Fréttablaðið - 07.10.2011, Blaðsíða 48

7. október 2011 FÖSTUDAGUR32
„Maður hlær u
pphátt
og lengi og há
tt ...“
PÁLL BALDV
IN BALDVIN
SSON / KILJ
AN
„... dásamleg s
kemmtun.“
KOLBRÚN B
ERGÞÓRSDÓ
TTIR / KILJ
AN
GLEÐI-
SPRENGJA! 2. PRENTUNKOMIN Í BÚÐIR
32
menning@frettabladid.is
Tilkynnt var í gær að sænska
ljóðskáldið Thomas Tranströmer
hlýtur Nóbelsverðlaunin í ár. Í
rökstuðningi dómnefndar sænsku
Nóbelsakademíunnar segir meðal
annars að Tranströmer hljóti verð-
launin fyrir að bregða nýstárlegu
ljósi á raunveruleikann með sam-
anþjöppuðum og hálfgagnsæjum
myndum.
Thomas Tranströmer er fædd-
ur 1931 og er eitt víðlesnasta og
áhrifamesta ljóðskáld Norður-
landa og oft verið orðaður við
Nóbelsverðlaunin áður. Hann gaf
út sína fyrstu ljóðabók 1954 en
alls hefur hann gefið út fimmtán
ritverk sem hafa hlotið mikið lof
og verið þýdd á yfir 60 tungumál.
Tvær ljóðabækur eftir hann hafa
verið þýddar á Íslensku, Tré og
himinn og Sorgargondóll og fleiri
ljóð, auk stakra ljóðaþýðinga.
Tranströmer starfaði lengi sem
sálfræðingur, meðal annars á
upptökuheimili fyrir drengi. Árið
1990 hlaut hann Bókmenntaverð-
laun Norðurlandaráðs fyrir bók-
ina För levande och döda. Sama
ár fékk hann hins vegar heilablóð-
fall og missti við það málið. Hann
lét það ekki aftra sér við ritstörf
og gaf út endurminningar sínar,
Minnena ser mig, árið 1993. - bs
Tranströmer hlýtur
Nóbelsverðlaunin í ár
THOMAS TRANTRÖMER
Bækur ★★★★
Íslensk listasaga I-V
Ritstjóri: Ólafur Kvaran
Listasafn Íslands og Forlagið
Útgáfusaga íslenskrar listasögu nær nokk-
ur ár aftur í tímann, allt til ársins 2004.
En nú er hún komin. Höfundar efnis eru
fjórtán. Þetta eru þau Júlíana Gottskálks-
dóttir, Ólafur Kvaran, Gunnar J. Árnason,
Hrafnhildur Schram, Æsa Sigurjónsdótt-
ir, Ásdís Ólafsdóttir, Hanna Guðlaug Guð-
mundsdóttir, Jón Proppé, Dagný Heiðdal,
Halldór Björn Runólfsson, Laufey Helga-
dóttir, Eva Heislar, Gunnar B. Kvaran og
Harpa Þórsdóttir. Þarna sakna ég nafna
þeirra Margrétar Elísabetar Ólafsdóttur,
Aðalsteins Ingólfssonar, Kristínar Guðna-
dóttur og Auðar Övu Ólafs-
dóttur.
Bindin eru fimm og í tíma-
röð, skipting markast af
straumum og stefnum. Sumir
listamenn eiga því innkomu
í fleiri en einu bindi. Þannig
fjalla t.d. bæði Júlíana Gott-
skálksdóttir og Ólafur Kvar-
an um Kjarval í fyrsta bindi
og Æsa Sigurjónsdóttir fjallar
um hann í öðru. Það eykur
fjölbreytni í nálgun að fleiri
en einn höfundur skrifi um
sama listamanninn á ólíkum
tímum en fleiri dæmi eru um
þetta.
Túlkun frekar en sannleikur
Fyrstu þrjú bindi Íslensku listasögunnar
taka á sama tímabili og bækur Björns Th.
frá sjöunda áratugnum, en auðvitað mun
ítarlegar og með öðrum áherslum. Í nýju
bókinni er t.d. varpað fyrir róða þeirri
skoðun að leiktjöld Sigurðar Guðmunds-
sonar málara við leikrit Matthíasar Joch-
umssonar, Útilegumenn, frá 1862 telj-
ist fyrstu, íslensku landslagsmálverkin.
„… tjöld Sigurðar má hiklaust telja fyrstu
landslagsmálverkin eftir íslenzkan mann“
skrifaði Björn Th. árið 1964. En árið 2011
kveður við nýjan tón, þar sem Júlíana
Gottskálksdóttir telur tjöldin varla geta
talist túlkun á íslenskri náttúru og að
frekar beri að líta á þau sem leiktjöld.
Listasagan er jú meiri túlkun en sann-
leikur.
Þægilegt hefði verið að sjá nöfn höfunda
við upphaf eða endi framlag hvers þeirra,
í stað þess að leita fremst í smáa letrinu
að blaðsíðutali viðkomandi. Þessi aðferð,
að láta höfunda stíga skref til baka, ýtir
undir þá tilfinningu að höfundar séu skrá-
setjarar fyrst og fremst og ekki höfund-
ar efnis sem hægt er að nálgast á ótal
mismunandi vegu. Í dag er þó almennt
ríkjandi sú skoðun að forðast beri að líta
á söguna almennt eða listasöguna sem
sannleika.
