Morgunblaðið - 26.11.2010, Blaðsíða 26

26 UMRÆÐANStjórnlagaþing
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. NÓVEMBER 2010
Hver maður og
hver þjóð býr yfir
styrkleika og veik-
leika. Grunngildin sem
Þjóðfundirnir 2009 og
2010 völdu eru ákall
um að efla m.a. sjálf-
bærni, lýðræði, tján-
ingarfrelsi, jafnrétti,
ábyrgð, virðingu, rétt-
læti, heiðarleika og
mannréttindi á Ís-
landi.
Ég tel að Íslendingar þurfi að
láta stjórnarskrá sína kveða skýrt
á um þessa þætti. Áhersluatriði
mín eru því: Samábyrgð, lýðræði,
frelsi, jafnrétti, sjálfbærni og lýð-
ræði.
Jafnrétti felst í jafnri stöðu
kynjanna gagnvart völdum, ríki-
dæmi, störfum og heimili og laðar
fram heillavænlegar ákvarðanir.
Launin eru betri veröld fyrir alla,
konur og karla. Við
þurfum að vaka á
verðinum gagnvart
allri mismunun.
Frelsi veitir ímynd-
unaraflinu kraft til að
skapa ný tækifæri án
þess að brjóta á öðr-
um. Frelsi er gjöf and-
ans. Hlutverk fjöl-
miðla er að skapa
aðstæður þar sem al-
menningur getur
myndað sér upplýsta
skoðun. Við þurfum að
losna úr hræðslusamfélaginu. Á Ís-
landi hefur þurft hugrekki til að
taka þátt í lýðræðislegum um-
ræðum. Sá sem tjáir sig um hita-
mál hefur átt á hættu að vera
flokkaður á bás, gerður brottrækur
úr starfi eða að skvett sé á starfs-
heiður hans.
Lýðræði felst í samfélagi þar
sem viska fjöldans stígur hæglát-
lega fram og kveður á um veginn
framundan. Lýðræði kallar á virð-
ingu og samráð fólks. Við þurfum
að skapa aðstæður sem knýja á um
samráð og samtal til að koma í veg
fyrir fáræði stakra foringja.
Sjálfbærni felst í líferni sem hug-
ar að umhverfi, mannlífi og efna-
hag og mælikvarði þess er nægju-
semi. Sjálfbærni gleymir ekki
smáfuglunum þegar ákvörðun er
tekin. Sjálfbærni fylgir góðri um-
hverfisvernd. Íslendingar þurfa að
læra að hugsa um hagsmuni kom-
andi kynslóða.
Friðvæðing felst í friðarlist, frið-
arbandalagi, friðarfræðum. Ísland
þarf að gefa öðrum þjóðum gjafir
til að geta tekið þátt í því að bæta
heiminn. Eina leiðin til að verða
fullgild þjóð er að skapa sér vett-
vang sem felur í sér gjafir handa
umheiminum í stað þess að verða
græðginni að bráð.
Munum að styrkleikinn er falinn
í veikleikanum.
Styrkleiki falinn í veikleika
Eftir Gunnar
Hersvein
Gunnar Hersveinn
Höfundur er rithöfundur
og frambjóðandi til stjórnlagaþings.
Með kosningum til
stjórnlagaþings gefst
mikilvægt tækifæri til
að hafa áhrif á endur-
skoðun stjórnarskrár-
innar. Stjórnarskrá er í
eðli sínu íhaldssamur
sáttmáli og mikilvægt er
að ákvæði hennar séu
skýr og framkvæm-
anleg. Um áratuga skeið
hafa verið umræður í
ræðu og riti um að nauðsynlegt sé að
endurskoða þessi grunnlög þjóð-
arinnar – ekki síst hornstein íslenska
lýðveldisins um þrískiptingu valdsins.
