Morgunblaðið - 23.02.2011, Side 16
16
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. FEBRÚAR 2011
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Icesave-spunavél rík-isstjórn-
arinnar hefur
eina ferðina enn
verið sett í gang
til að reyna að
þvinga skuldir
Landsbankans gamla upp á
íslenska skattgreiðendur. Í
spunavélinni vegna Icesave
III eru að mestu sömu þátt-
takendur og studdu Icesave
I og Icesave II, auk óvæntra
þátttakenda úr annarri átt.
En þrátt fyrir allan spun-
ann eru flestir búnir að átta
sig á að áróðurinn um að
okkar biðu stórhættuleg
dómsmál átti ekki við rök að
styðjast. Nú þorir enginn
sem vill láta taka mark á sér
að halda því fram að Bretar
og Hollendingar geti höfðað
mál fyrir öðrum dómstólum
en innlendum til að gera
kröfu á hendur íslenska rík-
inu. Því er hins vegar enn
haldið að fólki að hugsanlegt
sé að álit verði fengin frá er-
lendum dómstólum, en við-
urkennt er að þau álit eru
ekki bindandi hér. Þess
vegna er því haldið fram að
sú staða geti komið upp að
þessi álit verði notuð til að
halda uppi pólitískum þrýst-
ingi gagnvart Íslandi. Það er
sem sagt viðurkennt að póli-
tískur þrýstingur er það
helsta sem getur komið út úr
dómsmáli, enda sé ólíklegt
að Bretar og Hollendingar
fari í alvöru dómsmál, þar
sem staða þeirra sé afar
veik, svo ekki sé
fastar að orði
kveðið.
Íslendingar
hafa áður kynnst
pólitískum þrýst-
ingi og vita að
þeir þurfa ekki að
óttast hann, að minnsta kosti
ekki ef ráðamenn landsins
standa í lappirnar og halda
fram málstað og hagsmunum
Íslendinga í stað þess að
lyppast niður við fyrsta
tækifæri. Aðrar þjóðir gera
ekkert með þennan pólitíska
þrýsting sem um ræðir og
engin ástæða er fyrir okkur
að gera það. Og að láta sér
detta í hug að greiða tugi
eða hundruð milljarða króna
til að losna við „pólitískan
þrýsting“ er alveg æv-
intýralega fjarstæðukennt.
Hæpið er að nokkur önnur
þjóð mundi láta sér detta í
hug að fallast á ólögmætar
kröfur af því tagi sem beint
er að okkur Íslendingum.
Eins og hér hefur áður verið
bent á fullyrti leiðarahöf-
undur Financial Times til að
mynda, eftir að Icesave III-
samningurinn hafði verið
kynntur í desember sl., að
Bretar og Hollendingar
myndu aldrei fallast á slíkar
kröfur. Stjórnvöldum í þess-
um löndum dytti að sjálf-
sögðu ekki í hug að leggja
þungar byrðar á skattgreið-
endur sína vegna ólögmætra
krafna erlendra ríkja. Engin
ábyrg stjórnvöld myndu fall-
ast á slíkar kröfur.
„Dómstólaleiðin“
svokallaða er aðeins
spuni og pólitískur
þrýstingur}
Afleiðingarnar væru
„pólitískur þrýstingur“
Sjálfbær þróunvar tískuorð
um tíma. Og líka
sú ósjálfbæra.
Röksemdir rík-
isstjórnarinnar
eru dæmi um hið
síðarnefnda. Þær éta sig
sjálfar en fá þó enga næringu.
Samningaleiðin eða dóm-
stólaleiðin eru kostirnir,
sagði ríkisstjórnin. Vitað hef-
ur verið og byrjað er að við-
urkenna það að þjóðarat-
kvæðið snýst bara um að
ógilda lög um óþjóðlegan og
efnahagslega hættulegan
samning. Íslendingar eru
ekki að fara í mál við neinn.
Og Bretar og Hollendingar
ekki heldur. Þeir hafa ekki
efni á því að tapa slíku máli.
Þar er meira undir en þeir
peningar sem þeir eru fyrir
löngu búnir að afskrifa.
EFTA-dómstóllinn er að sögn
ESA ómerkilegur stimpilp-
úði. Það er heldur leiðinlegt
ef rétt reynist. En skiptir þó
litlu máli. Eina raunverulega
hættan sem fylgt
getur vangavelt-
um úr EFTA-
dómstólnum er að
þær geti orðið
gleðispillir í að-
lögunarferli rík-
isstjórnarinnar inn í ESB.
Hver hefur áhyggjur af því?
Ekki þjóðin. Hún á enga sam-
leið með ríkisstjórninni í því
máli. Næstu rök: Icesave-
málið er of flókið til að þjóðin
megi greiða um það atkvæði.
