SunnudagsMogginn - 01.05.2011, Blaðsíða 27

1. maí 2011 27
„Eftirlætisbarnið er dutlungasamt,
eigingjarnt, óstýrilátt, málugt og
þreytandi. Það sefur óvært, er lyst-
arlítið, þreytist fljótt og þjáist oft af
blóðleysi. Eftirlætið er gróðrarstía
taugaveiklunar, móðursýki og ímynd-
unarveiki.“
(Mæðrabókin 1925)
„Áður en barnið sekkur í iðukasti
spillingar og ógæfu, þá má ganga að
því vísu að margra bjargráða er búið
að leita barninu til frelsis.“
(Foreldrar og börn –
uppeldisleiðarvísir: 1894)
Í bók sinni Skóli og skólaforeldrar talar
Nanna Kristín Christiansen um sam-
félag sem virðist hafa talið sér trú um
að aðrir geti komið í stað foreldra með
alls kyns þjónustu og forvörnum, ekki
vegna þess að það henti börnunum svo
vel, heldur okkur fullorðna fólkinu.
„Algengasta spurningin sem heyrist í
fataklefanum á leikskólanum þegar
verið er að sækja börnin er: Hvert er-
um við að fara? Börnin fara nefnilega
sjaldan beint heim til sín eftir að hafa
verið 8-9 tíma á leikskólanum; stund-
um fara þau í aðra gæslu í versl-
unarmiðstöðvum eða líkamsrækt-
arstöðvum eða í búðir með foreldrum
sínum.“
Margrét Pála Ólafsdóttir
Viðskiptavinurinn hefur alltaf rétt fyrir sér
Í bók sinni Skólar og skólaforeldrar segir Nanna Kristín að
sumir foreldrar hafi tileinkað sér viðhorf viðskiptavina til
skólans. Varan eigi að afhendast samkvæmt vissum gæð-
um, annars verði þeir ósáttir og hafi þá rétt til að kvarta.
„Þetta neytendaviðhorf er ekki algengt,“ segir Nanna
Kristín. „En það er til, því miður. Það er mín reynsla að
langflestir foreldrar séu afar skynsamt fólk sem hugsar
ekki um skólann á þennan hátt. En ég held að það sé eng-
um sérstökum að kenna í hvaða farvegi hlutirnir hafa lent.
Það hafa bara orðið svo miklar samfélagsbreytingar að við
erum ekki ennþá búin að ná fótfestu, setjast niður og segja:
svona viljum við hafa þetta.“
Eitt af því sem hátt hefur borið í skóla- og uppeldis-
umræðu undanfarin ár er slæm staða drengja í skólum.
Eru skólarnir að bregðast í uppeldishlutverki helmings
skjólstæðinga sinna? Nanna Kristín segir að þetta sé
vissulega eitthvað sem verði að skoða en bendir á að það sé
búið að selja foreldrum þessa hugmynd og hún stundum
notuð sem afsökun fyrir óæskilegu athæfi. „Það er jafnvel
búið að gefa strákum svo mikinn afslátt af því að hegða sér
vel með klisjum á borð við að það sé bara eðlilegt að þeir
séu óþekkir, vegna þess að það sé svo mikið af konum að
vinna í skólunum og þær geti ómögulega skilið drengi eða
unnið með þeim. Slík umræða er skaðleg fyrir alla.“
Af heimilisharðstjórum og erfiðum alikálfum
„Dekrað barn er aldrei hamingjusamt, jafnvel ekki heima
hjá sér,“ segir bandaríski læknirinn Dr. Spock í uppeldis-
handbók sinni árið 1946, sem varð einn helsti leiðarvísir
vestrænna foreldra næstu áratugina. Doktorinn er síður en
svo einn um þessa hugmynd. Litlu skiptir hvar gripið er
niður, allir þeir sem láta sig uppeldismál einhverju varða
virðast hjartanlega sammála um að of mikið eftirlæti sé
börnum skaðlegt. Í uppeldisbók frá árinu 1959 segir að
„Alist barn upp í of miklum stofuhita, of hlýju skjóli og
áhyggjuleysi föðurhúsanna, má búast við að upp vaxi erf-
iður alikálfur eða of mikill einfeldningur til að bjarga sér í
byljum mannlegs lífs.“ Og í Mæðrabókinni frá árinu 1925
segir að vilji barnsins megi ekki vera lögmál heimilisins.
„Sje þess ekki gætt, lærist barninu brátt að nota sér vald
sitt og gerast heimilis harðstjóri.“
Þrátt fyrir að vera fullkomnlega meðvituð um þetta, er
rík tilhneiging hjá mörgu nútímaforeldrinu að veita börn-
um öll hugsanleg veraldleg gæði. Einhvern tímann hefði
slíkt verið skilgreint sem ofdekur. En er það ekki líka of-
dekur að kalla börn hástemmdum og yfirdrifnum nöfnum
og leyfa þeim að halda um stjórntaumana í fjölskyldunni?
