Fréttablaðið - 06.10.2011, Blaðsíða 26

26 6. október 2011 FIMMTUDAGUR
Í ræðu við setningu Alþingis sl. laugardag ræddi forseti Íslands
tillögur stjórnlagaráðs. Um til-
lögur ráðsins sem varða forseta
Íslands sagði hann: „tillögur, sem
efla umsvif forsetans á vettvangi
stjórnkerfisins, færa embættinu
aukna ábyrgð.“ Ummæli forset-
ans í ræðunni um þessi efni hafa
vakið viðbrögð. „Oftúlkun“, er
haft eftir sumum. „Misskilning-
ur“, segja aðrir. „Ekki í anda til-
lagnanna“, er fullyrt. Nú þekki ég
ekki andann – bara efnið. Lítum
því á orðin ein í texta tillagnanna
og berum saman við tilvitnanir í
ræðu forseta.
„Tillögurnar … færa embætt-
inu aukna ábyrgð“, segir for-
seti. Þessi texti finnst hvergi hjá
stjórnlagaráði. Ekki heldur texti
um hið gagnstæða. Því verðum
við að bera saman textann í ræðu
forseta um tilfærð dæmi og text-
ann í tillögum stjórnlagaráðs.
Dæmi sanna ekki – en þau skýra.
Óbreyttur málskotsréttur
Forseti segir: „Stjórnlagaráð
leggur til að málskotsréttur for-
seta, sem kveðið er á um í 26. gr.
núverandi stjórnarskrár, verði
áfram óbreyttur“. Í 60. gr. frum-
varps stjórnlaganefndar segir í
upphafi 2. mgr.: „Forseti Íslands
getur ákveðið innan viku frá mót-
töku frumvarps að synja því stað-
festingar“. Umhugsunarfrestur
forseta er hér styttur frá núver-
andi ákvæðum en synjunarréttur
hans hvergi takmarkaður. Ég
fæ ekki séð að forseti oftúlki né
mistúlki orðanna hljóðan. Túlkun
hans styðst við efni máls.
Ný valdsvið forseta
Forseti segir: „Þá þarf forseti
að samþykkja val á dómurum og
ríkissaksóknara og geta aðeins
tveir þriðju hlutar Alþingis hnekkt
ákvörðun forseta“. Hér er nýtt
verkefni falið forseta. Í 3. mgr. 96.
gr. í tillögum stjórnlagaráðs segir
um þetta: „Þegar ráðherra skipar
í embætti dómara og ríkissak-
sóknara skal skipun borin undir
forseta Íslands til staðfestingar.
Synji forseti skipun staðfestingar
þarf Alþingi að samþykkja skip-
unina með 2/3 hlutum atkvæða til
að hún taki gildi.“ Ómögulegt er
annað en að segja að túlkun for-
seta styðjist hér nákvæmlega við
orðanna hljóðan.
Forseti segir: „Sérstakur
fulltrúi forsetans skal og gegna
formennsku í nefnd sem metur
hæfni umsækjenda um önnur
embætti og gerir tillögur um þau.“
Hér er líka nýtt verkefni falið for-
seta. Um þetta eru ákvæði í 96. gr.
frumvarps stjórnarskrárnefndar.
Þar er mælt svo fyrir um að sér-
stök nefnd skuli gera tillögur til
ráðherra um skipan embættis-
manna. „Forseti Íslands skipar
formann nefndarinnar“ segir þar
orðrétt. Ekkert í textanum hindr-
ar að forseti geti tiltekið í skip-
an sinni að formaðurinn skuli
starfa í samvinnu við hann – sem
fulltrúi forseta í nefndinni. Ég fæ
því ómögulega séð að hér misfari
forseti með efnið.
Óbundinn við tillögugerð
Þá segir forseti: „Hlutverk forseta
við myndun ríkisstjórna tekur
einnig mikilvægum breytingum;
verður mun sjálfstæðara. Í stað
þess að formenn stjórnmálaflokka
móti valkosti forsetans eins og
tíðkast hefur frá lýðveldisstofnun
myndi forseti sjálfur hafa frum-
kvæði að viðræðum við einstaka
þingmenn og þingflokka. Hann
gerir síðan tillögur til Alþingis
um forsætisráðherra og er þá ekki
bundinn af því að velja þingmann
til þessa embættis. Verði fyrsta
tillaga forsetans ekki samþykkt
hefur hann að nýju viðræður við
þingmenn og þingflokka.“
Í gildandi stjórnarskrá eru
engin fyrirmæli um hvernig
forseti eigi að standa að stjórn-
armyndunartilraunum enda
talar forseti í ræðu sinni hér að
framan um þau vinnubrögð sem
TÍÐKAST HAFA. Frá þeirri hefð
á nú að víkja samkvæmt frá-
sögn forseta. Ný vinnubrögð á að
innleiða. Og hver eru þau?
