Morgunblaðið - 22.03.2010, Blaðsíða 16

16 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 22. MARS 2010
VEÐRIÐ virðir eng-
in landamæri. Menn
gerðu sér grein fyrir
því þegar á 18. öld að
til eru veðurkerfi sem
hreyfast reglubundið
milli staða, auk þess
sem samhengi er í
veðri frá einum stað til
annars. Þegar ritsími
kom til sögunnar fyrir
1850 varð mögulegt að
fylgja kerfunum eftir og spá fyrir
um hreyfingar þeirra. Þá kom í ljós
að nauðsynlegt var að staðla mæli-
tæki og athuganir til að skiptast
mætti á upplýsingum til spágerðar.
Fæstir gera sér grein fyrir þeirri
skipulagsvinnu sem samræming at-
hugana og miðlun þeirra krefst.
Ekki gengur að loftþrýstingur sé
reiknaður til sjávarmáls á mismun-
andi hátt í nágrannalöndum og sé
vindhraði mældur í mismunandi ein-
ingum þarf að geta þess í skeyta-
lyklum, tryggja verður að veð-
urupplýsingar berist umsvifalaust
heimshorna í millum o.s.frv. Ísland
varð hluti af þessu alþjóðlega kerfi
um leið og ritsíminn kom til landsins
1906. Íslensku veðurskeytin voru
nánast ómissandi fyrir veðurspár í
nágrannalöndum okkar og þeirra
skeyti ómissandi hér.
Alþjóðaveðurfræðistofnunin
(WMO) grundvallast á fjölþjóða-
samþykkt sem tók gildi 1950. Stofn-
unin telst því 60 ára um þessar
mundir. Á þessum tímamótum er
litið til baka, bæði til eldri samvinnu
og þess sem síðar hefur áunnist.
Fljótlega eftir að veðurmælitæki
komu til sögunnar á
17. öld var farið að
huga að söfnun veð-
urupplýsinga. Vaxandi
tengsl milli vísinda-
félaga Evrópu stuðluðu
að samræmingu athug-
ana. Ákveðin tímamót
urðu um 1780 þegar
veðurfræðifélagið í
Mannheim (í Pfalz) í
Þýskalandi stóð fyrir
kvörðunum hitamæla
og loftvoga sem síðan
rötuðu á athug-
unarstaði víða um lönd, þar á meðal
hér á landi og á Grænlandi. Kerfið
varð þó fljótlega fórnarlamb erfiðra
samgangna og síðan styrjaldarátaka
í Evrópu og lagðist af. Elstu veð-
urstofur Evrópu voru stofnsettar
um 1830 og smám saman var farið
að gera athuganir víða um lönd á
kostnað hins opinbera. Fyrstu eig-
inlegu veðurkortin voru gerð um
svipað leyti. Með tilkomu ritsímans
eftir 1843 varð bylting í fjarskipta-
málum og þá varð unnt að fylgjast
með veðri á stórum svæðum nánast
strax eftir að athuganir voru gerðar.
Fyrsta alþjóðastefna um veð-
urathuganir á sjó var haldin í
Brussel 1853 og markar hún upphaf
samstarfsþráðar sem síðan hefur
ekki rofnað, þrátt fyrir heimsstyrj-
aldir og átök af ýmsu tagi. Alþjóða-
veðurfræðisamband var sett á lagg-
irnar 1873 í kjölfar fundar 20
veðurstofa í Vínarborg. Sambandið
var lengst af óformlegt, fulltrúar
voru ekki skipaðir af ríkisstjórnum,
en starfað var í nánast sjálfskip-
uðum tæknilegum nefndum. Smám
saman kom í ljós að gera þurfti
formlegan samning milli rík-
isstjórna til að tryggja rekstur og
samfellu alþjóðasamstarfsins. Á
stríðsárunum var unnið að gerð al-
þjóðasáttmála um veðurfræðistofn-
un og var stofnskrá hennar sam-
þykkt á þingi sem haldið var í
Washington 1947. Hún átti að taka
gildi þegar 30 ríki hefðu staðfest
hana. Ísland var fyrsta ríkið sem
gerði það, 16. janúar 1948. Hinn 23.