„Áður fyrr var ekkert verið að kyssa börn og kjassa og
segja þeim sí og æ hvað þau væru æðisleg,“ segir Margrét
Pála. „Það er ekkert að því að hrósa börnum, en það getur
verið stutt á milli góðrar hvatningar og þess að ofgera,
þannig að við styrkjum sjálflægni þeirra. Þá verða börnin
sannfærð um að þau geti allt, það séu engar hindranir í
lífinu, engir gallar í fari þeirra og að enginn sé til í heim-
inum nema þau. Stundum er börnum hrósað svo mikið að
þau eru nánast lofsungin fyrir það eitt fyrir að draga and-
ann.“
En hvers vegna komum við svona fram við börnin
okkar? „Þarna er að verki hinn svokallaði pendúlsláttur
uppeldisins. Það felur í sér að við gefum börnunum okkar
allt það sem við teljum okkur hafa farið á mis við í okkar
barnæsku. En við gætum ekki að því að hrós verður al-
gerlega marklaust ef stanslaust er verið að nota það.“
Barnið er víða höfuð fjölskyldunnar
„Fá börn langar lengi í eitthvað, þau eiga yfirleitt allt sem
þau langar í og meira til,“ segir Margrét Pála. „Við tökum
svo mikið frá börnunum með því að fjarlægja þessa löng-
un og tilhlökkun frá þeim.“ Hún segir að þar sem mörg
börn eigi allt sem hugurinn girnist í dag beinist tilhlökkun
þeirra að öðru. „Það eina sem börn fá minna af í dag en
áður, er tími með foreldrum sínum. Ég held að mörg börn
hlakki til fjölskyldukvölda á sama hátt og börn í gamla
daga hlökkuðu til jólanna. Að allir séu heima saman, eng-
inn upptekinn við neitt og enginn að fara neitt; það er há-
tíð í huga margra barna.“
Konungborin börn
Sé eitthvað að marka orðræðuna, virðist blátt blóð renna í
æðum þorra íslenskra barna, en mörg þeirra ganga dags-
daglega undir heitunum prins og prinsessa.„Til hamingju
með prinsessuna / prinsinn“ er algeng hamingjuósk til
foreldra þegar barn fæðist. Felur þessi orðanotkun í sér
breytt viðhorf til barna? „Það er auðvelt að segja að þetta
séu bara orð. En orð eru dýr og hafa alltaf einhverja
merkingu,“ segir Margrét Pála. „Þetta felur meðal annars
í sér að víða er barnið orðið höfuð fjölskyldunnar, komið
er fram við það eins og það væri aðalborið og foreldrarnir
eru óbreyttur almúginn, þjónustufólkið. Með þessu eru
barninu færð allt of mikil völd, en það er ósanngjarnt
gagnvart barninu. Það getur ekki staðið undir þessari
ábyrgð, því fullorðna fólkið á að taka ábyrgðina. Barnið á
að njóta þess að vera barn og á að geta treyst á leiðsögn
hinna fullorðnu. Við verðum að taka um stýristaumana. Í
því felst að hrósa ekki fyrir allt, segja stundum nei og ekki
kaupa allt. Þátttaka barna er áberandi í uppeldisfræðum í
dag og börn eiga að fá að hafa áhrif á umhverfi sitt. Að
finna á sanngjarnan hátt að þau hafi eitthvað um um-
hverfi sitt að segja. En stundum eru það þeir fullorðnu
sem eiga eingöngu að taka ákvarðanirnar.“
15 mínútna uppeldi á dag
Hugtakið gæðatími í tengslum við barnauppeldi skaut
upp kollinum fyrir nokkrum árum. Með því er átt við að
ekki skipti öllu máli hversu miklum tíma sé varið með
barninu, heldur að þær stundir séu innihaldsríkar. Þessi
hugmyndafræði hefur notið nokkurrar hylli og virðist
býsna lífseig, þrátt fyrir ýmsar rannsóknir sem sýna fram
á að eftir því sem foreldrar eyða meiri tíma með börn-
unum sínum, því betra sé það.
Þannig segir á fræðslusíðu um uppeldismál að það að
„afmarka sér svona gæðatíma sé stórkostleg aðferð við að
byggja upp minningar hjá litlum börnum og það hafi ver-
ið sýnt fram á að þessi stund bæti allar hinar sam-
verustundirnar í vikunni. „Gæðatími er einmitt það sem
barn þarfnast,“ segir í greininni.
Í nýlegri umfjöllun í íslensku dagblaði um uppeldismál
segir: „Það besta sem börn geta hugsað sér er gæðatími
með foreldrum sínum. Þar er mælt með því að foreldrar
gefi sér, hvort um sig, 15 mínútur á dag til að tengjast
barninu.“
„Ég er ákaflega mótfallin því að nota þetta hugtak og
segi að þetta sé risavaxinn plástur á sektarkennd Vest-
urlandabúa,“ segir Margrét Pála. „Einhversstaðar undir
niðri blundar uppeldisarfurinn og segir: Það er ekki gott
að vera svona mikið frá börnunum sínum. Til að þagga
niðri í þessari rödd grípur fólk til þess bragðs að vera alltaf
að gera eitthvað rosalega sérstakt þann takmarkaða tíma
sem það er með börnunum sínum. Sums staðar gengur
þetta svo langt að foreldrar eru á vöktum á kvöldin og um
helgar við að skemmta barninu. Til dæmis fer annar í
sund með barnið, á meðan hinn eldar uppáhaldsmat
barnsins. En það sem barnið þráir kannski heitast af öllu
er að vera heima í rólegheitum. Fæst börn fá tækifæri til
að lifa slíku lífi; þau lifa mörg hver flóknu lífi með alls
konar skemmtunum og pössunarúrræðum, gjöfum og
stórum einkaherbergjum fullum af dóti. En ekkert af
þessu kemur í staðinn fyrir einfalda nálægð við fjölskyld-
una.“
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Hlutverk grunnskólans hefur
breyst afar mikið á undanförnum
áratugum. Aftur á móti hefur
uppeldishlutverk skólanna ekki
verið skilgreint sem skyldi.