Eyjablaðið - 23.12.1984, Blaðsíða 7

EYJABLAÐIÐ
7
ganga niöur bryggjuna með
skóflur um öxl. Þetta voru
miklar prósessíur og flestir
fengu vinnu.
Lifur var lögð inn í Fram-
brasið, en beinin, hausa og
hryggi lét kaupandi, Fiski-
mjölsverksmiðjan, sækja að
króardyrum. Leiðin austur í
Fram var fremur erfið með
fullan vagn. Mér virtist þessi
bræðsla með þeim betri. Tveir
menn tóku á móti lifrinni og
bræddu í stórum pottum. Þeir
báru lifrina í stampi á milli sín
upp á pall og hvolfdu í körin.
Áður fyrr var algengt að konur
störfuðu að bræðslunni. Loft
var lævi blandið, sérílagi í nánd
við höfnina. Þar lá afbeita í
hrúgum við skúrana og úldn-
aði. Frá bræðsluskúrunum
lagði vondan fnyk, en verst var
þetta í vesturbænum því þar
voru felstir skúrarnir. Við
Herjólfsgötu voru lengi 5
grútarskúrar.
Árið 1914 kærðu 25 hús-
ráðendur í vesturbænum til
heilbrigðisnefndar mengun af
völdum bræðslunnar, sem
suntir nefndu bras eða grútar-
bras. í kæruskjalinu segir, að
bræðslurnar valdi óþægindum
og óþrifum, óþef. Loftið sé svo
spillt af óþef að ekki sé hægt að
opna glugga í húsum, „því þá
fyllist þau af andstyggilegri
grútarfýlu”. Þetta heilsuspill-
andi loft séu íbúarnir neyddir til
að þola mikinn part ársins. Þá
séu grútarhrúgur á víðavangi
og verði að maðkaveitu þegar
hlýni í veðri.
Skorað er á heilbrigðisnefnd
að banna eigendum skúranna
að bræða Iifur í þeim og láta
flytja þá ,,í hæfilega fjarlægð frá
híbýlum vorum”.
Ánnað hvort var, að grútar-
kóngar vildu hvergi þoka eða
Flestir voru skúrarnir á sínum
stöðum 1930. Stóðsvotil 1932,
en þá var Lifrarsamlag stofnað
og reist var fullkomin vinnslu-
stöð. —
Vinnusjúkdómar
Á þessum tíma urðu margir
aðgerðarmenn handlama, svo
og ofþjakaðir af vökum. Menn
fengu skurfur á hendur, stungu
sig á beinum og fleiru. Þá var
sagt að menn væru krambúler-
aðir. Saltið át sig inn í hend-
urnar, svo var sífellt verið með
hendurnar ofaní óþverraskolpi
í þvottakörunum. Þá voru
gúmvettlingar ekki komnir á
markað. Voru þá mest brúk-
aðir strigavettlingar, sem létu
fljótt á sjá.
Ég varð bakteríunum auð-
unnin bráð fyrstu vertíð mína í
Eyjum. Nálægt páskum varð ég
útsteyptur óþverra sem fólk
kallaði tlugusull. Sigurður fór
með mig til Ólafs Lárussonar
héraðslæknis og bað hann líta á
þennan kaunum hlaðna að-
gerðarmann sinn. Hann sagði
að ég ætti að hætta í aðgerðinni
tafarlaust.
Fór ég nú til Ólafs læknis
daglega. Var frú Sylvía Guð-
mundsdóttir (frá Háeyri) Ólafi
lækni til aðstoðar næstum
hvern dag. Flugusullurinn
hvarf, en nú fékk ég vondan
verk í vinstri hönd. Varð ég svo
illa haldinn að jafnvel matarlyst
minnkaði, svaf illa og gat lítið
lesið. Var helst á rölti útivið og
þá helst á bryggjunum. Eftir
nokkra daga krukkaði Ólafur
læknir í þumalfingur vinstri
handar, en ekkert kom út þar.
Enn liðu nokkrir dagar og þá
tek ég eftir því, að graftarlitur
er kominn undir húðina á
þumalvöðva vinstri handar.
Loksins kom óvinurinn í ljós.
Ég til Ólafs læknis léttstígari en
fyrr. Olafur læknir var fljótur
að spretta upp húðinni og lét
renna í ílát. Frú Sylvía hélt í
höndina, ég horfði á.
— Verið þér ekki að horfa á
þetta, segir læknirinn.