Um það eru ákvæði í 90. gr. í
frumvarpi stjórnarskrárnefnd-
ar. Þar segir í upphafi 2. mgr.:
„Eftir að hafa ráðfært sig við
þingflokka og þingmenn gerir
forseti Íslands tillögur til þings-
ins um forsætisráðherra“. Hvað
merkir þessi setning? Hún hlýt-
ur að merkja að það sé alfar-
ið á forræði forseta við hvaða
aðila á Alþingi Íslendinga for-
seti ráðfærir sig – hvort heldur
sem er við einstaka þingmenn
eða einstaka þingflokka – og
líka um hvað. Á forseti að kalla
heila þingflokka á sinn fund eða
bara t.d. formenn þeirra? Það er
á hans valdi. Og um hvað á hann
að ráðfæra sig við þá? Því ræður
hann. Honum ber t.d. engin
skylda til þess að ráðfæra sig við
þá um hugsanlegt forsætisráð-
herraefni, né að miða tillögugerð
sína til Alþingis við einhvern eða
einhverja þá einstaklinga, sem í
ljós hefði komið að einhverjir
þingflokkar eða einhverjir þing-
menn í viðræðuteymi hans legðu
til. Forseti hefur því algerlega
óbundnar hendur og getur lagt
til við þingið hvaða forsætisráð-
herraefni sem honum hugkvæm-
ist jafnt utan sem innan þings
nákvæmlega eins og forseti segir
í þingsetningarræðunni. Ekkert
í texta tillagna stjórnlagaráðs
mælir gegn því. Um andann í
tillögum stjórnlagaráðs ræði ég
ekki. Sé hann ekki í textanum.
Hvað svo ef forseti gerir slíka
tillögu samkvæmt eigin höfði og
þingið ekki samþykkir tillöguna.
Um það segir stjórnlagaráðið að
þá „gerir forseti Íslands (aðra –
innskot) tillögu með sama hætti“.
MEÐ SAMA HÆTTI!
Ekki þá heldur er forseti bund-
inn af neinum ráðleggingum um
tillögugerð sína – þarf ekki einu
sinni að spyrja – en getur valið
að gera tillögu um hvern þann
einstakling sem honum hugnast.
Og tíminn líður … Uppskrift að
átökum
Í 3. mgr. umræddrar 90. gr.
í frumvarpi stjórnlaganefnd-
ar segir svo: „Hafi forsætisráð-
herra ekki verið kjörinn innan
tíu vikna (frá kosningum – inn-
skot) skal Alþingi rofið og boðað
til nýrra kosninga.“ Tíu vikna
fortakslaus frestur!
Það var og. Engir tímafrestir
eru hins vegar gefnir um tillögu-
gerð forseta. Því er honum í lófa
lagið – ef hann svo kysi – að miða
tillögugerð sína til Alþingis um
nýjan forsætisráðherra landsins
við að harla lítill eða jafnvel eng-
inn tími yrði eftir til umþóttun-
ar ef ekki yrði gengið að tillögum
hans. Þá kæmi til nýrra kosninga!
Í þriðju atrennu – ef til kæmi –
getur forseti svo gert sína þriðju
tillögu en þá geta þingmenn og
þingflokkar einnig komið fram
með sínar tillögur um forsætis-
ráðherraefni þingsins – en aldrei
fyrr. Hér er beinlínis verið að
leggja fram uppskrift að átökum
forseta og þjóðþings. Uppskrift
að því hvernig slíkt gæti orðið.
Nú ætla ég engum getum að
leiða að því hvort hér er með-
vitað verið að auka völd forseta
Íslands, skerða þau eða halda í
jafnvægi. Læt öðrum það eftir.
Ég segi einfaldlega að verið sé
að fela forseta mörg ný verk-
efni og að ég fæ ekki séð neinar
brotalamir á tilvitnuðum orðum
forseta Íslands í þingsetning-
arræðu hans og á texta í frum-
varpi stjórnlagaráðs. Efnið er
þar í fullu samræmi við orð for-
seta – en um andann kann ég
ekki að dæma. Þekki enda hvorki
jarðanda né loftanda og er hvorki
spíritisti né miðill.
Valdmörk forseta – efnið eða andinn
Hlutverk forseta
Sighvatur
Björgvinsson
fv. ráðherra og
þingmaður
Hér er beinlínis verið að leggja fram upp-
skrift að átökum forseta og þjóðþings.
Uppskrift að því hvernig slíkt gæti orðið.