Saga - 2003, Side 86

84
KAREN OSLUND
eyjar villst af sinni „eðlilegu leið" vegna yfirráða Dana á eyjunuxn.
Þannig væri annar hluti Norður-Atlantshafssvæðisins íslendinguxn
leiðarljós til framtíðar en hinn víti til varnaðar. Samt sem áður stæði
hugmyndin um að náttúra og menning séu í meginatriðum eins alls
staðar á Norður-Atlantshafseyjunum óhögguð. Fortíð svæðisins og
náttúra væri af sama toga, og munur á skilyrðum samtímans ætti
rætur að rekja til rangrar stjórnunar á einu svæði, aðferða sem hægt
væri að leiðrétta.
Skúli og samtíðarmenn hans hefðu samt örugglega hvorki ver-
ið sammála þessum niðurstöðum né hrifist af mikilli mælskulist
Þorleifs. Eins og Ingi Sigurðsson sýnir fram á voru Magnús Steph'
ensen og aðrir upplýsingarleiðtogar óþolinmóðir gagnvart íslend-
ingum, sem stöðugt litu til fortíðar í leit að fyrirmyndum.37 Miklar
breytingar urðu á grundvallarsýn íslenskra stjórnmálaforingja á
milli 1750 og 1850, sérstaklega hvað varðaði skoðun þeirra á sjálf'
stæði landsins, en það mál var fjarri því að vera á dagskrá íslenskra
forystumanna á 18. öld. Eftir að verksmiðjum á vegum Innrétting'
anna var lokað skömmu eftir aldamótin 1800 komu engar stór-
brotnar viðreisnaráætlanir fram á sviði efnahags- eða tæknimála á
fyrri hluta 19. aldar.
A þessu hundrað ára tímabili á milli 1750 og 1850 varð þó viss
þróun á ákveðnum sviðum. Úr einangrun landsins dró um leið það
tengdist Evrópu meira en áður á ýmsa vegu — meixningarlegæ
efnahagslega og hugmyndafræðilega. Útgáfa á íslandslýsingum a
miðri 18. öld, og sérstaklega að þær voru þýddar á mikilvægustxi
Evrópumálin, stuðlaði vissulega að því að „stytta" vegalengdina a
núlli íslands og Evrópu. Enda þótt í sumum lýsinganna væri enx>
sagt frá „framandlegri" náttúru og „frumstæðu" fólki á íslandi var
að minnsta kosti fyrir því haft að lýsa og rannsaka náttúru og
menningu samkvæmt vísindalegum meginreglum sem Evrópubú'
ar töldu vera hlutlægar og rökréttar. Umbótaritgerðirnar á 18. öld
náðu til mun færra fólks en náttúrulýsingamar gerðu. Þær voú1
ekki gefnar út á prenti og aðeins var ætlast til að embættismenn
þeir sem þær vom stílaðar á læsu þær og því hefðu þær ekki vak$
almennan áhuga. Samt sem áður var leitast við að nota rökréttar og
37 Til dæmis trúði Magnús því að ekki ætti að halda í forn orð og hætti í íslensku
máli, heldur ætti það að halda áfram að þróast líkt og önnur mál gerðu. Ing1
Sigurðsson, Hugmyndaheimur Magnúsar Stephensens, bls. 146-148.