Framsóknarblaðið - 20.06.1956, Síða 1

HVER ER MUNURINN?
Það er hollt að rifja upp þau
höfuðeinkenni, sem skilja að
samvinnurekstur og einkarekst-
ur. Því er haldið fram, að nú á
dögum sé þessi munur enginn.
Ekkert er fjærri sanni. Munur
inn er mjög rnikill, eins og eftir
farandi höfuðatriði sýna:
/. Kaupfclögin eru öllum op-
in, en einkafélögin eru lokuð.
Það getur ekki hver sem vill
fengið að ganga í hlutafélag. Til
þess að fá inngöngu, þurfa menn
fyrst og fremst að leggja fram
peninga. Það eru peningar, en
ekki menn, sem teknir eru í
hlutafélögin. — Samvinnufélög-
in eru hinsvegar öllum opin,
þar er níönnum veitt innganga
sem frjálsum einstaklingum,
livort þeir eru ríkir eða fátækir.
2. Fólkið sljórnar kaupfélög-
unurn, peningarnir stjórna
einkafélögimum. I kaupfélögun
um gildir sú meginregla ávallt
að hver félagsmaður hefur
aðeins eitt atkvæði, hvort sem
hann er ríkur eða fátækur, hvort
sem hann verzlar rnikið eða lít-
ið við félagið. Þetta er efnahags-
legt lýðræði í framkvæmd. —
Hlutafélög veita eigendum sín-
um atkvæði eftir því, hve marga
hluti þeir eiga. Það eru pening-
ar en ekki menn, sem stjórna
þeim félögum.
3. Félagsfólkið fœr tekjuaf-
gang kaupfélaganna. — Fáir eig-
endur hirða gróða einkafélag-
anna. Þegar tekjuafgangur verð
ur hjá kaupfélagi er honum
skilað aftur til þeirra ,sem raun
verulega eiga hann, — þeirra,
sent verzlað hafa við félagið.
Þeir fá afganginn í hlutfalli við
verzlun sína. — Þegar gróði verð
ur hjá hlutafélagi, hirða eigend-
ur félagsins hann í hlutfalli við
þá peninga, sem þeir lögðu í fyr
irtækið. Viðskiptavinirnir, sem
gróðinn var tekinn af, fá ekkert.
4. Kaupfélögin bera ábyrgð
gagnvart. fólkinu, kaupmenn
ekki. Það leiðir af þessu eðli
kaupfélaganna, að þau og S. í. S.
verða að annast margvíslega
þjónustu fyrir fólkið, sem kaup-
mönnum ber engin skylda til að
sinna og þeir sinna ekki. Kaup
félögin verða að sjá fyrir nauð-
synjavöru, en kaupmenn geta
snúið sér að ónauðsynlegri vöru
(sem gróði er á) og gera oft.
3. Kaupfélaögin eru bundin
við pað hérað, sem stofnar pau,
—• einkafjdrmagnið er óbundið.
— Kaupfélögin geta ekki farið af
starfssvæði sínu og verða þar
kyrr, lögum samkvæmt, enda
þótt allt fólk flytti af svæðinu.
Það fjármagn sem skapast í kaup
iéiagi, verður kyrrt, þar sem það
er til orðið. — Hins vegar getur
einkafjármagnið farið með at-
vinnutæki og fé, hvert sem því
sýnist. Kaupíelög eru kyrr —
— kaupmenn flytja á brott. Kaup
félög geta ekki farið með at-
vinnutækin vestur til Nýfundna
,;Eins og kunnugt er, þá er S.
í. F. mikill fiskhringur og sér
um mjög mikla saltfisksöl 11 til
útlanda. Til þeirra flutninga
vantar íslendinga tilfinnanlega
fiskflutningaskip. Fyrir fjórum
árum ákvað S. í. F. að festa kaup
á slíku skipi og selja niðursuðu-
verksmiðju sína tiF þess að fá fé
til skipakaupanna. Verksmiðjan
var seld, en þess þó gætt, að hún
væri enn í höndum íhaldsgæð-
inga Thorsara. Svo virðist sem
bezt hafi verið að selja verk-
smiðjuna stjórn Varðarfélagsins,
því að kaupendur voru Birgir
Kjaran, Þorbjörn Jóhannesson,
X Ólafur
lands, eins og peningamenn hafa
§ert- ^
6. Kaupfélögin hafa frá önd-
verðu haft jrceðslu- og menning
arhlutverki að gegna og upp-
íylla það með skólarekstri, bréfa
skóla, útgáfu blaða og bóka og
fleiru. Hjá einkaframtakinu er
slíkur stuðningur algerlega háð-
ur duttlungum einstaklinga.