Í mínum huga er ekki þörf á grund-
vallarbreytingum á stjórnskipuninni
heldur þarf að endurskoða valdmörk
og hlutverk æðstu valdastofnana með
áherslu á temprun valdsins og aukið
eftirlit með Alþingi og ríkisstjórn. Í
ljósi atburða síðustu missera og nið-
urstaðna rannsóknarnefndar Alþingis
hefur mikilvægi þessarar endurskoð-
unar komið betur fram, þar sem deilt
hefur verið um hlutverk
forseta Íslands, eftirlits-
hlutverk Alþingis og
ábyrgð ráðherra.
Miklu skiptir að á
stjórnlagaþingi náist
breið samstaða um end-
urskoðun á þeim hluta
sem snýr að valdhöf-
unum og stjórn-
málamönnunum sjálf-
um, enda einsýnt að
þeim hefur ekki lánast
að standa að þeirri end-
urskoðun sjálfir. Þar
með er ekki sagt aðrir hlutar eigi ekki
að koma til skoðunar eins og þjóð-
aratkvæðagreiðslur, auðlindir og sjálf-
bærni. Önnur ágreiningsefni eins og
staða þjóðkirkjunnar gætu þó dregið
athyglina frá því sem mestu máli
skiptir og þá glatast mikilvægt tæki-
færi til að draga nauðsynlega lærdóma
af rannsóknarskýrslu Alþingis og at-
burðum síðustu missera.
Verkefni
stjórnlagaþings
Eftir Salvöru
Nordal
Salvör Nordal
Höfundur er forstöðumaður Sið-
fræðistofnunar HÍ og í framboði til
stjórnlagaþings nr. 9024.
Stjórnarskrá okkar
fengum við 1874 sem
gjöf frá danska kóng-
inum þar sem Alþingi
og konungur náðu
ekki samkomulagi um
hvernig hún ætti að
vera. Árið 1944 var
stofnað hér lýðveldi og
Íslendingar sögðu
skilið við danska kon-
ungsveldið. Þá var
ekki samin ný stjórnarskrá heldur
var orðið forseti sett inn fyrir orðið
konungur og litlu öðru breytt. Við
það tækifæri lýstu forystumenn
þjóðarinnar yfir því að heildarend-
urskoðun stjórnarskrárinnar þyrfti
að fara fram sem fyrst. Þrisvar sinn-
um reyndi Alþingi að standa við
þessa fyrirætlan sína en tókst ekki.
Alþingismenn hafa enn ekki náð
samkomulagi um hvernig stjórn-
arskráin ætti að vera eftir þessa
heildarendurskoðun.
Nú hefur Alþingi sagt sig að hluta
frá þessu verki, sem það taldi nauð-
synlegt að ráðist yrði í fyrir 65 árum.
Alþingi hefur falið þjóð-
inni að ganga í verkið á
sérstöku stjórnlaga-
þingi. Nú þarf þjóðin að
sýna hvers hún er
megnug.
Þetta er einstæður
sögulegur viðburður.
Ekki aðeins vegna þess
að kallað verður saman
stjórnlagaþing heldur
einnig vegna þess að
svokallað persónukjör
verður viðhaft í kosn-
ingum til þingsins.
Aldrei í sögunni, hvorki hér á landi,
né í nágrannalöndum okkar, hefur
almenningi boðist slíkt tækifæri til
þess að hafa áhrif á setningu grund-
vallarlaga.
Þess vegna er ástæða til að hvetja
kjósendur til að sleppa ekki þessu
einstæða tækifæri. Tökum sem flest
þátt í kosningum til stjórnlagaþings-
ins laugardaginn 27. nóvember og
verum þannig virkir þátttakendur í
að gera góða stjórnarskrá betri.
Loksins ný
stjórnarskrá
Eftir Árna
Indriðason
Árni Indriðason
Höfundur er framhaldsskólakennari
við Menntaskólann í Reykjavík og
frambjóðandi til stjórnlagaþings og
hefur auðkennisnúmerið 5075.
