Morgunblaðið - 03.09.2010, Blaðsíða 26

26 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. SEPTEMBER 2010
Á síðustu vikum
hafa helstu talsmenn
virkjana á Íslandi
hafið nýja sókn í
virkjanamálum sem
byggist á því að þeir
segjast sjálfir berj-
ast fyrir friðun
þeirra virkj-
anasvæða, sem dýr-
mætust eru sem
náttúruverðmæti, og
einnig nýta umhverfisvænstu
virkjanakostina. Síðasta útspilið
kemur frá Jóni Gunnarssyni al-
þingismanni sem fullyrðir að
Norðlingaölduveita sé umhverf-
isvænsti virkjanakostur Íslands
og nefnir stærð miðlunarlóns því
til sönnunar. Hann fetar þarna í
fótspor annarra virkjanaglaðra
baráttumanna sem gera pró-
sentureikning að aðalrökum fyrir
því að bæði sé hægt að friða og
virkja sama svæðið. Úlfurinn ætl-
ar að vernda 98% af ömmu Rauð-
hettu, éta aðeins 2% af henni,
augun, nefið og munninn. Jú, þeir
hafa meðal annars sett fram þá
frábæru lausn að friða 98% af
Gjástykki en virkja aðeins 2%.
Lítum fyrst á „umhverfisvænsta
virkjunarkostinn“ að dómi Jóns
Gunnarssonar, Norðlingaöldu-
veitu. Hann getur þess ekki í
grein sinni að með því að taka
Þjórsá úr farvegi sínum við
Norðlingaöldu og veita henni yfir
í Þórisvatn er þurrkaður upp
tæplega 30 kílómetra langur kafli
árinnar þar sem eru þrír stórir
fossar og tveir þeirra, Gljúf-
urleitarfoss og Dynk-
ur, álíka stórir og
Gullfoss. Ég tel að
Dynkur í fullri stærð
sé flottasti stórfoss
Íslands vegna þess
hve ólíkur hann er
öllum öðrum fossum
og einstæður að því
leyti. Samkvæmt rök-
semdafærslu Jóns
væri það jafnvel enn
umhverfisvænni kost-
ur að virkja Gullfoss
með miðlun í Hvít-
árvatni og einnig sú hugmynd að
virkja helming afls Dettifoss,
eins og fyrirhugað er, en ljúga
síðan eftir það að útlendingum að
sá foss sé aflmesti foss Evrópu.
Faghópur Rammaáætlunar um
áhrif virkjana á ferðaþjónustu
hefur komist að þeirri dýrlegu
niðurstöðu að gildi komandi
virkjanasvæða fari eftir þeim
ferðamannafjölda, sem hingað til
hefur verið þar á ferli, en ekki
eftir þeim möguleikum sem bætt
aðgengi og fræðsla geti skapað.
Þarna er augljóst ósamræmi í
mati á virkjanakostum annars
vegar og gildi til ferðamennsku
hins vegar. Ef menn gefa sér það
að núverandi ástand nýtingar eigi
að ráða á báðum sviðum og jafn-
ræðis gætt yrði niðurstaðan
þessi:
Ferðamennska: Áhrif á hana
yrðu lítil af því að lítil umferð
ferðamanna hefur verið á áhrifa-
svæðinu fram að þessu og ekkert
gert til að bæta aðgengi að því og
auglýsa gildi þess sem ónsnortins
náttúruverðmætis.
Virkjun: Jákvæð áhrif hennar
eru engin af því að það hefur
ekki verið virkjað! Lítum síðan á
nýjustu náttúruverndaráætlanir
virkjanamanna sem vilja leysa
málin með því að friða 98% við-
komandi svæða. Gjástykki er 100
ferkílómetrar og friða á 98 af
þeim en virkjunarmannvirki að-
eins að þekja tvo ferkílómetra.
Þarna er ekki tekið tillit til þess
að virkjanamannvirkin sjást nær
alls staðar að á svæðinu enda
yrðu þau á því miðju. Tökum
hliðstæðu. Askja er 100 ferkíló-
metrar og því allt í lagi að friða
98 Ferkílómetra en setja upp
tveggja ferkílómetra virkj-
anamannvirki í henni miðri. Eftir
sem áður gæti fólk komið þangað
og upplifað stemningu fyrstu
tunglfaranna og hins ósnortna
nýfædda landslags (?) Þingvalla-
þjóðgarður er um 100 ferkíló-
metrar en í góðu lagi væri að
setja upp jarðvarmavirkjun rétt
norðan við gjárnar sem væri
tveir kílómetrar á annan veginn
og einn kílómetri á hinn með til-
heyrandi stöðvarhúsi, borholum,
gufuleiðslum og háspennulínum!
