SunnudagsMogginn - 01.05.2011, Blaðsíða 42

42 1. maí 2011
Á
þessum tíma ársins sitja
nemendur á öllum skólastig-
um við skriftir út um borg
og bý. Þegar kennarar fara
yfir skrifin vega þeir og meta, spek-
úlera og velta vöngum yfir því hvort
ástæða sé til að gera athugasemdir við
ýmsar misfellur sem þeir rekast á.
Margar þeirra eru af því tagi að auðvelt
hefði verið að koma í veg fyrir þær
með því einu að fletta upp í orðabók
eða handbókum um ritun og frágang.
Sumt getur þó vafist fyrir vönum
mönnum. Ég stend sjálf stundum á gati
þegar samstarfsmaður stendur í skrif-
stofudyrunum og spyr hvor skrifa eigi
svona eða hinsegin, hvort þetta megi
eða hvort það sé bannað. Þá fletti ég
upp í gatslitnu orðabókinni minni eða
kíki á orðasöfn á netinu – til að vera
viss.
Algeng villuorð eru ótrúlega oft orð
sem mikið eru notuð og reglur um eitt
orð eða tvö og lítinn eða stóran virðast
vefjast fyrir fólki. Það er kannski ekki
skrítið þegar þessar reglur eru brotnar
athugasemdalaust í opinberum fjöl-
miðum og bókaútgefendur virða þær
að vettugi. Ég nefni hér sem dæmi
nokkra bókatitla sem finna má á
heimasíðum tveggja útgáfa:
Furðu strandir í stað Furðustrandir
Morgun engill í stað Morgunengill
Nýja afmælisdaga bókin í stað Nýja
afmælisdagabókin
Íslensk barna orðabók í stað Íslensk
barnaorðabók
Vetrar braut í stað Vetrarbraut
Síróps máninn í stað Sírópsmáninn
Harmur Englanna í stað Harmur
englanna
Englar og Djöflar í stað Englar og
djöflar
Í bókunum sjálfum virðist sem það
sé geðþóttaákvörðun höfundar eða út-
gefanda að rita í einu orði ýmis orð
sem ætti skv. opinberum stafsetning-
arreglum að skrifa í tveimur. Ég nefni
hér dæmi sem alltaf ætti að skrifa í
tveimur orðum:
Í stafsetningarreglum segir að val-
frjálst sé að skrifa sum orð af þessum
toga í einu eða tveimur orðum, t.d
þegar ekki er ljóst hvort um er að ræða
orðasamband eða samsett orð. Því má
skrifa í einu orði þegar síðari hlutinn
er -konar, -kyn, -megin og -staðar;
sbr. allskonar, ýmiskonar, allskyns,
hverskyns, alstaðar, báðumegin,
hinumegin, öðrumegin, sumstaðar.
Einnig er valfrjálst hvort skrifað er allt
of eða alltof, smám saman eða smám-
saman. Þetta valfrelsi kann að rugla
einhverja í ríminu. Ég ráðlegg því oft
fólki að skrifa þessi vafaorð frekar í
tveimur orðum en einu því það eru
meiri líkur á að það sé rétt en rangt.
Undantekning er á – því – eins og öll-
um góðum reglum – því við skrifum
alltaf annaðhvort … eða.
Að lokum. Mikið þætti mér til hins
betra ef fólk léti af því að segja eigðu
góða helgi eða hafðu góða helgi í stað
þess að segja einfaldlega góða helgi.
Þetta er líkt og að segja eigðu gleðilegt
sumar í stað þess að segja gleðilegt
sumar!
Gleðilegt sumar
’
Mikið þætti mér til
hins betra ef fólk léti
af því að segja eigðu
góða helgi eða hafðu góða
helgi í stað þess að segja
einfaldlega góða helgi.
Tungutak
Svanhildur Kr.
Sverrisdóttir
svansver@hi.is
Þó að einhverjum þyki vorið napurt er sumarið löngu komið og rétt að segja gleðilegt sumar!