Nú fer senn að líða
að kosningum, ein-
ungis örfáir dagar eft-
ir. Það er mjög mik-
ilvægt að kjósendur
kynni sér frambjóð-
endur og velji þá sem
hæfastir eru. Ég tel
einnig mjög mik-
ilvægt að á stjórn-
lagaþinginu sitji þver-
skurður þjóðarinnar,
þ.e. ekki einungis
frægt fólk, fólk á miðjum aldri eða
fræðimenn.
Hvers vegna býð
ég mig fram?
Ég gef kost á mér til setu á
stjórnlagaþingi því mér finnst ég
hafa mikið fram að færa eins og
sést þegar stefnuskrá-
in mín er vandlega
skoðuð. Ég útskrif-
aðist með stúdents-
próf frá Flensborg-
arskólanum í
Hafnarfirði haustið
2007 og hóf síðan nám
við Háskóla Íslands
haustið 2008 þar sem
ég er á þriðja ári í
stjórnmálafræði. Það
var nokkuð sérstakt
að heyra viðtal við
Ellert B. Schram,
fyrrverandi alþing-
ismann, á Bylgjunni nýverið þar
sem hann sagði að á stjórnlaga-
þingi ætti bara að sitja eldra fólk
vegna þess að sá hópur hefði
mestu reynsluna. Auðvitað hefur
það fólk mikla reynslu og hefur lif-
að lengur og upplifað meira heldur
en ég sem tuttugu og þriggja ára
einstaklingur. Það er nú samt
þannig að ég og einstaklingar á
mínum aldri eigum vonandi eftir
að vera þátttakendur í íslensku
samfélagi í tugi ára í viðbót og
vonandi einnig eftir að ala upp
börn hér á landi. Þess vegna vil ég
taka þátt í að búa til þann sam-
félagssáttmála sem stjórnarskráin
er.
Á stjórnlagaþingi verður að sitja
þverskurður þjóðarinnar, til dæmis
ungir og gamlir, gagnkynhneigðir
og samkynhneigðir og konur og
karlar. Til þess að stjórnlagaþingið
nýtist á sem bestan hátt verða
menn að vera málefnalegir, opnir
fyrir ólíkum skoðunum og tilbúnir
að leggja sig alla fram. Það mun
ég gera. Ég óska því eftir þínum
stuðningi á laugardaginn.
Ágúst Bjarni Garðarsson –
5427 býður sig fram
Eftir Ágúst Bjarna
Garðarsson
Ágúst Bjarni
Garðarsson
Höfundur er háskólanemi
og frambjóðandi nr. 5427.
Gildandi stjórn-
arskrá þarf að endur-
skoða frá grunni. Hún
er afsprengi liðins
tíma, byggir á úreltum
hugmyndum og trygg-
ir ekki jöfn réttindi.
Mikilsverðasta verk-
efnið er að skilja
tryggilega milli lög-
gjafarvalds, fram-
kvæmdavalds og
dómsvalds. Fyrsti kafli stjórn-
arskrárinnar á að fjalla um mann-
réttindi og fyrsta setning hennar á
að vera eitthvað á þessa leið: „Virð-
ing fyrir hverjum einstaklingi er
ófrávíkjanleg og algild.“ Markmið
nýrrar stjórnarskrár er að gera lýð-
um ljóst, að uppruni valdsins er hjá
þjóðinni, almenningi, kjósendum –
ekki forseta og ríkisstjórn.
Fækka ber þing-
mönnum í 36 og bjóða
fram í tvímennings-
kjördæmum með jöfnu
vægi atkvæða. Með því
verður ábyrgð þing-
manna meiri, þekking
þeirra á hagsmunum
fólks meiri, tengsl við
kjósendur meiri – og
meiri athygli beinist að
hverjum og einum
þingmanni. Þekking,
persónuleg kynni og
ábyrgð eru krafa í upp-
lýstu og opnu fulltrúalýðræði.
Stjórnarskráin á aðeins að geyma
grundvallarlög – meginreglur sam-
félagsins. Þessum grundvallarlögum
á Alþingi ekki að geta breytt heldur
stjórnlagaþing kjörið af almenningi
með landið allt sem eitt kjördæmi.
