Fréttablaðið - 29.10.2011, Blaðsíða 26

29. október 2011 LAUGARDAGUR26
að stofnun í íslensku bókmenntalífi
og nafn hans að hálfgerðu vöru-
merki. Hvaða áhrif hefur „Arnalds-
iðnaðurinn“ á höfundinn?
„Ég er alltaf að reyna að halda
þessu frá mér. Það eina sem ég hef
áhuga á er að skrifa, segja mínar
sögur. Þetta hefur hlaðið gríðar-
lega utan á sig en ég vil helst fá að
vera í friði og fá næði. Auðvitað er
afskaplega gaman að bækurnar séu
svona vinsælar og þýddar á mörg
tungumál. Ég reyni að fylgjast með
þar sem þær koma út og er í sam-
bandi við útgefendur. Ég hef aftur
á móti dregið mjög mikið úr ferða-
lögum, rétt eins og ég hef dregið
mikið úr viðtölum. Ég held að það
sé nefnilega mjög auðvelt að týnast
í þessu; leggjast í ferðalög, liggja á
hótelum og njóta sviðsljóssins. Það
vekur hins vegar engan áhuga hjá
mér, kannski vegna þess að ég byrj-
aði svo seint að skrifa. Ef ég væri
tuttugu árum yngri hefði þessi lífs-
stíll kannski freistað mín en ég er
einfaldlega kominn á þann aldur að
það höfðar ekki svo mikið til mín.“
Hann segist enn finna fyrir sömu
ástríðu gagnvart skriftunum og
áður.
„Sem betur fer, já. Það held ég
að helgist af því að ég hef náð að
halda þessu algjörlega aðskildu og
gætt þess að gefa mér tíma til að
einbeita mér að bókunum. Öðruvísi
hefði ég ekki getað skrifað eina bók
á ári í fimmtán ár, það kostar þetta.
Einsemdin er höfundinum svo dýr-
mæt, án hennar gerist ekkert. Að
geta setið við tölvuna, einn með
sína sögu, það er draumurinn.“
Fæst við alvöru skáldskap
Arnaldi er einatt hrósað fyrir
hversu gott vald hann hefur á
glæpasagnaforminu, svo gott að
mati sumra gagnrýnenda að nú sé
orðið tímabært að hann
taki sig til og skrifi
„hefðbundna“ – með
öðrum orðum „alvöru“
– skáldsögu. Þessi
umræða hefur ekki
farið framhjá Arnaldi,
sem þykir heldur lítið
gert úr glæpasagna-
forminu.
„Mér finnst þetta satt
að segja heldur hlægi-
leg umræða. Auðvitað
yddast maður með
hverri bók, ég vona að
minnsta kosti að ég sé
að skána sem höfundur.
Ég hef aldrei litið á það
sem ég hef verið að gera
sem annað en hreinar
og klárar bókmenntir –
„alvarlegar bókmennt-
ir“, eins og það er stund-
um kallað. Þær eru inni
í þessu glæpasagna-
formi og ég er mjög
sáttur við það. Ég komst
að því fljótlega eftir að
ég fór að skrifa að það
á furðu vel við mig að
búa til gátur; að setja upp mál sem
lesendur vilja vita meira um. Og ég
nýt þess einlæglega. Ég blæs á alla
umræðu um að ég eigi að færa mig
yfir í alvöru skáldskap, ég fæst við
hann nú þegar.“
Bækur Arnaldar fjalla enda
sjaldnast um glæpi sem slíka, held-
ur notar hann glæpasöguna til að
bregða ljósi á önnur málefni, sam-
félagsmein og mannlegar tilfinn-
ingar.
„Ég hef engan áhuga á íslenska
glæpaheiminum. Það sem ég hef
áhuga á er áfallið sem glæpurinn
veldur í lífi fólks; missirinn sem af
honum hlýst, reiðin og hefndin. Ég
er miklu frekar að fjalla um þessar
stóru tilfinningar en einhver glæ-
paplott. Mér er nokkuð sama þótt
lesandi komist að því hver morðing-
inn er um miðja bók, ef ég fæ bara
að segja mína sögu.“
Mótefni við trylltum tíðaranda
Í bókunum birtist oft lágstemmd
en beinskeytt ádeila á íslenskan
tíðaranda og í Svörtuloftum var
útrásarbraskið tekið markvisst
fyrir. Sjálfur dró Arnaldur ekki dul
á það í viðtali árið 2006 að sér hugn-
aðist ekki efnishyggjan, sem var
allsráðandi, og í opnunarræðu sinni
á bókamessunni í Frankfurt gagn-
rýndi hann það sem hann kallaði
„skýjaborgir frjálshyggjunnar“.