Nú fór mér dagbatnandi og
fljótlega gat ég farið að vinna,
en vöðvinn var lengi að hold-
fyllast. Mér féll sérlega vel við
læknishjónin. Læknishjálpin öll
kostaði 50 krónur. Það þótti
og var vel sloppið. —
Eftir þessa hremmingu bar
ég lampaspritt á hendurnar
eftir vinnu og fékk ekki ígerð
framar.
Þessar vondu vikur var rosk-
in kona, Guðrún Magnúsdóttir
á Svalbarði, ráðin í aðgerðina.
Hún var þaulvön tlatningu.
Elínborg, dóttir Skuldarhjóna,
var oft nteð Guðrúnu í aðgerð-
inni. —
Önnur verferð
Næstu vertíð var ég enn ráð-
inn að Skuld. Var vel fagnað
sem hverjum öðrum heimilis-
manni. Þannig var það á vertíð í
Eyjum, aðkomumenn teknir
Framhald á næstu opnu
Breiddur fiskur á stakkstæðum sunnan Barnaskólans og Landakirkju eða í Löngulág
„Fiskhús í Skipasandi”
(krær) voru 160 um 1930. Þá
voru komin til sögu nokkurstór
aðgerðarhús ásamt veiðarfæra-
geymslum upp af Skildinga-
fjöru. Tanginn (Gunnar Ólafs-
son og Co.) og Gísli J. Johnsen,
áttu fjölda báta og mjög stór
aðgerðarhús. Hús Gísla þótti
svo víðáttumikið að það gekk
jafnan undir nafninu Eilífðin.
Krærnar voru misstórar. Kró
Sigurðar í Skjaldbreið var með
þeim stærri, 9,6 m á lengd og
6,5 á breidd. Meðalstærð 6 x
4-5 og þaðan af minni, 3x4
metrar. 5 álna breiður pallur
var milli króaraða.
Kró Sigurðar í Skuld var nr.
109 á vestustu Pöllunt (vestan
við íshúsið). Uppkeyrslan var
því með því lengsta. Við að-
gerðarskarfar vorum dráttar-
dýrin.
Páll Kolka læknir í Eyjum og
víðar og bæjarfulltrúi, skrifaði
svo í tímaritið Perlur 1930:
„Á ófriðarárunum og fram
til 1920 var milljónagróða
ausið upp úr sjónum, en Iítið af
því fé var lagt fyrir í kistu-
handraðann. Þá var hér ný
landnámsöld ... Útvegsmenn
þurftu að byggja sér ný fiskhús í
stað gömlu kofanna, þurrkreiti
undir aukna aflann, fullkomna
báta í stað þeirra gömlu ...”
Það voru þó alltof fáir sem
Iögðu peninga í að byggja ný
fiskhús í stað gömlu kofanna,
sérílagi smáútgerðarmennirnir.
Fjöldinn allur átti part í bát og
hver og einn að bauka útaf fyrir
sig. Barnið óx en brókin ekki.
„Gömlu kofarnir” voru enn við
lýði, frá fyrstu árum vélbát-
anna. 1930 og lengur áttu þeir
að taka við margfalt meiri afla.
Slíkt dærni gat ekki gengið upp.
Þorsteinn Jónsson í Laufási
skildi hvar skórinn kreppti í
þessu efni og sjálfur byggði
hann eitt fyrsta aðgerðarhúsið,
og rúmgott á þeim tíma. Hann
segir í bók sinni Aldahvörf í
Eyjunt (bls. 129):
„Það var vegna þessa
vandræðaástands í húsnæðis-
málum útgerðarinnar, og vitan-
lega um leið vandræðum okkar,
að ég og Geir Guðmundsson á
Geirlandi byggðum aðgerðar-
hús haustið 1907, sem þá þótti
stórt, fyrir neðan Strandveginn.
Voru steyptir undir það stöplar
allháir. Þetta var fyrsta húsið af
ntörgum tugum slíkra, sem
þarna þutu upp á næstu árum,
því að þarna varð aðalathafna-
svæði Eyjabúa. Var þetta
skipulagt og kallað niður á
Pöllum. Öll umferðin fór fram
eftir trébryggjum og trépöllum,
á meðan handvagnar voru
aðalflutningstækin. Þarna
mátti sjá all einkennilega húsa-
skipan, þar sem sjór var oftast
undir húsunum. Hélst þetta
nær óbreytt í rúm 20 ár, uns
bílarnir tóku við af hand-
vögnunum og Iéttu af mönnum
mestu drápsvinnu, sem ekki var
annarra en afrendra dugnaðar-
manna að leysa af hendi. Var
það algengt að hlassið, sem
hver maður ók í ferð, væri um
hálft tonn að þyngd. Þessu var
ekið 3-500 metra um um-
ferðarmikinn og erfiðan veg í
sum húsin. Sögðu flestir, að
þeim fyndist aðgerðinni að
mestu lokið, þegar lokið var að
koma aflanum upp í aðgerðar-
húsin.”.