mars 1950 bættist þrítugasta ríkið
við og er sá dagur talinn stofndagur
Alþjóðaveðurfræðistofnunarinnar
og varð síðar árlegur „alþjóðaveð-
urdagur“. Skömmu síðar komst
stofnunin undir hatt Sameinuðu
þjóðanna og hefur síðan verið ein af
meginstoðum þess samstarfs og til
fyrirmyndar í samskiptum þjóða í
milli. Á þessum 60 árum hafa orðið
gríðarlegar framfarir í veðurspám
og vöktun náttúruháska af ýmsu
tagi. Talið er að nú séu sex daga
veðurspár álíka marktækar og sól-
arhringsspár árið 1950. Þessar
framfarir hefðu aldrei orðið án
styrkrar forystu Alþjóðaveð-
urfræðistofnunarinnar. Veðurstofa
Íslands hefur frá stofnun tekið virk-
an þátt í alþjóðastarfinu enda hefur
það reynst ómetanlegt fyrir alla
starfsemi hennar og þar með fyrir
þjóðfélagið allt. Svo verður vonandi
áfram.
Veðrið virðir
engin landamæri
Eftir Trausta Jóns-
son » Talið er að nú séu
sex daga veðurspár
álíka marktækar og sól-
arhringsspár árið 1950.
Trausti Jónsson
Höfundur er veðurfræðingur
á Veðurstofu Íslands.
Í FRÉTTUM hefur
verið greint frá því að
skuldastaða hins op-
inbera nemi um 658
milljörðum króna þeg-
ar eignir eru frádregn-
ar skuldum. Séu skuld-
bindingar skilanefnda
dregnar frá gjaldeyr-
isvarasjóði Seðlabank-
ans standa þar eftir 65
milljarðar króna. Eru
flestir sammála um að
í þessu felist gríðarleg hætta á
greiðslufalli íslenska ríkisins. Þjóð-
artekjur Íslendinga hafa nú lækkað
um 50% í dollurum talið og eru tekj-
urnar mjög svo háðar ástandi í al-
þjóðaviðskiptum, einkum á hrá-
vörumarkaði.
Efnahagsáætlun ríkisstjórn-
arinnar og AGS þykir úr hófi bjart-
sýn og miðar við skjótan og rífandi
efnahagsbata á Íslandi og í heim-
inum, sem vart á sér fordæmi í hag-
sögunni. Á meðan benda hagfræð-
ingar eins og Kenneth Rogoff á að
næstu ár verði tímabil gjaldþrota
ríkisstjórna. „Grikkland er aðeins
upphafið“ sagði Rogoff á ráðstefnu í
Tókýó nýverið, en hann sagði fyrir
um heimskreppuna og er prófessor
við Harvard-háskóla og fyrrverandi
aðalhagfræðingur AGS.