„Ég leit lengi á Erlend sem mót-
efni við því sem var að gerast; að
við ættum aðeins að hægja á okkur
og huga að því hvar við værum
og hvaðan við erum komin. Við
vorum bændasamfélag, sem þar
til fyrir nokkrum áratugum var
bláfátækt, en verðum á örskömm-
um tíma ein ríkasta þjóð heims. Í
kjölfarið ætlum við að kenna heim-
inum kaupsýslu og úr verður bóla
sem springur. Enginn vissi hvaðan
peningarnir komu og enginn veit
hvert peningarnir fóru en eftir sitj-
um við í rústum einhverrar frjáls-
hyggju. Auðvitað er þetta að mörgu
leyti óskiljanlegt. Í bókum mínum
hef ég hins vegar alltaf verið að
leita aftur til einfaldari tíma, sem
Erlendur stendur fyrir. Ég er líka
að gera það í þessari bók, að leita að
einhverjum einfaldari sannleik um
lífið. Þetta var orðið allt of tryllt.“
Spurður hvort hann ætli að
skrifa meira um hrunið og afleið-
ingar þess segist Arnaldur sjálf-
sagt eiga eftir að gera það.
„Við erum í sjálfu sér enn inni í
storminum og sjáum ekki alveg út
ennþá, svo ég veit ekki hvað fram-
tíðin ber í skauti sér með það. En
þetta eru erfiðir tímar og það er
margt söguefnið.“
Skilur reiðina í samfélaginu
Hvernig upplifir Arnaldur sjálfur
ástandið á Íslandi í kjölfar hruns?
„Ég hef í sjálfu sér ekki haft
mikinn áhuga á íslenskri pólitík,
mér finnst hún leiðinleg. Það er
aftur á móti enn mikil reiði í sam-
félaginu og ég skil ekki af hverju
ekki hefur verið reynt að sefa hana
á markvissari hátt. Reiðin stafar að
hluta til af stöðu heimilanna í kjöl-
far hrunsins, sem er mjög slæm,
og svo auðvitað vegna þess að það
virðist ganga mjög hægt að draga
menn til ábyrgðar. Ég, eins og hver
annar Íslendingur,
fylgist með því sem
er að gerast og skil
þá reiði.“
Bækur Arnaldar
hafa sem fyrr segir
selst í milljónum
eintaka og hann
fyrir vikið stór-
efnast. Hvaða áhrif
hefur það haft á
hann? Finnst honum
hann vera í verri
aðstöðu til að gagn-
rýna efnishyggju í
ljósi þess að hann
hefur auðgast?
„Ég hef efnast
eingöngu út á sölu
bóka minna og það
hefur gert mér
kleift að sinna rit-
störfunum alfarið.
Það er það eina sem
ég hef nýtt mér í
sambandi við þess-
ar breyttu aðstæð-
ur. Ég hef frið til
að vinna að bókum
mínum en áður
þurfti ég að vinna tvö störf.“
Arnaldur segir það ekki fara í
taugarnar á sér að athyglin sem
beinist að honum snúi ekki síður að
sölutölum og peningum en sjálfum
ritverkunum.
„Þessi umræða er skiljanleg á
sinn hátt, það eru ekki margir rit-
höfundar í þessari stöðu sem ég er
í. Þetta er vissulega einhver leiðin-
legasta umræða sem ég get hugsað
mér en hún er fylgifiskur þess að
maður selur margar bækur.“
Les aldrei eigin bækur
Hjá Arnaldi er hver dagur öðrum
líkur, fyrir utan sumrin, þegar
hann leyfir sér að taka langt frí og
ferðast um landið. Þar fyrir utan
er hann rútínumaður, er sestur við
tölvuna klukkan níu að morgni. Í
hádeginu les hann í einn til einn og
hálfan tíma; Skagfirðingabók, Stef-
an Zweig, ljóð, Tinna og allt þar á
milli, áður en hann sest aftur við
tölvuna og vinnur fram eftir degi.
Hver bók byrjar á stórri hugmynd –
heimilisofbeldi, Austur-Þýskaland,
skákeinvígi – sem hann síðan býr
til aðstæður í.
„Ég veit yfirleitt ekki hvernig
bókin endar þegar ég sest niður og
byrja á henni. Oft kvikna persónur
í miðri sögu sem ég sníð til og reyn-
ast hafa mikið vægi þegar upp er
staðið. Dag eftir dag, þegar maður
situr við, kvikna svo allar þessar
milljón litlu hugmyndir sem gera
bók að bók. Það er það sem gerir
þetta starf svo skemmtilegt; maður
er alltaf að uppgötva eitthvað sem
maður vissi ekki að maður ætlaði
að skrifa um. Svo veit maður aldrei
hvort maður nái á annað borð að
klára sögu eða verði ánægður með
hana þegar henni er lokið. Segjum
sem svo að manni takist það, þá
taka við kannski þrír til fjórir mán-
uðir í að skoða hana, laga, bæta við
og taka úr.“
Hann hefur þó aldrei lent í því að
þurfa að kasta handriti sem hann
er langt kominn með. „Nei, en það
hefur komið hik á mann og ýmis-
legt hefur þurft að hugsa upp á nýtt
en sem betur fer hefur mér alltaf
tekist að klára bók.“
Þegar bókin er komin út lítur
hann svo á að hann hafi lokið sínu.