Eftir synjun forseta: Icesave-
málið er ekki nógu flókið. Við
ætlum að bæta stjórnlaga-
þingskosningum saman við til
að freista þess að gera alla
kexruglaða, segir rík-
isstjórnin. Þriðju rök: Við
höfum hent óhemjulegum
fjármunum í bankana sem út-
lendingar eiga að mestu. Því
er rétt að henda enn þá meiri
peningum í Icesave, þótt við
tökum undir að lög standi
ekki til þess. Þessi rök náðu
ekki að éta sig sjálf, þeim
svelgdist á sér.
Rök ríksstjórn-
arinnar eru í góðu
samræmi við mál-
staðinn}
Kexrugluð rök
Í
spjalli fyrir stuttu flaug á loft það
gamla orðtak að einhver hefði ask-
lok fyrir himin. Þá sjaldan maður
heyrir það orðtak er það notað sem
niðrandi athugasemd, notað í þeirri
merkingu sem rímar við annað orðtak,
heimskt er heimaalið barn. Það að vera
heimskur er einmitt tengt því að vera með
asklok fyrir himin, að þekkja ekki það sem
er utan heimahaganna, utan heimilsins. Alla
jafna hangir það og saman við það að vera
þröngsýnn, að geta ekki sett sig í spor ann-
arra, að geta ekki skilið þau augljósu sann-
indi að við erum öll eins – í raun bara mis-
munandi eins.
Í skemmtilegum Tungutakspistli eftir
Guðrúnu Egilson hér í blaðinu fyrir stuttu
ræddi hún um það hve heimska er okkur
hugleikin og bendir meðal annars á það að í Íslenskri
samheitaorðabók sé að finna sjötíu og fimm orð sem
nota má um heimskingja og fimmtíu orð sem samheiti
við hugtakið heimsku. Á eylandinu Íslandi, í fásinni
sveitanna, hafa menn því verið mjög uppteknir af því
að vera ekki heimskir, uppteknir af því að komast í
burt – losna við hið smáa til að sjá það stóra.
Það er þó engin ávísun á að menn verði upplýstir
eða fróðir af því einu að fara til útlanda og margur
hefur einmitt snúið aftur í heimahagana með glænýja
fordóma og þröngsýni sem hann aflaði sér meðal millj-
ónaþjóðar. Samkvæmt strangri skilgreiningu orðsins
heimsku á það vissulega ekki lengur við við-
komandi, en þó er hann orðinn heimskari
en nokkur heimaalinn þegar grannt er
skoðað.
Í frásögnum erlendra ferðamanna sem
hingað komu á þarsíðustu öld og eins fyrir
nokkrum öldum rekst maður hvað eftir ann-
að á frásagnir af því er ferðamenn komu
heim á bæ þar sem bóndinn heilsaði þeim á
grísku eða latínu, sjálfmenntaður á þau
tungumál og iðulega fróðari um heiminn en
gestirnir víðförlu. Það gefur því augaleið að
menn geta verið vel menntaðir og fróðir
þótt þeir fari aldrei að heiman, upplýstir og
fordómalausir þótt þeir sjái sjaldnast
nokkra nema sína nánustu. Það hve menn
eru upplýstir, fróðir og frjóir í hugsun fer
nefnilega iðulega eftir einstaklingnum ekki
síður en umhverfinu, ekki síst í þjóðfélagi sem er eig-
inlega eintóm millistétt eins og hér á landi.
Að því sögðu þá er það oft til bóta að fólk spreyti
sig á lífinu í útlandinu, bæði læra allir óhjákvæmilega
af því að komast í ólíkt umhverfi og glíma við nýjar að-
stæður og svo má ekki vanmeta það hve gott það er að
komast yfir lækinn og átta sig á að grasið er alls stað-
ar eins. Það vill og oft vera svo að eftir að menn
hleypa heimdraganum, fara út um lönd, ferðast og
fræðast, langar þá mest af öllu að snúa aftur heim,
enda þá búnir að komast að því að himinninn er ask-
lok. arnim@mbl.is
Árni
Matthíasson
Pistill
Með asklok fyrir himin
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Hugrún Halldórsdóttir
hugrun@mbl.is
Á
síðasta ári fæddust
4.907 börn á Íslandi og
er 2010-fæðingarár-
gangurinn, samkvæmt
gögnum Hagstofu Ís-
lands, sá þriðji fjölmennasti í sögu
landsins. Á árunum 2009 og 1960
komu fleiri lifandi fædd börn í heim-
inn á einu ári en alls fæddust 5.026
börn á því fyrrnefnda og 4.916 börn
komu í heiminn á því síðarnefnda.
Á meðfylgjandi mynd má sjá
tíu fjölmennustu fæðingarárganga
Íslandssögunnar en þar er m.a. að
finna árganga síðustu þriggja ára,
sem og sex árganga Íslendinga sem
fæddir eru á tímabilinu 1957 til
1965.
Frjósemin farið dalandi
Undanfarna tvo áratugi hefur
frjósemi hérlendis verið í kringum
tvö börn á ævi hverrar konu að með-
altali. Líkt og myndin sýnir er það
einungis helmingur frjóseminnar á
tímabilinu í kringum 1960, þegar ís-
lenskar konur gátu vænst þess að
eiga rúmlega fjögur börn um ævina.
