sem að einhverju leyti verða til þess að mikla
verkefnið fyrir manni sjálfum og reyndar öðrum líka –
hvað þetta hljóti að vera hryllilega erfitt.“
– Var þetta ekki hryllilega erfitt?
„Jú, þetta var erfitt, en um leið er þetta ekki eins heil-
agur texti og maður hélt. Tungumál Shakespeares er svo
fjölbreytilegt og oft á tíðum óhátíðlegt. Svo er þetta
spurning hvað maður leggur upp með. Það væri hægt að
gera þýðingar, sem væru meira og minna leikgerðir,
þannig að maður tæki tiltekinn pól í hæðina í líkingum
og öðru, og færði textann yfir á allt annað plan, ann-
aðhvort eitthvað mjög hversdagslegt eða með því að
færa hann til í tíma, eins og algengt er að gert sé á leik-
sviði. En ég reyndi ekkert slíkt, heldur fylgdi ósköp ein-
faldlega frumtextanum náið, bæði efnislega og í brag. Og
ég notaði fyrst og fremst venjulegt íslenskt nútímamál,
forðaðist allan hátíðleika – ef hann var óþarfur.“
– Er nálgunin svipuð og þegar þú tókst á við Völuspá?
„Reyndar ekki alveg sambærileg, því margt af því sem
manni finnst hátíðlegt í enska frumtextanum var það
ekki á dögum Shakespeares. Ég er samt ekki að færa
textann niður á nútíma götumál, síður en svo, en ég
sleppi öllu óþarfa skrúði sem þvælist fyrir skilningi.“
– Þú hefur gaumgæft þýðingar Steingríms og Helga?
„Já, ég held ég geti fullyrt að báðar þessar eldri þýð-
ingar eru mjög góðar, þær eru nákvæmar og margt fal-
legt í þeim. Þýðing Steingríms er að sjálfsögðu orðin
ákaflega gömluð á mörgum sviðum, kom út 1878 og var
þá ekki glæný; orðalagið er gamaldags og oft fjarri því
sem nokkrum manni nú á dögum dytti í hug að taka sér í
munn.
Málið hjá Helga er miklu nútímalegra,
en hann heldur sig við ýmis atriði sem ég
sleppi, til dæmis þéringar og véringar. Það
var tekin ákvörðun um það strax í byrjun
að sneiða hjá þeim, þannig að fólk færðist
nær því að líta á karakterana sem venju-
legar persónur, þó að kóngar séu, jarlar og
konungsdætur. Það má segja að þýðing
Helga sé á hærra skrúðplani en mín. Og
þrátt fyrir allt er hún komin hátt á fer-
tugsaldur og margt í því hvernig íslenskur
texti er settur fram, ekki síst á leiksviði,
breytist á svo löngum tíma.“
– Á Lér konungur enn erindi?
„Þetta er sígilt verk sem á erindi við alla tíma. Það
fjallar um þætti sem eru alltaf á döfinni, valdið og mörk
þess, samskipti foreldra og barna, systkinadeilur, ást,
ofbeldi, stríð og illdeilur. Auk þess er verkið svo marg-
slungið, að nýir leikstjórar eru líklegir til að taka það
nýjum tökum á hverjum tíma.“
– Talar verkið á einhvern hátt inn í kreppuna?
„Ja,“ segir Þórarinn og veltir vöngum. „Ef svarað er á
mjög einfaldan hátt, þá getur maður bara sagt: „Dramb
er falli næst.“ Svo verður hver fyrir sig að ákveða hvað
er dramb.
Þegar svona margslungið verk er annars vegar, þar
sem eru stórar og sterkar tilfinningar og miklir atburðir,
þá fer ekkert hjá því að menn munu ósjálfrátt, hver fyrir
sig, draga líkingar, án þess að þýðandi eða leikstjóri hafi
viljað undirstrika það með sérstökum hætti, enda held
ég að það kynni ekki góðri lukku að stýra.“
Það heyrist þungur andardráttur í hundinum, sem
farinn er að hrjóta undir samræðunum.
– Hvernig maður var Lér konungur?
„Ja, hann er náttúrlega …“
Þórarinn hikar eitt augnablik.
„Maðurinn er kolklikkaður! Hann hagar sér mjög ein-
kennilega. Kannski eru það elliglöp. Hann er áttatíu ára
og dæturnar tala um það sín á milli, að ýmislegt sem
hann sé með á prjónunum séu elliglöp. En þær eru auð-
vitað ekki hlutlausar – og tvær eldri
dæturnar eru ekkert sérlega vandaðir
karakterar. En sem leikpersóna bregst
Lér konungur við með mjög öfgafullum
hætti gagnvart því þegar yngsta dóttirin
er ekki reiðubúin að fylgja í fótspor eldri
dætranna og lýsa því á smjaðurslegan
hátt hversu yfirgengilega mikið hún
elski hann. Hann sér fljótt villu síns veg-
ar, en þá er sorfið ansi mikið að hon-
um.“
– Er einhver húmor í þessu verki?
„Já, já, en það er fyrst og fremst fíflið
sem stendur fyrir honum. En jafnframt fer öfgakennd
orðræða Lés á köflum, að minnsta kosti fyrir minn
smekk, yfir mörk þess hlálega. Þá er það spurning um
orðalag og stíl, hvernig hann kemst að orði. En fíflið
gegnir þessu klassíska hlutverki, að mega segja sann-
leikann við húsbóndann án þess að eiga það á hættu að
verða höfðinu styttri.
Ég er mjög spenntur að sjá útkomuna. Ég held að þessi
leikstjóri, Benedict Andrews, sem hingað er kominn frá
Ástralíu og Berlín til að setja verkið upp, sé mikill snill-
ingur og eigi eftir að taka það þeim tökum, að úr verði
verulega merkileg sýning.“
Texti Pétur Blöndal pebl@mbl.is
Ljósmynd: Kristinn Ingvarsson kring@mbl.is
Síðasta orðið …
Þórarinn Eldjárn
Dramb er falli næst
’
En jafn-
framt fer
öfgakennd
orðræða Lés á
köflum, að
minnsta kosti fyrir
minn smekk, yfir
mörk þess hlálega.