Svona mætti halda áfram með
þessi umhverfisvænu virkjana-
áform hvarvetna, m.a. í Kerling-
arfjöllum, Kverkfjöllum og við
Landmannalaugar. Þingvallavatn
er 83 ferkílómetrar en í góðu lagi
að virkja bæði í Sandey og
Nesjaey úti í vatninu af því að
þær eru innan við 2% af flat-
armáli vatnsins (?) Síðan væri nú
ekki amalegt að kynna þessi um-
hverfisvænu áform fyrir Banda-
ríkjamönnum sem snerta ekki við
mesta jarðvarma- og vatnsafls-
orkusvæði sinnar álfu. Yellow-
stone er 9.000 ferkílómetrar og í
góðu lagi samkvæmt hinni ís-
lensku snilldarlausn að setja þar
niður virkjanamannvirki á 180
ferkílómetra svæði sem er aðeins
2% af þjóðgarðinum! Kannski
væri réttast að enda á dæmi, sem
meirihluti þjóðarinnar þekkir,
fjallshlíðunum, sem blasa við
Reykvíkingum norðan Kolla-
fjarðar. Hlíðar þessara fjalla,
sem sjást frá Reykjavík, eru um
100 ferkílómetrar. Samkvæmt
prósentugaldri mætti réttlæta að
gera malarnámu í Esjuhlíðum,
sem væri tveggja kílómetra löng
og einn kílómetri á breidd, eða
sem svaraði einum þriðja af vega-
lengdinni frá rótum fjallsins upp
á brún. Þetta yrðu aðeins 2% af
viðkomandi fjallshlíðum og því
mikil friðun fólgin í því að snerta
ekki 98% af þeim! Fleiri hlið-
stæður mætti nefna. Kyrrð-
arstund í kirkju er rofin með ísk-
urhljóði sem er aðeins 2% af
þeim hávaða sem hægt að fram-
leiða í kirkjunni. Í góðu lagi?
Annað augað er plokkað úr and-
liti Monu Lisu en það er í góðu
lagi af því að 98% af andlitinu
eru látin í friði? Umræðan í þess-
um málum hér á landi er á svip-
uðu plani og hún var í Bandaríkj-
unum fyrir 40 árum og þykir þar
hafa verið næsta brosleg þegar
menn líta um öxl. Segja má að í
því ljósi reyti íslensku stóriðju-
og virkjanafíklarnir af sér brand-
arana þótt alvara málsins komi í
ljós þegar kafað er betur í málið.
Ótrúlegar tillögur um friðun
og mat á náttúruverðmætum
Eftir Ómar
Ragnarsson » 40 ára amerískurbrandari: Úlfurinn
vill vernda ömmu Rauð-
hettu með því að láta
98% hennar í friði og éta
aðeins 2% af henni, aug-
un, nefið og munninn.
Ómar Ragnarsson
Höfundur er formaður Íslandshreyf-
ingarinnar – lifandi lands.
Fossinn Dynkur í Þjórsá. Þurrkaður upp með Norðlingaölduveitu.
Nýsköpunarkeppni
grunnskólanemenda
(NKG) er keppni í
nýsköpun fyrir alla
aldurshópa grunn-
skólans. NKG fer
fram allan ársins
hring. Hefst á haust-
in með starfi kenn-
ara og nemenda, sem
senda afrakstur vetr-
arins síðla vors. Við-
burðir keppninnar, vinnusmiðja
og lokahóf, fara fram á haustin.
Tilgangur keppninnar er að gera
einstaklingnum grein fyrir sköp-
unargáfu sinni og þroska hana í
gegnum vinnu með eigin hug-
myndir, efla og þroska frum-
kvæði nemandans og styrkja
þannig sjálfsmynd hans og ekki
síst efla nýsköpunarstarf í grunn-
skólum og vekja athygli á hugviti
barna í skólum og atvinnulífi.
NKG er nú haldin í 19. sinn.
Keppnin var fyrstu 15 árin starf-
rækt meira og minna í sjálfboða-
vinnu einstaklinga með ríka hug-
sjón fyrir eflingu
nýsköpunarmenntar á Íslandi.
Stofnandi var Paul Jóhannsson
sem nú er sestur í helgan stein
eftir dýrmætt ævistarf í þágu ný-
sköpunarmenntar. Í kjölfarið tók
mennta- og menningarmálaráðu-
neytið við umsjón keppninnar.
Rekstur og framkvæmd er í
höndum NKG-verkefnalausna,
með hjálp ómetanlegra sjálf-
boðaliða sem bera hugsjón ný-
sköpunarmenntar í brjósti sér.
NKG er einn af þeim mögu-
leikum sem grunnskólum býðst
til að efla áhuga barna og ung-
linga á nýsköpun. Í
ár voru innsendar
hugmyndir 1600 tals-
ins frá nemendum
víðs vegar um land.
Árið 2009 bárust alls
2700 umsóknir og þar
á undan 3600 um-
sóknir. Þessar tölur
tala sínu máli. Í ár
kemur fram 60%
fækkun innsendra
hugmynda frá grunn-
skólum í Reykjavík.
Skólastjórnendur hafa þurft að
draga saman seglin víða og hefur
sá niðurskurður því miður bitnað
á nýsköpunarkennslu, hvort sem
hún fer fram í formi aðkeyptar
þjónustu eða er leidd áfram af
kennurum í grunnskólum sem
hafa orðið að taka á sig skerð-
ingu. Þátttaka í NKG gefur m.a.
vísbendingu um þá nýsköp-
unarkennslu sem fer fram innan
grunnskólanna.