Að sögn Ómars Harðarsonar,
deildarstjóra mannfjölda- og mann-
talsdeildar Hagstofunnar, er yfir-
leitt miðað við að frjósemin þurfi að
vera um tvö börn til þess að við-
halda mannfjöldanum til lengri tíma
litið. „Þetta þýðir það að hver kona
þarf að eignast um eina stúlku sem
nær fullorðinsaldri, þannig helst
mannfjöldinn stöðugur.“
Aðspurður segir Ómar frjósem-
istöluna hafa farið niður fyrir fyrr-
nefnt viðmið á tímabilum en hún
fylgir að hluta til meðalaldri mæðra,
sem hefur farið hækkandi hér á
landi síðustu áratugi. „Þegar með-
alaldurinn hækkar þá fækkar fæð-
ingum í millitíðinni og svo taka þær
kipp aftur.“
Meðalaldur íslenskra kvenna er
þrátt fyrir hækkunina enn ívið lægri
en á nágrannalöndunum.
Frá byrjun sjöunda áratug-
arins og fram yfir 1980 var með-
alaldur frumbyrja hér á landi undir
22 árum en eftir miðjan níunda ára-
tuginn hefur meðalaldurinn hækkað
og mældist hann 26,6 ár á árunum
2006 til 2010.
Ef einstakir aldurshópar
mæðra eru skoðaðir sést að algeng-
asti barneignaraldurinn nú er á milli
25 og 29 ára, en á því aldursbili
fæddust 138 börn á hverjar 1.000
konur árið 2010. Næstalgengast er
að konur eignist börn á bilinu 30 til
34 ára. Þá áttu konur undir tvítugu
13 börn á hverjar 1.000 konur á
árinu 2010, sem þykir heldur lág
fæðingartíðni í samanburði við tíðn-
ina á árunum 1961 til 1965, en þá
áttu konur undir tvítugu 84 börn á
hverjar 1.000 konur.
Ungbarnadauði lítill
Ungbarnadauði á Íslandi var
2,2 börn af hverjum 1.000 lifandi
fæddum árið 2010, en á árinu áður
var hann 1,8 börn.
Aðspurður hvort eitthvað megi
lesa út úr hækkuninni segir Ómar
að svo sé ekki og bætir við að nauð-
synlegt sé að skoða fjölda barnanna
á bak við tölurnar. „Þetta eru bara
fimm til sex börn. Ef börnunum
fjölgar úr sex í níu þá er það 50%
aukning. Svona sveiflur eru bara til-
viljun.“
Hvergi í Evrópu var ung-
barnadauði jafnlítill og hér á landi
árið 2009 en hið sama ár var
hann að meðaltali 4,3 börn í
Evrópusambandsríkjunum
og 2,5 til 3,1 barn annars
staðar á Norðurlöndum.
Að sögn Ómars má
rekja fátíðni ung-
barnadauða á Íslandi til
þeirrar staðreyndar að
fæðingar fara nánast alltaf
fram undir eftirliti lækna
og menntaðra ljósmæðra hér
á landi.
2010-árgangurinn sá
þriðji fjölmennasti
Fæðingar Á myndinni má sjá tíu fjölmennustu fæðingarárganga Íslands-
sögunnar sem og fjölda lifandi fæddra barna á ævi hverrar konu þau ár.
Fjölmennustu fæðingarárgangar Íslandssögunnar
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
1.
2009
2.
1960
3.
2010
4.
1959
5.
2008
6.
1963
7.
1964
8.
1990
9.
1957
10.
1967
Lifandi fæddir alls Frjósemi (meðalbarnafjöldi kvenna)
5.
0
26
4.
91
6
4.
90
7
4.
83
7
4.
83
5
4.
82
0
4.
78
7
4.
76
8
4.
72
5
4.
72
1
2,22
4,27
2,20
4,24
2,14
3,98 3,86
2,31
4,20
3,71
Árið 2010 gátu nýfæddir ís-
lenskir drengir vænst þess að
ná að meðaltali 79,5 ára aldri. Á
sama tíma gátu nýfæddar ís-
lenskar stúlkur vænst þess að
verða 83,5 ára gamlar.
Samkvæmt gögnum frá Hag-
stofu Íslands hafa lífslíkur ís-
lenskra karla aukist mjög á und-
anförnum árum en þeir hafa frá
síðustu aldamótum bætt við sig
rúmlega tveimur árum í með-
alævilengd. Árið 2009 gátu þeir
átt von á því að verða elstir allra
karla í Evrópu.
Lengi vel voru lífslíkur ís-
lenskra kvenna mestar í heim-
inum en þær hafa látið undan
síga á þessari öld. Árið 2009
skipuðu þær
fimmta sætið
meðal Evr-
ópuþjóða.
Karlar sækja
í sig veðrið
ÆVIN LENGIST