SunnudagsMogginn - 07.08.2011, Blaðsíða 28

28 7. ágúst 2011
A
ð sumu leyti gilda sömu lögmál
um rekstur ríkja eins og rekst-
ur fyrirtækja. Þegar vel gengur
hjá fyrirtækjum hafa þau til-
hneigingu til að safna á sig kostnaði, sem
strangt tekið væri hægt að vera án. En
þegar nóg er af peningum er minna hugs-
að um smærri kostnaðarliði hér og þar.
Hið sama á við um ríki (og sveitarfélög).
Þegar uppsveifla er í efnahagsmálum og
velgengnin stendur kannski í mörg ár er
tilhneiging til að eyða meiru en beinlínis
er þörf á og leyfa sér hitt og þetta á kostn-
að skattborgaranna og kannski að ein-
hverju leyti í þeirra þágu.
Íslenzka ríkið var í þeirri stöðu frá
miðjum tíunda áratugnum og fram að
hruni. Allt hafði gengið vel og þess vegna
leyfði ríkið sér ýmislegt, sem það ella hefði
ekki gert. Leiðtogar þjóðarinnar voru á
ferð og flugi, jafnvel byrjaðir að nota
einkaþotur stöku sinnum með þeim rök-
stuðningi að það væri ódýrara þegar á
heildina væri litið (!). Sendiráðum fjölgaði.
Nú eru aðrir tímar. Þegar harðnar á
dalnum hjá fyrirtækjum hefjast þau handa
um niðurskurð. Og þá er byrjað á því, sem
ekki snertir beint grunnþætti í starfsem-
inni eða skaðar tekjuöflun beint. Fólki er
fækkað, dregið úr auglýsingakostnaði, yf-
irbygging minnkuð.
Íslenzka ríkið er að þessu leyti eins og
lítið fyrirtæki úti í heimi, sem hefur safnað
á sig of miklum kostnaði á velmegunar-
tímum. Eitt af því, sem hefur gerzt, er að
yfirbyggingin er orðin of mikil og of dýr.
Hingað til hefur lítið sem ekkert verið
snert við henni. Það er hefðbundið. Þeir,
sem halda utan um budduna í fyrirtækja-
rekstri, byrja á niðurskurði hjá öðrum.
Stjórnmálamenn og embættismenn, sem
bera ábyrgð á rekstri ríkisins, byrja á öðr-
um en sjálfum sér.
Það er orðið tímabært að fækka alþing-
ismönnum. Einu sinni voru þeir 49. Nú
eru þeir 63. Rökin fyrir því að fækka þing-
mönnum blasa við. Samgöngur um landið
hafa stórbatnað en fyrst og fremst er það
þó hin nýja samskiptatækni, sem veldur
því, að það er auðveldara fyrir alþing-
ismenn á landsbyggðinni og raunar líka í
þéttbýli að halda sambandi við kjósendur
sína en áður var. Fyrr á árum var nauð-
synlegt fyrir alþingismenn að ferðast mik-
ið um kjördæmi sín, oft við erfiðar að-
stæður, til þess að halda tengslum við
kjósendur. Nú geta þeir auðveldlega gert
það dag hvern í krafti nýrrar samskipta-
tækni með allt öðrum hætti en áður var.
Þetta ásamt mörgu öðru veldur því, að það
er hægt að fækka alþingismönnum. Þar
með er hægt að fækka starfsmönnum í
kringum þá og spara verulega fjármuni.
Ráðuneytin eru orðin of mörg og ráð-
herrarnir þar með of margir. Sum ráðu-
neyti hafa á undanförnum árum og ára-
tugum tæpast verið full vinna fyrir
ráðherra. Ráðuneyti eru sambærileg við
deildir í fyrirtækjum. Þegar vel gengur er
þeim kannski fjölgað og deildarstjórum
þar með. Þegar illa gengur er þeim fækkað
og yfirmönnum þar með. Það sparar pen-
inga. Það er ekki ólíklegt að það sé hægt að
stjórna Íslandi með sex til sjö ráðherrum.
Með því sparast verulegir peningar.
Hverjum ráðherra fylgir bæði starfsfólk og
margvíslegt tildur og stúss.
Þegar fyrirtæki þenjast út fjölga þau út-
stöðvum sínum. Bankar opna fleiri útibú.