Af þessum • höfuðdráttum
geta menn séð, að mikill eðlis-
munur er á samvinnufélögum og
einkafyrirtækjum, og enginn
hugsandi maður getur látið,
sem liann ekki sjái þennan mun.
Og þetta er ekki aðeins í orði.
Við hvern og einn þessara liða
hefði mátt bæta löngum upptaln
ingum af dæmum, sem sanna
muninn.
Kaupfélögin eru stofnuð af
fólkinu sjálfu, stjórnað af fólk-
inu og starfa fyrir fólkið.
kaupm. í Borg, Lúðvík Þorgeirs-
son, kauprn., og Björgvin Frið-
riksson, allir stjórnarmeðlimir
Varðar (stjórnmálafélag Sjálfst.-
flokksins). Fimmti kaupandinn
var Gunnlaugur Briem, tengda-
sonur Richards Thors, og varð
hann framkvæmdastjóri.
Nú rnætti ætla, að skipakaupa
peningarnir væru fengnir, enda
voru kaupendurnir engir aukvis
ar. En árin liðu og ekkert frétt-
ist um skipakaup. — í reisugildi
Morgunblaðshallarinnar kom
hinsvegar upp úr dúrnum, að
skipsverðið hafði verið lagt í
Framhald á 4. síðu.
Þ. Krisljánsson
Islenzka þjóðin
óvirt.
Bandarískt blað hefur látið
orð falla um það, að íslendingar
séu til flests fáanlegir fyrir dolj-
arann. Með þessari fullyrðingu
er íslenzka þjóðin stórlega óvirt.
Ef til vill eigum við sjálfir, ís-
lendingar, nokkra sök á þvi. —
Stærsta blað landsins, Morgun-
blaðið, og stærsti stjórnmála-
flokkur landsins, Sjálfstæðis-
flokkurinn, hefur að undan-
förnu haldið því fram, að við
hefðum ekki efni á því að missa
dollaratekjurnar af Keflavíkur-
flugvelli og yrðum því að hafa
setuliðið í landinu um óákveð-
inn tíma, en það þýðir alltaf.
Þar með er sjálfstæði okkar ís-
lendinga lokið, við vöknum þá
við það í framtíðinni eftir vær-
an þjóðernisblund, að dollarinn
ræður ríkjum á Islandi en ekki
íslenzka þjóðin.
Þegar bandaríski blaðamaður-
inn bendir á, að við íslendingar
séum fáanlegir til alls fyrir doll-
ara, þá gefur hann um leið til
kynna, að við séum ekki öðru-
vísi en íbúar smáríkjanna í Mið-
Ameríku, sem létu ginnast af
dollaranum og lúta síðan áhrif-
um hans og tangarhaldi í einu
og öllu.
Mundum við geta á annan veg
óvirt stúlku meir en að segja
um hana, að hún gerði allt fyrir
dollara? Mundi Jóhanni Þ. Jós-
efssyni ekki telja sér stórlega
misboðið, ef einhver segði við
hann, að hann gerði allt fyrir
dollara, líka að svíkja land sitt
á vald stórveldis og erlends fjár-
magns? Þessu hafa einmitt Sjálf-
stæðismenn haldið fram um
kommúnista, að þeir væru jafn-
vel fúsir til að svíkja þjóð sína
á vald Rússa, ef rússneskt vin-
fengi og völd fengjust í aðra
hönd.
Það er mikið harmsefni, að
stærsti stjórnmálaflokkur lands-
ins skuli nú gefa heiminum á-
stæðu til að ætla, að við íslend-
ingar sénm mútukindur, sem
Framhald ó 3. síðu.
(Samvinnan ).
Misjafnt höfumst við að.
Samband íslenzkra fiskframleiðenda (S. I. F.)
lagði fé í Morgunblaðshöllina í stað
fiskflutningaskips.
Á sama fíma réðust samvinnumenn í það við
margvíslega erfiðleika, að kaupa stórt olíuflutn-
ingaskip til þess að geta lækkað olíuverðið og
létta auknum kostnaði af útgerðinni.