Nelson D. Swartz gerir yfirvofandi
skuldakreppu að umtalsefni í grein
sinni, Corporate Dept Coming Due
May Squeeze Credit, í New York
Times á dögunum þar sem hann
bendir á að árið 2012 muni Banda-
ríkjastjórn þurfa að taka 2 billjónir
dala að láni, og að þá komi 700 millj-
arðar dalir á gjalddaga hjá banda-
rískum fyrirtækjum. Greinin hefst á
þessum orðum: „Þegar Maya-
indíánar sáu fyrir endalok heimsins
árið 2012 – a.m.k. eins og Hollywood
sér það fyrir sér – sáu þeir ekki fyrir
rusl-skuldabréf á meðal þeirra vá-
gesta sem myndu leiða til endaloka
heimsins. E.t.v. hefðu þeir átt að
gera það, því á árinu 2012 hefst
þriggja ára tímabil þar sem meira en
700 milljarðar dala í fyrirtækja-
lánum, með miklar arðsemiskröfur,
falla á gjalddaga, sem er ótrúleg
sprengja sem hagrýnar óttast að
muni yfirkeyra lánamarkaði. Þar
sem risavaxnir reikningar eru í þann
veginn að rata á borð fyrirtækja og
bandaríska ríkisins á sama tíma, er
óttast að sum fyrirtækin muni eiga
erfitt með að endurfjármagna sig,
sem gæti leitt til greiðsluþrota og
gjaldþrotahrinu. Bandaríkjastjórn
ein mun þurfa að fá lán-
aðar 2 billjónir dala árið
2012 til að brúa bilið í
áætluðum ríkishalla fyr-
ir það ár og til að endur-
fjármagna eldri skuld-
ir.“
Þrátt fyrir að þróun
efnahagsmála fari á
besta veg, og áætlanir
Obama um kínverska
eftirspurn gangi eftir –
sem reyndar er ákaf-
lega langsótt – mun
ekkert koma í veg fyrir
gríðarlega og langvinna skulda-
kreppu þróaðra og fullvalda ríkja.
Framundan eru ár þar sem mörg
þróuð ríki munu enda í greiðsluþroti,
og stóru hagkerfin munu róa lífróður
hvern dag til að halda uppi hagkerf-
inu. Há verðbólga er skollin á í Kína,
og er hún komin yfir 3,5% í Bret-
landi. Bregðast ríkisstjórnir við með
því að fegra tölur, og ætla Bretar nú
að breyta reikningi sínum á verð-
bólguvísitölu með þeim hætti að hún
lækkar gríðarlega á blaði, en ekki í
reynd. Vegna væntanlegrar óðaverð-
bólgu í Kína er nánast óhjá-
kvæmilegt að þeir leyfi yuani að
styrkjast umtalsvert á tiltölulega
skjótum tíma, með þeim afleiðingum,
að dollar veikist gríðarlega. Skulda-
söfnun, peningaprentun og styrking
yuans mun skila sér í hruni dollars
og óðaverðbólgu í Bandaríkjunum.
Þegar við Íslendingar stöndum
frammi fyrir þessu, háðir verðlagi á
hrávörumarkaði og afurðaverði á
sjávarafla, er stefnumörkun ríkis-
stjórnarinnar og AGS í besta falli
galin. Framundan eru gríðarlegar
þrengingar hjá Íslendingum, og mun
ekkert koma í veg fyrir það. En lengi
getur vont versnað! Ef ríkisstjórnin
ætlar að reyna að skuldsetja sig út úr
yfirstandani efnahagskreppu, mun
það enda í þjóðargjaldþroti og örla-
gafátækt fyrir íslenska þjóð um
marga áratugi.
Biðjum auðmjúkum bænum að við
munum engin lán fá frá nokkurri
þjóð né stofnun á næstu árum
Auðmjúkar bænir
Eftir Gunnar Krist-
in Þórðarson
Gunnar Kristinn Þórð-
arson
» Skuldakreppa hefst í
Bandaríkjunum á
næsta ári og ríkissjóðir
víða um heim sigla í
greiðsluþrot. Auknar
lántökur ríkissjóðs eru
galnar í því ljósi.
Höfundur er guðfræðimenntaður.
KÆRI sjáv-
arútvegsráðherra og
minn gamli kennari frá
skólaárunum í Stykk-
ishólmi, Jón Bjarna-
son.
Undirritaður hefur,
eins og þú veist, stund-
að sjómennsku sl. tæp
30 ár, lengst af sem
skipstjóri. Síðastliðin
ár, eftir að skelstofninn
hrundi í Breiðafirði, hef ég verið
skipstjóri á Bíldsey SH 65, 15 tonna
línubát með beitningavél.
Ég hef alla mína sjómennskutíð
reynt að nota vitsmuni mína meðal
annars í að reyna hagræða og lag-
færa búnað og annað um borð í mín-
um skipum þannig að sem mest ör-
yggi og vinnuhagræði og afköst náist
í þágu áhafnar minnar og útgerðar,
eins og eðlilegt er.