Útflutningsfyrirtæki opna skrifstofur í
öðrum löndum. Þegar ríki gengur vel
fjölgar það líka sínum útstöðvum. Þær
heita á vettvangi ríkisins sendiráð. Fyrir
nokkrum dögum tilkynnti einn stærsti
banki heims, brezki HSBC-bankinn, að
hann mundi segja upp 30 þúsund manns
til ársins 2013, selja útibú, loka útibúum,
hætta starfsemi í mörgum löndum. Hið
sama gera ríki, þegar harðnar á dalnum.
Þau fækka sínum útibúum, sendiráð-
unum. Það þýðir færra starfsfólk, minni
húsnæðiskostnaður, minni ferðakostn-
aður, minni risnukostnaður o.s.frv.
Íslenzka ríkið hefur staðið í umtals-
verðum niðurskurði síðustu rúm tvö ár.
Það hafa sveitarfélög líka gert en báðir að-
ilar þurfa að gera mun betur. Af ein-
hverjum ástæðum hefur ríkið ekki snúið
sér að því að draga úr kostnaði við yf-
irbygginguna á íslenzka lýðveldinu, sem
augljóslega er orðin alltof mikil. Það sama
á við um sveitarfélög. Það er auðvelt að
reka höfuðborgarsvæðið sem eitt sveitar-
félag í stað þess að þau eru sjö. Það þýðir
að það er sjöfalt stjórnkerfi í gangi á höf-
uðborgarsvæðinu, sjö bæjarstjórnir, sjö
borgar- og bæjarstjórar, sjö fjármála-
stjórar o.s.frv.
Þetta er alltof mikil yfirbygging á fá-
mennu samfélagi, hvort sem litið er til
ríkis eða sveitarfélaga. Og alltof mikið
tildur í kringum þá yfirbyggingu. Gerið
ykkur ferð í miðbæinn, þegar ríkisstjórn-
arfundir standa yfir, virðið fyrir ykkur
svarta bílaflotann fyrir utan stjórnarráðið
og veltið fyrir ykkur hvað þessi sýndar-
mennska eigi að þýða í okkar litla sam-
félagi, þar sem sæmilegur jöfnuður ríkir,
þótt hann mætti vera meiri.
Það er kominn tími á að sú hófsemd í
lifsháttum, sem hrunið hefur kallað á hjá
hinum almenna borgara og út af fyrir sig
þarf ekki að kvarta yfir nema gagnvart
þeim, sem við erfiðust kjör búa, nái líka til
þessarar alltof miklu og dýru yfirbygg-
ingar á smáríki.
Það er athyglisvert að í þeim umræðum,
sem hér hafa staðið síðustu misseri um
niðurskurð í opinberum útgjöldum, hefur
litið verið talað um þennan þátt málsins.
Vel má vera, að það byggist á þeirri gam-
alkunnu röksemd að í hinu stóra sam-
hengi hlutanna sé þetta kostnaður, sem
litlu máli skipti. Það eru falsrök, hvort
sem þeim er beitt í fyrirtækjarekstri eða í
umræðum um rekstur ríkis. Það er rétt,
sem sagt hefur verið, að margt smátt gerir
eitt stórt. Það á líka við um rekstur hins
opinbera kerfis á Íslandi.
Hvaða stjórnmálaflokkur vill ganga
fram fyrir skjöldu undir kjörorðinu:
Við erum íhaldsmenn á almannafé!
Við eigum að vera íhaldsmenn á almannafé
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
Á
þessum degi árið 626 gáfust herir Slava, Persa
og Avara upp á umsátrinu um Konstantínópel
þrátt fyrir að hafa haft ofurefli liðs og áttu
ekki eftir að ógna veldi Býsans í langan tíma á
eftir. Sigur Býsans í þessu stríði varð endapunktur á
mörg hundruð ára baráttu milli Persa og Býsanmanna
(oft kallað Sassanid-Býsan-stríðin, þar sem ætt Sass-
anida réð Persaríki) en þetta stríð, sem varaði frá 602-
628, var svo hart og skildi bæði stórveldin eftir í slíkum
sárum að það gerði nýju stórveldi auðveldara fyrir að
ráða niðurlögum þessara tveggja.
Austurrómverska keisaraveldið (Býsanveldið) með
Konstantínópel sem höfuðborg stóð sterkt þrátt fyrir
hrun Vesturrómverska keisaradæmisins með Róm sem
höfuðborg. En árið 602 rændi Phocas völdum í keis-
aradæminu og kom á ógnarstjórn með ofsóknum og
ótrúlega lélegri stjórnsýslu. Óvinirnir notfærðu sér strax
upplausnarástandið með bandalögum sín á milli og inn-
rásum í veldi Býsans. Í höndum Phocas hrundi stjórn-
sýslan og sérhver orrusta tapaðist þar til Býsanmenn fóru
að berjast innbyrðis og komu Phocas loksins frá í stuttri
borgarastyrjöld árið 610. Þegar hann var kominn frá
náðu Býsanmenn hægt að snúa taflinu við í austurhluta
ríkis síns og hrekja Persa á brott þaðan en það kom ekki í
veg fyrir að sameinaðir herir Slava, Persa og Avata gerðu
umsátur um höfuðborgina í vestri með 80.000 manna
árásarlið gegn 12.000 manna varnarliði árið 626.