Strandvegurinn var oft
blautur og holóttur, en verst
var þegar snjóaði, en það var
sent betur fór ekki oft.
Þá var Svarta húsið hans
Gunnars Ólafssonar illur
þrándur í götu. Þetta var fisk-
hús og skagaði langt út í Bæjar-
bryggjuna. Var því allt of
þröngt efst á bryggjunni og
lentum við oft í umferðarþvögu
með fulla vagnana. Húsið var
skipulagshneyksli og var látið
viðgangast af því að Gunnar
átti „svarta kofann”. Hús þetta
var mikið deiluefni og gekk Páll
Kolka harðast fram, þeirra er
vildu ryðja því úr vegi. Gunnar
skrifaði bók til varnar kofa
sínum.
Ég var heilsuhraustur, ungur
og bærilega sterkur. Því þoldi
ég á þessum árum þá þræla-
vinnu og vökur sem landvinnu-
menn lögðu á sig á aflaárunum
eftir 1930. —
Aðgerðin
Kominn til Eyja í janúar
1930, á mína fyrstu vertíð,
kunni ég ekkert til verka.
Gamall verkamaður, Sigurðurí
Hraungerði, var settur til að
kenna mér að hausa, fletja og
salta fisk. Hann var þaulvanur
aðgerðarmaður og vandvirkur.
Ég var nokkuð svo með bögg-
urn hildar útaf því að bera
ábyrgð á verkun aflans. Ef illa
til tækist mundi ég valda hús-
bændum mínum stórum skaða.
Eftirá var ég hálfhis'sa að mér
skyldi treyst til þess arna.
Handtökin við flatninguna
voru af gömlurmskóla. Ólipur
flatningsmaður lengdi vinnu-
tíma sinn. Þetta varð til þess að
ég náði ekki æskilegum hraða
fyrr en á annarri vertíð, en þá
hafði ég lært önnur handtök. Þá
bætti ekki úr skák, að allan
sundmaga átti að hirða, en að
því var mikil töf og slævði bitið í
hnífunum. Var sundmaganum
formælt í hverri kró. Hann er
þó lostæti upp úr súru.
Sjór til að þvo fiskinn var
dreginn upp um op á króar-
gólfinu og var mengaður rotn-
andi efnum. Á fjöru voru þessir
undirheimar á þurru. Vegna
þess þurfti að fylgjast með
sjávarföllum til þess að endur-
nýja í körunum. Þar var iðulega
ærið jasturskennt á botninum.
Furða hvursu vel fiskurinn leit
út úr hvítu salti. En það hefði
kannski orðið upplit á neyt-
endum og kaupendum ef þeir
hefðu fengið sér spássertúr
undir Palla.
Vinnuaðstaða var frumstæð.
Til að mynda dró ég saltið í
gömlu bjóði (flatbotna). að
söltunarstíunni og dróst ekki
vel á saltblautu gólfinu. Svo
fékk ég hjólbörur. Vegna pláss-
leysis varð að hafa fiskstæðurn-
ar óhæfilega háar og standa
síðast upp á borði við verkið,
seinleg vinnubrögð.
Vertíðina 1930 var fiskurinn
smár. Fóru um 150 í skip-
pundið af þurrkuðum þorski en
um 70 árið áður. 1929 var
þorskurinn seldur upp úr sjó á 1
krónu stykkið, sama verð 1930.
Þó sögðu mér menn, að þeim
hefði boðist þorskur á 50 aura
1930 og 1931. Fiskkaupmenn
töpuðu.
Saltið var sótt í handvagnin-
um í Kf. Fram, drjúgur spölur.
Verst var þó að geta ekki sótt
nema lítið í einu vegna pláss-
leysis. Þegar saltskip kom var
saltinu ekið í vörubíl að króar-
sundinu og mokað af bílnum í
handvagna. Saltskipin gátu
ekki lagst að bryggju, voru
nokkra metra frá Bæjar-
bryggju. Ofaní lest var mokað í
saltmál. Þá híft og hellt í upp-
skipunarpramma. Úr honum
mokað á lágbryggju svokall-
aða. Af bryggju á bíl og þá
haldið af stað svo langt sem
komist varð að fiskhúsunum. í
nýju húsunum var bílunum
ekið inn að gafli.
Þegar saltskip var komið
mátti sjá verkamannaskarann
Svona voru Pallakrærnar