Bíldsey var með allra fyrstu bát-
um af þessari stærð til að taka beitn-
ingavél um borð eftir að Páll á Daðey
GK ofl. höfðu reynt þetta með góðum
árangri um borð í svona litlum bát-
um. Því á ég töluvert í framþróun
þessa uppátækis. Stjórnvöld ættu að
styðja við slíka framþróun og al-
menna skynsamlega hugsun en ekki
rífa niður.
Nú eru uppi áform um að auka
línuívilnun í þorski, ýsu og steinbít
upp í 20 % og auka þannig enn meira
mismunun milli þeirra sem eru með
beitningavél og þeirra sem beita í
landi. Til skýringar fyrir þá sem
þetta lesa þá felst ívilnun í því að fyr-
ir hver veidd 10 tonn dragast 8 tonn
frá kvóta þeirra sem beita í landi í
stað 10 tonna hjá okkur. Þarna er
mikil mismunun sem þegar er farin
að leiða til afturfarar.
Menn eru farnir að
henda í land einföldum,
hugvitssamlegum og
vinnusparandi tækjum
sem hafa sýnt það að
þau beita betur en
mannshöndin virðist
vera fær um og bila
nánast ekkert. Þessi
breyting á ívilnuninni
sem til stendur er gerð
eftir því sem þú hefur
sagt í því skyni að
skapa vinnu í landi sem
vissulega er rétt, t.d. vorum við allt
síðastliðið haust aðeins þrír á Bíld-
seynni. Við lögðum og drógum sem
svarar 30 500 króka bölum en með
því að landbeita línu þyrfti líklega 7
menn, 5 í landi og 2 á sjó. Á sögusafn-
inu í Grundarfirði er gamall trébát-
ur, einn sá fyrsti sem sett var í vél.
Þegar það var gert fækkaði um 4
menn í áhöfn þessa báts og afköstin
tífölduðust. Mundir þú, ef þú hefðir
verið upp á þessum tíma og staðið
gegn þessari þróun, að þín væri
minnst í dag sem valdsmannsins sem
stóð gegn þessari tæknibyltingu?
Í nánast öllum atvinnugreinum,
t.d. í fiskvinnslunni, væri hægt að
auka þörf fyrir meiri mannafla ef öll-
um vélbúnaði yrði hent út og það
mætti auka þörf fyrir mannskap í
næstum öllum atvinnugreinum og
við færum að handflaka – og fletja og
bera fiskinn á höndum okkar í stað
þess að nota færibönd. Gætu mjólk-
urbændur ekki farið fram á ívilnun í
mjólkurkvóta á kostnað annarra
bænda ef þeir tækju upp á því að
handmjólka? Þá þyrfti að fjölga til
sveita og fá erlent vinnuafl eins og í
landbeitningunni. Menn gætu farið í
vegavinnu með skóflu og haka að
vopni og svona mætti lengi telja.
Þessi braut sem þið eruð á í þessu
máli er heimskuleg! Ég skildi ykkur
betur ef þið væruð að auka ívilnun til
þeirra sem stunda línuveiðar al-
mennt vegna t.d. lítillar olíunotkunar
og fleiri þátta við línuveiðar sem
stuðla að minni umhverfisáhrifum.
Því spyr ég þig, Jón: ertu ekki til í
að hugleiða þetta upp á nýtt? Ef
ekki, værir þú þá ekki til í það að
beita þér fyrir því að við sem erum
með beitningavélar fengjum líka
ívilnun ef við réðum til okkar mann-
skap sem upp á vantar í að við vær-
um með álíka marga í vinnu og þeir
sem beita í landi, t.d. í að gera ekki
neitt, eða t.d. að bera ljós í húfunum
sínum í hús eins og bræðurnir á
Bakka forðum?
