Siglfirðingur - 01.06.1935, Blaðsíða 5
SIGLFIRÐINGUR
5
Samtímis komu nt 6 frumsamin sönglög eftir hann,
þar á meðal vinsælustu lög hans eins og „Syslkinin",
„Kirkjuhvoll”, „Eitt er landið ægi girt^ o. (1. Hátíða-
söngvarnir eru enn í dag sungnir í kirkjum landsins
á helgum hátíðum, þar sem tök eru á að syngja þá.
Eg hefi enga ástæðu heyrt á móti þeim aðra en þá,
að þeir gerðu fullmiklar kröfur til raddsviðs prestsins
og söngfólksins. En þeir, sem heyra þá vel fram-
flutta, óska sér einskis annars en einmitt þessara há-
tiðasöngva og eru þeir í huga kirkjurækinni manna
sá þáttur guðsþjónustunnar, sem gerir hana með þeim
helgiblæ er þeir óska. Hljómarnir í hátiðasöngvunum
eru fagrir og hátíðlegir. „Hallelúja” á jólanótt er
hámark guðsþjónustunnar að því er tekur til söngsins.
Að vísu jafnast þessi söngur ekki á _ við „Hallelúja"
Hándels, sem er svo vandsunginn, að lagið verður
almennt ekki sungið við jóiaguðsþjónustur. En
„Hallelúja" séra Bjarna er hrífandi og samið afmikl-
um hagleik. Um hljómana í hátíðasöngvunum og lög-
um hans yfirleitt verður vikið að síðar. Reynslan í
hálfan fjórða tug ára hefir sýnt, að þessir söngvar eru
að skapi íslenzku þjóðarinnar og í fullu gildi eun í cag.
Langmerkasta afrek séra Bjarni er safn hans „Is-
lenzk þjóðlög”. Petta er mjög yfirgripsmikið verk
(nærri 1000 bls. með inngangi), og henr hann starfað
að því í 25 ár (frá 1880 til 1905) og hefir hann með
því unnið íslenzku þjóðerni ómetanlegt gagn. Petta
verk mun varðveita nafn hans frá gleymsku um aldur
og æfi. Ekki sízt þetta afrek hans mun hafa orðið
til þess, að hann var gerður að prófessor í heiðurs-
skyni og er hann vel að þeirri nafnbót kominn. Hlið-
stætt verk vann Lindemann í Noregi. Hann safnaði
norskum þjóðlögum og færði þau í letur, Um hann
var sagi; „Hann Ieiðir drotninguna út úr berginu —
þjóðlagið —• hina fögru brúði. Hún er þess verð að
skrýðast pelli og purpuru”. Svo kom Grieg og klæddi
hana dýrindisklæðum.
Í þessu sambandi vil eg geta þess, að tækni nú-
tímans er orðin svo fullkomin, að hægt er að taka
þjóðlögin á hljóðrita, eins og þau eru sungin í byggð-
um landsins. Eitthvað hefir verið að þessu unnið.
Hátíðasöngvarnir voru gefnir út í Kaupmannahöfn
árið 1899, eins og áður er getið. Önnur útgáfa kom
út í Reykjavík árið 1926 í sambandi við sálmasöng-
bókina, er hann gaf þá út með viðbæti, en fyrsta út-
gáfa hennar birtist árið 1903 í Reykjavík, og viðbæt-
irinn við hana árið 1912. Fyrsta úlgáfa sálmasöng-
bókarinnar hafði þá verið uppseld um nokkur ár og
sama var að segja um hátíðasöngvana. En eftir-
spurnin eftir þessum bókum hafði verið mjög mikil,
svo þær voru gefnar út í einni bók og ennfremur
sálmalagaviðbætirinn, er hann gaf út fyrst árið 1912.