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Lesbók
U
m páskana var messað víða
um land, meðal annars í okk-
ar elstu kirkjum, sem geyma
ómetanlegan menningararf
þjóðarinnar sem enn er notaður við
kirkjulegar athafnir og er það vel. Nú
þegar sumarið er framundan með til-
heyrandi menningarlífi og ferðalögum
um landið er vert að beina sjónum að
þessum merku þjóðminjum, hinum
kirkjulega menningararfi, sem svo sann-
arlega gegnir enn mikilvægu hlutverki í
daglegu lífi landsmanna.
Þjóðminjasafn Íslands, Húsafrið-
unarnefnd og Biskupsstofa standa sam-
eiginlega að ritröðinni Kirkjur Íslands í
samvinnu við minjasöfnin á hverju
svæði. Í útgáfunni er fjallað um allar
kirkjur sem friðaðar eru samkvæmt lög-
um, alls 209 kirkjur. Það eru allar kirkjur
sem reistar eru fyrir árið 1918 og kirkjur
sem menntamálaráðherra hefur friðað
sérstaklega að fenginni tillögu húsafrið-
unarnefndar. Með útgáfunni um allar
friðaðar kirkjur landsins er lagður
grunnur að framtíðarvarðveislu minj-
anna og þekkingu miðlað til þeirra sem
áhuga hafa á hinum kirkjusögulega
menningararfi. Fyrstu bækurnar í rit-
röðinni komu út árið 2001, en efnt var til
útgáfunnar í tilefni þess að þúsund ár
voru liðin frá kristnitöku á Íslandi. Áætl-
að er að verkið verði allt að þrjátíu bindi,
en sextán bindi hafa þegar komið út.
Hinar friðuðu kirkjur landsins bera
sögu, handbragði og menningu
landsins fagurt vitni. Kirkjurnar voru
smíðaðar af hagleik og hugviti, þótt ekki
væru þær smíðaðar eftir teikningum
lærðra húsameistara eða eins og ritstjóri
útgáfunnar, Þorsteinn Gunnarsson,
komst að orði: ,,Hér koma við sögu ótal
hagleiksmenn fyrri tíðar, forsmiðir sem
gerðu uppdrætti, trésmiðir sem sáu um
grindarsmíði og klæðningar, steinsmiðir
sem hlóðu grunna og meitluðu minning-
armörk, járnsmiðir sem smíðuðu krossa
og vindhana, málarar og veggfóðrarar,
snikkarar og rennismiðir, gullsmiðir og
görtlarar, að ógleymdum öllum þeim
hannyrða-steinkum sem prýddu kirkj-
urnar altarisdúkum, brúnum og pat-
ínudúkum og prestana höklum og stól-
um.“
Í ritunum er fjallað um kirkjubygging-
arnar, sem oft standa á grunni eldri
kirkna á staðnum. Sjónum er beint að
sögulegu og listrænu gildi minjanna,
kirknanna og kirkjugripanna. Með
Kirkjum Íslands verða til ómetanlegar
heimildir um þennan einstæða menning-
ararf Íslendinga. Nokkrar hinna friðuðu
kirkna eru varðveittar í húsasafni Þjóð-
minjasafns Íslands og eru hluti safnkosts
þess. Er þar um að ræða einstakar timb-
urkirkjur og allar torfkirkjur landsins
sem varðveist hafa í upprunalegri gerð.
Eitt af markmiðum með útgáfu ritanna
Kirkjur Íslands er að vekja athygli á þeim
menningarverðmætum sem fólgin eru í
kirkjum landsins og stuðla að framtíð-
arvarðveislu þeirra. Við umfjöllun um
kirkjugripina er stuðst við ritaðar
heimildir og skrár, sem til eru um
gripi í kirkjum landsins. Má þar
nefna visitasíur prófasta og biskupa,
kirkjureikninga og jafnvel miðalda-
máldaga. Allt eru þetta samtíma-
skrár. Ein mikilvægasta
heimildin er skrá Matthías-
ar heitins Þórðarsonar
þjóðminjavarðar yfir frið-
Friðaðar
kirkjuminjar
Þankar um
þjóðminjar
Margrét Hallgrímsdóttir
margret@thjodminjasafn.is
Skírnarfat úr tini með sérstökum stimpli og ártalinu 1656 auk upphafsstafa smiðsins, PHS.
fram úr
bak við
hvers vegna
þess vegna
inn í
aftur í
eins og
líkt og