Með þessari ívilnun er tekinn hluti
af okkar kvóta í að stuðla að úreltum
vinnubrögðum, vinnu sem að lang-
stærstum hluta er unnin af erlendu
vinnuafli. Balar með línum eru svo
fluttir landshorna á milli eftir því
sem bátarnir færa sig á milli hafna
og það leiðir aftur af sér neikvæð
umhverfisáhrif. Því tel ég engin
skynsamleg rök fyrir þessari mis-
munun.
Með kveðju.
Opið bréf til
sjávarútvegsráðherra
Eftir Óskar Eyþórs-
son »Með þessari ívilnun
er tekinn hluti af
okkar kvóta í að stuðla
að úreltum vinnubrögð-
um, vinnu sem að lang-
stærstum hluta er unnin
af erlendu vinnuafli.
Óskar Eyþórsson
Höfundur er skipstjóri á Bíldsey SH
65.
BRÉF TIL BLAÐSINS
SKULDIR verða ekki borgaðar með
nýjum lánum. Við þurfum að skapa
okkur sjálf tekjur með innlendri
framleiðslu. Framleiðslufyrirtækin
sem eiga að rísa hér eiga að vera ís-
lensk en ekki eingöngu erlend með ís-
lenskt vinnuafl. Ísland er land tæki-
færanna rétt eins og Ameríka var það
áður fyrr.
Á Íslandi voru fluttir inn ávextir og
grænmeti fyrir 5.600 milljón krónur
árið 2008, þar af grænmeti fyrir um
600 milljónir frá Ísrael sem er ekki í
næsta nágrenni. Mikill hluti þeirra
33.000 tonna grænmetis og ávaxta
sem eru flutt inn árlega kemur jafn-
framt frá Hollandi.
Á Íslandi er mikið um jarðvarma
og hægt er að ráðast í græna stóriðju
með litlum tilkostnaði sem mun spara
okkur allan þennan gjaldeyri og jafn-
vel gefa útflutningstekjur seinna
meir. Ef gróðurhús yrðu nú byggð við
jarðvarmavirkjanir vítt um landið
ávinnst margt: Hægt er að nota af-
rennslið til að kynda gróðurhúsin og
rafmagnið er okkur nærtækt. Einnig
sparar þetta orku sem færi í að keyra
grænmetið og ávextina vítt og breitt
um landið.
Við erum að framleiða tiltölulega
sama magn af orku allan sólarhring-
inn en mesta notkunin er yfir daginn.
Strauminn þarf nefnilega að nota
nánast á sama andartaki og hann er
framleiddur því annars myndast yf-
irfall. Orkan er sem sagt ekki nýtt í
neitt! Til dæmis væri hægt að byggja
slík gróðurhús á Reykjanesi (þar sem
mesta atvinnuleysi landsins er) við
Hellisheiðina/Hveragerði, fyrir aust-
an við Reyðarfjörð, við Mývatn fyrir
norðan og svo á Vestfjörðunum þar
sem heitt vatn hefur fundist. Á hvern
fermetra er með 200w lampa hægt að
uppskera 100 kg af gúrkum á 50 daga
fresti, eða 65 kg af tómötum á 20 daga
fresti eða 25 kg af paprikum á 65
daga fresti.
Allt það sem væri ræktað hér væri
náttúrulega mun betra á bragðið en
það sem er innflutt þar sem það væri
ávallt nýtt.
Ég hvet ríkisstjórnina til að skoða
þetta mál vandlega og alla landsmenn
til að ýta undir jákvæða umræðu um
það hvað við getum gert og hætta að
einblína alltaf á aðra en okkur sjálf.
Það erum við sem byggjum þetta
land og ég vil að það haldist þannig en
ekki að það fari allt í hendurnar á
stórfyrirtækjum úti í heimi.
ÞORGRÍMUR KOLBEINSSON,
Rituhöfða 13, Mosfellsbæ.
Sjálfbært Ísland
Frá Þorgrími Kolbeinssyni