Grunnskólar á landsbyggðinni
hafa undanfarin ár verið að taka
við sér, m.a. í kjölfar ferðastyrks
sem iðnaðarráðuneytið greiðir
fyrir komu þátttakenda í vinnu-
smiðju og lokahóf keppninnar.
En styrknum er ætlað að jafna
aðgengi að viðburðum. Í haust
verður sérstöku landsbyggð-
arátaki hrint af stað í samtarfi
við Impru nýsköpunarmiðstöð
sem á án efa eftir að efla áhuga
nemenda, kennara og skóla-
stjórnenda á nýsköpunarmennt.
Nýsköpunarmennt og þátttaka í
NKG er áhrifamikil leið til að
vekja börn og unglinga til um-
hugsunar um sitt nánasta um-
hverfi og leiðir til þess að bæta
það. Þátttaka í nýsköpunar-
verkefnum eflir sjálfstraust nem-
enda og eykur lausnarmiðaðan
hugsunarhátt þeirra.
Undirrituð er í forsvari fyrir
hóp sérfræðinga sem hefur síð-
astliðið ár unnið að þýðingu og
staðfærslu nýs kennsluefnis í
samstarfi við Námsgagnastofnun
og styrkt af mennta- og menn-
ingarmálaráðuneytinu. Einnig er
væntanlegt innblástursmyndband
með viðtölum við íslenska frum-
kvöðla og uppfinningarmenn,
kostað af Samtökum iðnaðarins.
Kennsluefninu verður dreift í
alla grunnskóla landsins fyrir
næsta skólaár gjaldfrjálst. Efnið
er aðgengilegt og skiptist í ferli
sem felur í sér kennslu í að fá
hugmynd, að hanna og fram-
kvæma. Hægt er að nálgast
kennsluefnið hjá Námsgagna-
stofnun.
Það er von mín að hlúð verði
að nýsköpunarmennt í skólum
landsins þrátt fyrir aðstæður og
fundnar verði leiðir til að starfið
geti átt samleið með öðrum
námsgreinum skólanna. Í hinu
nýja kennsluefni eru ýmsar hug-
myndir að skipulagi nýsköp-
unarkennslu settar fram, sem
gefið hafa góða raun í grunn-
skólum landsins.
Matsferli keppninnar er nýaf-
staðið. Þar voru innsendar um-
sóknir metnar útfrá hagnýti,
raunsæi og nýsköpun. Nú hefur
verið tilkynnt hvaða þátttak-
endur komast í vinnusmiðjuna
sem haldin verður 16.-17. sept-
ember næstkomandi. Frekari
upplýsingar er að finna á vefsíðu
keppninnar, www.nkg.is, eða í
tölvupósti, nkg@nkg.is.
Að matsferlinu í ár komu
fulltrúar víðs vegar að, frá stofn-
unum, félögum og atvinnulífinu.
Verkefnið var krefjandi þar sem
hugmyndir barnanna að lausnum
við hinum ýmsu vandamálum
voru óteljandi, jafnt stórum sem
smáum. Hönnun stóla var áber-
andi í ár ásamt ýmsum sköp-
unarverkum. Tölvuleikjagerð var
vinsæl og lausnir við ýmsum
vanda tengdum landbúnaði og
orku. Afrakstur vetrarins stað-
festir að nemendur í grunn-
skólum búa yfir ríkum sköp-
unarkrafti og sjá lausnir við
mörgum vandamálum nútíðar og
framtíðar.
Í matsferli II voru: Viðar
Helgason (Hí), Sólrún Halldórs-
dóttir (FíKNF), Sigurður
Ágústsson (Samorka) og Hulda
Hreiðarsdóttir (FAFU).
Síðustu misseri hafa orðin „ný-
sköpun“ og „frumkvöðull“ verið
grundvöllur umræðu fyrir bjart-
ari framtíð okkar Íslendinga.
Hvernig væri þá að byrja á
grunninum og sjá til þess að öll
börn á grunnskólaaldri á ein-
hverju stigi grunnskólans hljóti
þjálfun í að efla sköpunarkraft
sinn í gegnum nýsköpunarmennt.
Þjálfun sköpunarkrafts í gegnum
nýsköpunarmennt í grunnskólum
Eftir Önnu Þóru
Ísfold
»Nýsköpunarmennt
og þátttaka í NKG
er áhrifamikil leið til að
vekja börn til umhugs-
unar um sitt nánasta
umhverfi og leiðir til
þess að bæta það
Anna Þóra Ísfold
Höfundur er verkefnastjóri NKG.
Hluti matsnefndarmanna sem stóðu að vali hugmynda sem komust í úrslit.
Efri röð frá vinstri: Guðvarður B. Halldórsson (Seljaskóla), Eiríkur Rögn-
valdsson (Hí), Kári Harðarson(HR), Róbert Pétursson(HR) og Gísli Freyr
Þorsteinsson (HR). Neðri röð frá vinstri: Pétur Kristjánsson (Samorku),
Þorsteinn Jónsson (HÍ) og Eiríkur Hilmarsson (HÍ).