Fréttablaðið - 29.10.2011, Blaðsíða 22

22 29. október 2011 LAUGARDAGUR
ENGIR TVEIR
Eins og margir hafa eflaust tekið eftir þá hanga smok-
kaplaköt víða um land, í skólum,
félagsmiðstöðvum, á heilsugæslu-
stöðvum, apótekum, bensínstöðv-
um og víðar. Á plakötunum er
fræga fólkið í dag að handleika
smokka. Gerð þessara plakata er
virðingarvert framtak þriggja
aðila sem langaði til að endur-
vekja gömlu smokkaplakötin með
fræga fólkinu hérna áður fyrr.
Eiga þeir þakkir skildar fyrir sitt
frumkvæði. Einnig er frábært
hve margir studdu við framtak-
ið með fjárframlögum eða með
öðrum hætti. Mörgum er greini-
lega annt um kynheilsu landans
enda því miður ekki vanþörf á.
Sé barnið ekki dottið …
Ákjósanlegast væri að byrgja
brunninn og nota alltaf smokk-
inn sé maður ekki kominn í lang-
varandi samband. Þá dregur
verulega úr líkum á kynsjúkdó-
masmiti. Samanburðarrannsókn
(HBSC) á getnaðarvarnanotkun
10. bekkinga sýndi að hún er tals-
vert minni hér á landi en meðal
jafnaldra þeirra í öðrum Evrópu-
löndum. Það voru 2/3 sem notuðu
smokk við síðustu samfarir, 15%
pilluna, 4% aðrar getnaðarvarn-
ir. Það sem var alvarlegast var
að 15% notuðu engar getnaðar-
varnir og 5% rofnar samfarir,
sem telst ekki örugg getnaðar-
vörn. Við þurfum því svo sann-
arlega að taka okkur á í þessum
efnum og fara að sýna gúmmíinu
meiri virðingu. Hver vill í raun
smitast af kynsjúkdómi? Pillan er
góð til að koma í veg fyrir getnað,
en smokkurinn er eina getnaðar-
vörnin gegn kynsjúkdómum. Val
á getnaðarvörn skiptir því miklu.
Sé barnið dottið …
Sem dæmi um kynheilsu landans
smitast sex einstaklingar á dag
af klamydíu, flestir á aldrinum
15-25 ára. Hæsta tíðni smitunar
er hér á landi á Norðurlöndunum.
Klamydían er lúmsk, því hún
er oftast einkennalaus en getur
valdið ófrjósemi taki maður ekki
lyf. Margir kynsjúkdómar eru
eins og hún auðsmitanlegir og
einkennalausir. Flestir vita því
ekki um eigið smit og eru í góðri
trú um að allt sé í lagi. Í raun er
það bara eigin hegðun í kynlífi
sem getur sagt til um hvort leita
beri hjálpar eða ekki. Hafi maður
tekið séns eða er í vafa um smit er
því eina ráðið að leita til læknis
og fá úr því skorið. Óöryggið er
yfirleitt erfiðast.
Ábyrgð í eigin lífi og tillits-
semi dregur úr líkum á því að
smita aðra. Oftast er hægt að fá
lækningu við kynsjúkdómum með
lyfjagjöf eða hjálp við að draga
úr einkennum þeirra. Margir
leita sér aðstoðar á Húð- og kyn-
sjúkdómadeild Landspítalans,
A-1, á göngudeild smitsjúkdóma,
A-3, hvort tveggja í Fossvoginum,
eða fara til læknis á heilsugæslu-
stöð. Panta þarf tíma og er grein-
ing og meðferð alvarlegustu kyn-
sjúkdómanna að kostnaðarlausu.
Ekki þarf að panta tíma á síðdeg-
isvöktum heilsugæslustöðva og á
læknavaktinni í Kópavoginum.
Hvað skiptir mestu? Sumir
nota sjaldan smokka því þeir
segja að smokkurinn sé dýr og/
eða að hann dragi úr næmni í
kynlífi. Það getur vafalaust verið
rétt. En er rétt að láta slíka þætti
ráða mestu og taka áhættuna á
því að fá kynsjúkdóma? Getur
neysla af einhverju tagi og/eða
feimni við að setja mörk gert
mann kærulausari en ella? Er
ekki vel þess virði að velta fyrir
sér hvað í raun hindri mann í að
nota smokkinn? Eru ástæður til
að nota hann ekki? Tannburst-
un fyrirbyggir tannskemmdir
og smokkar kynsjúkdóma. Við
getum auðvitað sleppt hvoru
tveggja, en viljum við sitja uppi
með afleiðingarnar?