Í nýrri stjórnarskrá þarf að
tryggja réttindi minnihluta, bæði
minnihluta á Alþingi svo og minni-
hluta kjósenda. Á Íslandi ríkir
meirahlutaeinræði þar sem meiri-
hlutinn hefur komist upp með að
virða skoðanir minnihlutans að vett-
ugi.
Skýr ákvæði þarf í nýja stjórn-
arskrá um þjóðaratkvæði þannig að
ljóst sé, hvenær kjörnir fulltrúar
eiga einir að taka ákvörðun og hve-
nær almenningur á að ráða. Tryggja
þarf að fleiri en forseti geti lagt mál í
hendur þjóðinni, t.a.m. að minnihluti
þingmanna svo og ákveðinn hluti
þjóðarinnar geti krafist þjóð-
aratkvæðis til þess að veita meiri-
hlutanum aðhald. Í vissum tilvikum
á að staðfesta ákvörðun meirihluta
Alþingis í þjóðaratkvæði, s.s. samn-
inga við erlend ríki, og afnema ber
það ákvæði að forseti – eða réttara
sagt ríkisstjórn – geti leyst Alþingi
upp. Takmarka ber ráðherraræði,
s.s. að þeir skipi dómara.
Eftir Tryggva
Gíslason
Tryggvi Gíslason
Höfundur er fv. skólameistari.
Ný stjórnarskrá
St j ó rn l agaþ ing
www.mbl.is/stjornlagathing
Nú sitja þeir og
skjálfa, þeir sem öllu
vilja ráða, þeir sem
öllu ráða og illa hafa
farið með vald sitt.
Óttinn við að missa
völdin ber þá yfirliði
og gera þeir nú lítið
annað en að tala nið-
ur allar hugmyndir
um þjóðaratkvæða-
greiðslur svona rétt á
milli þess sem þeir
ákveða hvaða auðlind skal næst
fara í hendur örfárra og hvort
framselja eigi fullveldi þjóðarinnar
til embættismanna staðsettra á
meginlandi Evrópu. Í lengri tíma
hafa ákveðnir stjórnmálamenn á
Íslandi svívirt núgildandi stjórn-
arskrá og með klækjum haft af
þjóðinni þann arf sem forfeðurnir
gáfu til okkar Íslendinga. Svo
reyna þessir sömu menn, sem á
sínum tíma gáfu bankamönnum
lausan tauminn til að stýra land-
inu, að segja þjóðinni að henni sé
ekki treyst fyrir því að ákveða sín
eigin örlög.
Nú þegar kosið verður til
stjórnlagaþings þarf þjóðin að
standa saman og hún
þarf að kjósa á þingið
einstaklinga sem vilja
aukna aðkomu þjóð-
arinnar að löggjöfinni,
einstaklinga sem vilja
verja sjálfstæðið og
einstaklinga sem
sveiflast ekki eftir því
hvernig vindar blása.
Það þarf að koma á
lýðræðisumbótum.
Þjóðin þarf að fá vald
til að kjósa um stór
ágreiningsmál. Það
gengur ekki miklu
lengur að örfáir geti arðrænt þjóð-
ina. Þjóðin þarf að standa saman
og kjósa til stjórnlagaþings. Það
er okkar leið og jafnvel þótt sú
leið verði að lokum tekin frá okk-
ur eða stjórnlagaþingið mistakist
á einhvern hátt þá finnum við nýja
leið og nýja von. Við megum aldr-
ei missa vonina, aldrei láta land-
ráð afskiptalaus og aldrei gefast
upp.
Það var íslenska þjóðin sem
stoppaði Icesave í þjóðaratkvæða-
greiðslu og þeirri þjóð er treyst-
andi. Gleymum því aldrei.
Þjóðin skal fá
valdið
Eftir Viðar H.
Guðjohnsen
Viðar H.
Guðjohnsen
Höfundur er lyfjafræðingur og fram-
bjóðandi til stjórnlagaþings (53-28).