Hann hefur aldrei lesið eigin bók
eftir að hún er útgefin.
„Ég veit ekki hvers vegna; ég gef
mér bara ekki tíma til þess og hef í
sjálfu sér ekki mikinn áhuga á því.
Maður hefur lifað svo lengi með
þessum verkum og undir lokin er
óneitanlega komin þreyta í mann.
Þegar bókin er komin út þá ein-
faldlega snýr maður sér að öðru.
Það kemur fyrir að ég lesi einstaka
hluta, málsgreinar sem ég man að
voru mér að skapi, en aldrei heila
bók.“
Hann segir enga sérstaka ástæðu
fyrir því að 1. nóvember hafi orðið
fyrir valinu sem fastur útgáfudag-
ur. „Ég er að minnsta kosti búinn að
steingleyma því, þessi dagur hefur
ekki neitt tilfinningagildi fyrir
mig þannig séð. Þetta er heppi-
legur tími til að setja bók á mark-
að fyrir jólavertíðina og bara hefð
sem myndaðist. Mér finnst gott að
halda í hefðir.“
Stoltastur af Konungsbók
Spurður hvort hann sé stoltari af
einhverri einni bók en annarri
nefnir hann Konungsbók.
„Það er bók sem ég hafði mikla
ánægju af að skrifa og kynna mér
þá hluti sem koma við sögu í henni.
Ég er sérlega stoltur af því að hafa
tekist að koma hápunkti sögunn-
ar í Gullfoss á siglingu sinni til
Íslands eftir að Halldór Laxness
fékk tilkynninguna um Nóbelinn.
Það eru svona hlutir sem maður
hefur gaman af, þótt aðrir hafi
það kannski ekki. Þetta er það
sem skáldsagan gefur manni; það
er hægt að leyfa sér svo margt og
leika sér með veruleikann með því
að snúa aðeins upp á hann.“
Konungsbók tileinkaði hann
föður sínum, Indriða G. Þorsteins-
syni, á sínum tíma og hefur áður
rætt hversu mikil áhrif hann hafi
haft á sig. Fyrr á árinu kom skáld-
sagan 79 af stöðinni eftir Indriða
út í Þýskalandi og hefur hlotið lof-
samlega dóma, sem er Arnaldi ekki
lítið ánægjuefni.
„Þýskir gagnrýnendur hafa tekið
bókinni fagnandi, sem er merki-
legt í ljósi þess að bókin er skrif-
uð 1955. En hún á greinilega ennþá
erindi ekki síður erlendis en hér og
hefur sitt að segja nýjum lesend-
um. Það er mjög ánægjulegt að
verða vitni að því.
Það er hins ekki bara bókin hans
pabba sem gerir það gott; það er
með ólíkindum hversu mikið er
að koma út af íslenskum bókum í
Þýskalandi. Tækifærin sem það
felur í sér eru mikil, ekki bara þar
í landi heldur víðar. Ég þekki það
sjálfur, því eftir að byrjað var að
gefa út bækurnar mínar í Þýska-
landi fyrir um áratug opnaði það
aðrar dyr og mörg önnur lönd bætt-
ust í hópinn.“
Rithöfundar láti ekki segja sér fyrir
verkum
Íslenska glæpasagan hefur fest sig
svo rækilega í sessi að það er auð-
velt að gleyma hversu ungt þetta
form er; að ekki er nema hálfur
annar áratugur síðan það var álit-
ið ómögulegt að semja trúverð-
uga íslenska glæpasögu. Arnaldur
hefur verið í lykilhlutverki í þeirri
þróun. Spurður hvaða þýðingu hann
telji glæpasöguna hafa haft fyrir
íslenskt bókmenntalíf hugsar hann
sig um.
„Mér dettur í fljótu bragði tvennt
í hug. Í fyrsta lagi hafa glæpasög-
urnar náð miklum vinsældum, ekki
bara sögunar mínar heldur annarra
líka. Þær hafa vakið áhuga á lestri
og íslenskum bókmenntum, ekki
síst meðal ungs fólks. Það hlýtur
að vera fagnaðarefni.
Í öðru lagi hefur velgengni glæpa-
sögunnar opnað á þá hugmynd að
allt sé mögulegt. Það eru engin tak-
mörk, rithöfundar geta leyft sér að
skrifa um hvað sem er. Ég man hvað
það var talið bjánalegt í fyrstu að
skrifa glæpasögu á Íslandi. Rann-
sóknarlögreglumaður sem heitir
Erlendur, það þótti ekki lítið asna-
legt. Þetta sýnir að rithöfundar eiga
ekki að láta segja sér fyrir verkum.
Það á enginn að ákveða fyrir mann
hvað er hægt að skrifa um og hvað
ekki.“
Það er aftur
á móti enn
mikil reiði í
samfélaginu
og ég skil ekki
af hverju ekki
hefur verið
reynt að sefa
hana á mark-
vissari hátt.
FRAMHALD AF SÍÐU 24