Efnistök og útlit
Efnistökin eru nokkuð skýr framan af en
eftir því sem nær dregur okkar tímum
verða þau óljósari. Ef til vill hefði verið far-
sælla að sleppa árunum eftir 2000. Það hefði
gert nálgun síðustu áratuga auðveldari.
Hér hefur verið tekin sú
ákvörðun að ljósmyndun
sem slík heyri ekki til mynd-
listarsögunnar, ekki er held-
ur fjallað um byggingarlist
eða hönnun. Þegar sumir
listamenn vinna svo aug-
ljóslega með ljósmyndir á
sviði frjálsra lista verður þó
ankannalegt að sleppa þeim,
ég nefni sem dæmi Pétur
Thomsen og Katrínu Elvars-
dóttur.
Eins og flestir sem eitthvað
þekkja til íslenskrar sam-
tímalistar taldi ég allnokk-
ur nöfn sem að mínu mati
vantaði í söguna. Í verki af
þessari stærðargráðu verða alltaf glopp-
ur. Mér sýndist þó helst halla nokkuð á
þá sem standa utan ríkjandi strauma og
stefna. Alfreð Flóki fær varla hálfa síðu
af texta og kaflinn sem hann tilheyrir er
einnig helst til rýr. Ég hefði viljað sjá ítar-
legri kafla um list og jafnréttisbaráttuna.
En þannig mætti lengi telja og sýnist sitt
hverjum.
Útlit og hönnun bókanna er í anda lista-
sögunnar frá sjöunda áratugnum, myndir
njóta sín vel á síðum og það andar vel um
textann. En einnig þetta er álitamál og í
nýrri bókum um listasögu er oft brugðið á
fjölbreyttari aðferðir, efni fleygað, ramm-
ar með textum settir inn á síður og fleira
til þess að opna textann fyrir lesandanum.
Frábær heimild um ólík tímabil
Hér að ofan hafa verið nefnd þau atriði
sem helst hafa verið umdeild í útgáfu
verksins en ekki má gleyma að líta á kosti
útgáfunnar. Loksins er íslensk listasaga
aðgengileg öllum. Það er dásamleg tilfinn-
ing að opna þessar bækur og sjá listaverk-
in lifna á síðunum, að finna svo áþreifan-
lega að við eigum okkar eigin, íslenska
myndlistarsögu. Það er bylting að geta
nú flett upp á öllum helstu listamönnum
20. aldar, borið saman og skoðað þróun
og breytingar í tímans rás. Bækurnar
eru hver um sig frábær heimild um ólík
tímabil sögunnar, sérstaklega er ritið um
abstraktlistina heildstætt verk.
Rakin er saga gjörninga, sagt frá sýn-
ingarhaldi og sýningarstöðum, nýjum
miðlum og viðhorfum og þannig mætti
áfram telja. Sá sem flettir þessum
bókum verður snöggtum fróðari um sögu
íslenskrar myndlistar og íslenska lista-
menn.
Það má sannarlega kalla verkið stórvirki
og höfundar eiga allir mikið lof skilið fyrir
framlag sitt. Það er draumi líkast að geta
nú gengið að verkum allra helstu lista-
manna síðustu aldar á einum stað. Ekki
síst opnar útgáfan möguleika á fjölbreytt-
ari útgáfu um einstaka þætti sögunnar. Nú
þegar við erum komin yfir þennan hjalla
eru okkur allir vegir færir.
Ragna Sigurðardóttir
Niðurstaða: Íslenska listasagan er happafengur.
Ekki gallalaust rit en gefur frábæra innsýn í
myndlist tuttugustu aldar og fram á okkar daga.
Sannkölluð gleði að fletta og skoða, fjársjóður
í bókahillunni sem ég vona að sem flestir fá að
njóta.
NÚ EIGUM VIÐ OKKUR MYNDLISTARSÖGU
HVÍTASUNNUDAGUR KJARVALS Júlíana Gottskálksdóttir og Ólafur Kvaran fjalla um Jóhannes Kjarval í fyrsta
bindi Íslenskrar listasögu og Æsa Sigurjónsdóttir fjallar um hann í öðru bindi.
LJÓÐ EFTIR THOMAS TRANSTRÖMER
Þeir sem aldrei geta verið annars staðar en á framhlið sinni
þeir sem aldrei eru annars hugar
þeir sem aldrei opna rangar dyr og sjá Hinum óskilgreinanlega
bregða fyrir –
Snúðu við þeim baki!
Úr bókinni Tré og himinn (1990). Njörður P. Njarðvík þýddi.
TÓNLISTARTILRAUNIR Jón Proppé og Bjarki Sveinbjörnsson, forstöðumaður Tónlistarsafns Íslands, ræða um
ólíkar tilraunir sem tónlistarmenn voru að fást við á sjöunda áratugnum á Kjarvalsstöðum klukkan 15 á sunnudag. Við-
burðurinn er í tengslum við sýninguna Ný list verður til, en þar er ljósi varpað á tímabil mikilla umbrota í öllu menn-
ingar- og listalífi landsins, með áherslu á myndlist. Að loknu spjallinu mun félagsskapurinn Fengjastrútur leika tónlist.
Það er bylting að
geta nú flett upp á
öllum helstu lista-
mönnum 20. aldar,
borið saman og
skoðað þróun og
breytingar í tímans
rás.