Bandalög á Balkanskaganum hafa verið ýmiskonar og
Slavarnir gerðu bandalag við Persa og Avata í þetta skipt-
ið en nokkur hundruð árum seinna áttu Býsanmenn eftir
að gera bandalag við múslímska heri og hleypa þeim inn
á Balkanskagann til að verjast serbneskum kóngi sem var
við það að leggja allan skagann undir sig. Hinir íslömsku
herir fóru aldrei eftir það og lögðu á endanum sjálfir
undir sig allan skagann og Konstantínópel með.
En bandalagi Slava, Avata og Persa, sem hafði gengið
vel gegn herjum Býsans framan af, gekk núna allt í óhag.
Eftir misheppnaðar árásir á virkisveggi Konstantínópel
og eftir að hafa verið sigraðir í tveimur sjóorrustum á
sundinu við borgina leystist umsátrið upp og þeir lögðu á
flótta.
Í framhaldinu náði Býsanveldið aftur undir sig öllum
Anatólíuskaganum og fór með heri sína inn í Mesópót-
amíu og lagði Armeníu aftur undir sig. Þeir fengu
Egyptaland og réðu aftur öllum austurhluta Miðjarð-
arhafsins. En þótt stríðinu lyki fljótlega eftir hið mis-
heppnaða umsátur og friðarsamningarnir sem gerðir
voru við Persa ættu eftir að halda að eilífu, því aldrei
börðust þessar þjóðir aftur sín í milli, hafði stríðið kostað
gríðarlegt mannfall og verið eitt hið kostnaðarsamasta í
langri sögu stríða á milli þessara þjóða. Enda var nýtt
veldi að rísa upp sem síðar lagði bæði þessi stórveldi
undir sig; íslamska veldið. Arabíska veldið réðst árið 633,
aðeins fimm árum eftir að hinu blóðuga Sassanid-
Býsanstríði lauk, á Persaveldi og lagði það allt undir sig á
aðeins 20 árum. Hið nýja arabíska veldi réðst aðeins ári
eftir innrásina í Persíu inn í Býsanríkið líka. En það átti
eftir að taka aðeins meira en 20 ár að sigrast á Býsan-
veldinu. Með innrás Araba inn í Býsanríkið hófst styrjöld
sem átti eftir að vara í um 820 ár, með hléum þó. Í fyrsta
hluta þeirrar styrjaldar, frá 634-750, náðu Arabar Norð-
ur-Afríku og löndum fyrir botni Miðjarðarhafs undir sig,
auk Sýríu. Þar með lauk langri sögu Býsanríkisins sem
einvalds á Austur-Miðjarðarhafinu. Síðasti hluti í þessari
820 ára styrjöld var stríð sem varaði frá 1265-1453. Á
þeim tíma höfðu Ottómanar frá Tyrklandi náð völdum
innan íslamska veldisins og stjórnuðu stríðinu gegn Býs-
an. Síðustu hálfa öldina var veldi Býsans orðið einangrað
við borgina Konstantínópel og ekkert utan þess. En
borgin var svo vel víggirt og hafði sigrast á svo mörgum
umsátrum að menn töldu hana óvinnanlega. Því kom
það á óvart þegar Ottóman-Tyrkir settust um borgina
árið 1453 og sigruðu hana á nokkrum vikum og þurrkuðu
þar með loksins út Býsanveldið.
borkur@mbl.is
Sigur Býsan-
veldisins
Þeódósían-veggir Konstantínópel voru illsigranlegir. Þeir
voru reistir á 5. öld og vörnuðu árhundruðum saman árás-
árherjum inngöngu í borgina.
’
Enda var nýtt veldi að rísa upp
sem síðar lagði bæði þessi stór-
veldi undir sig; íslamska veldið
Eins og sést á korti af Konstantínópel var lega hennar vel
fallin til varna. Enda sigruðust borgarbúar á ótalmörgum
árásarherjum þar til hún féll óvænt árið 1453.
Á þessum degi
7. ágúst 626