Ég hvet skóla, foreldra og ekki
síst unga fólkið til að nýta sér
plakötin til umræðu um gildi
smokksins, um það hvað sé í raun
gott kynlíf.
Smokkurinn lengi lifi!
Samvinna er hugsjón um sam-vinnu einstaklinga og samhjálp.
Samvinna er því andstæða skefju-
lausrar sérhyggju. Áherslan er
samtakamáttur einstaklinga þar
sem maðurinn situr í öndvegi en
fjármagn gert að þjóni þess. Sam-
vinnufélög á íslandi hafa að mestu
verið neytendafélög eða
í framleiðslugeira. Víða
erlendis eru þau starf-
andi á öðrum sviðum eins
og heilbrigðisþjónustu,
barnagæslu, öldrunar-
þjónustu, útfararþjón-
ustu, fjármálaþjónustu
og sérfræði- og ráðgjaf-
arþjónustu svo dæmi séu
tekin.
Í Bandaríkjunum til
dæmis hefur samvinnu-
rekstur dafnað vel, enda
viðbót sem tryggir frekar
samkeppni við stórfyrir-
tækin sem með fákeppni
eða einokunaraðstöðu hafa hreiðr-
að um sig með græðgina að leiðar-
ljósi. Í Bandaríkjunum eru tugþús-
undir samvinnufélaga með yfir 100
milljónir viðskiptavina og nokk-
ur þeirra eru meðal 500 stærstu
fyrirtækja landsins. Tugir þúsunda
barna njóta þjónustu leikskóla sem
þar eru reknir með samvinnuformi.
Hugsuðurinn og uppfinningamaður-
inn Benjamín Franklín var einn af
stofnendum samvinnuhreyfingar-
innar í Bandaríkjunum.
Hlut sinn í samvinnufyrir-
tæki eiga einstaklingarnir fyrir
hönd nærsamfélagsins og megin-
markmiðið með starfseminni er
ekki hámörkun hagnaðar heldur að
bjóða bestu mögulegu þjónustu á
sem lægstu verði til hagsbóta fyrir
félagsmenn.
Tíminn vinnur með félögum sem
rekin eru með samvinnu að leiðar-
ljósi, enda fákeppni oft vandamál
í örsmáum hagkerfum. Það er því
þörf fyrir samvinnustarf sem mót-
vægi og til að treysta nærsamfélag-
ið. Samvinna er tæki gegn vald-
þjöppun og fyrir lýðræði stuðlar
hún að samfélagslegri samkennd,
trausti og samfélagslegri ábyrgð.
Með sama hætti og í samvinnu-
hreyfingu byggir félags-
geirinn eða óarðsækni
geirinn ekki á aðild fjár-
festa heldur á félagslegri
þátttöku. Óarðsækni, non
profit, byggir á félagsleg-
um gildum sem skipta
miklu máli fyrir almenna
velferð og framfarir.
Á Íslandi eru skráð
í kringum 12.000 sam-
tök og áhugafélög. Veiði-
félög eru um 158 í land-
inu. Hér á landi eru í
kringum 68 sjálfseignar-
stofnanir, rúmlega 80 líf-
eyrissjóðir. Þá má nefna
íþróttafélög, björgunarsveitir, stétt-
arfélög, líknarfélög, trúfélög, lista-
, menningar- og fræðslustofnanir,
dvalarheimili, velferðarsamtök,
stjórnmálafélög og áhugamanna-
samtök og hagsmunasamtök. Aðilar
vinnumarkaðar og stjórnmálamenn
taka jafnan höndum saman og
stofna svæðisbundin þróunarfélög
og gera þróunaráætlanir byggðar
á slíkri samvinnu. Samvinnufélög-
in, sparisjóðirnir og lífeyrissjóðir
og fleiri rekstrarform bera svipuð
einkenni.
Treystum samvinnu á sem flest-
um sviðum.
Samvinna
Samvinnufélög
Skúli
Skúlason
formaður Kaupfélags
Suðurnesja
Heilbrigðismál
Sigurlaug
Hauksdóttir
yfirfélagsráðgjafi á
sóttvarnasviði embættis
landlæknis
Er ekki vel þess virði að velta fyrir sér
hvað í raun hindri mann í að nota smokk-
inn? Eru ástæður til að nota hann ekki?
Tannburstun fyrirbyggir tannskemmdir og smokkar
kynsjúkdóma. Við getum auðvitað sleppt hvoru
tveggja, en viljum við sitja uppi með afleiðingarnar?
Tíminn
vinnur með
félögum sem
rekin eru
með sam-
vinnu að
leiðarljósi …