Sumum kann að finnast séra Bjarni of frjálslyndur í
vali sálmalaganna. Mönnum kann að þykja að hann
hafi farið út fyrir takmörkin og valið lög, sem ekki
eru með kirkjulegum blæ, eins og t. d. „Meðal leið-
anna lágu“, „Guð, allur heimur, eins í Iágu og háu”
o. fl. lög, sem að visu eru fögur, en ekki kirkjuleg.
Ennfremur eru í sálmabókinni létt og glaðlynd lög í
ætt við þau lög er Sankey notaói á vakningasamkom-
um vestan við Atlantshafið. í endurbættri útgáfu af
sálmabók Jónasar Helgasonar er eitt slíkt lag: „Ar og
síð eg er í voða“, sem allir kannast við. Hinsvegar
hefir séra Bjarni í sálmasöngbókum sínum innfært
mörg ný sálmalög, sem er með því bezta af þessu
tagi, eins og t. d. „Eg geng í hættu, hvar eg fer”. —
„Sjá, eldingin brunar“ eftir Kjerúlf o. fl. o. fl. Pað
var full þörf að bæta við nýjum og fögrum lögum.
Sálmalagaviðbætirinn hefir inni að halda sálmalög, er
eigi höfðu áður verið notuð í ísl. sálmasöng, þar á
meðal lag eins og t.d. „A hendur fel þú honum” og
fleiri sálmalög, sem nú eru á allra vörum.
Árið 1929 gaf séra Bjarni út „Islenzk vikivakalög
og önnur íslenzk þjóðlög." Hér birtist í fyrsta sinn
vönduð útgáfa af úrvali islenzkra þjóðlaga með viðeig-
andi íslenzkum textum, Pes»i lög má bera fram á
opinberum samsöngunr, annaðhvort ein sér eða með
öðrum lögum. Pessi bók er sönnun þess, að í þjóð-
legum söng stöndum við fullt eins vel að vígi og er-
um fullt eins ríkir og sérstæðir eins og í öðrum forn-
um þjóðlegum fræðum. Mörg ísl. þjóðlög, einkum
tvísöngslög og rímnalög, eru gjörólík þjóðlögum ná-
grannaþjóða vorra. Pessi útgáfa hefii sannfært menn
um, að í þjóðlögum voruin eigum við Islendingar
meiri og dýrmætari eign en nokkurn grunaði. Bókinni
fylgir vandaður formáli. Fyrst grein um íslenzk þjóð-
lög, svo grein um vixivakalög, ísl. þjóðlög önnur, ísl.
tvisöngslög, og loks heimildir fyrir lögum og textum.
Næst er að minnast tónskáldsins. Um hátíðasöngv-
ana hefir verið talað hér að framan. Laust eftir
aldamótin (árið 1904) birtust 10 frumsamin söngtög
eftir hann, fyrir eina rödd, með íslenzkum og dönsk-
um textum. þar á meðal lögin „Kirkjuhvoll", „Taktu
sorg mína svala haf“, „Systkinin”, „Gissur ríður góð-
um fáki”, Sólsetursljóð” o. fl. Bókin er fyrir löngu
uppseld og eru lögin í henni mikið sungin bæði á
heimilum og opinberlega. Ahrifa rómantísku stefn-
unnar gætir í lögunum. Sú tónlistastefna stóð þá í
míklum blóma. Pað er í anda hennar að leggja
mikla rækt við hljómfegurð og þýðleik laganna. Næst-
um öll íslenzk tónskáld, einnig þau yngri, hafa orðið
fyrir áhrifum þessarar tónlistarstefnu. Enda þótt hún
sé sprottin upp úr útlendum jarðvegi, þá fer því
fjarri, að íslenzk lög, samin í anda hennar,' þurfi að
vera óþjóðleg. Tónskáldskapur Griegs tilheyrir þess-
ari stefnu og er hann þó ramnorskur. Jónas Hall-
grímason, skáldið góða, varð fyrir svipuðum áhrifum
í skáldskap sínum og eru kvæðin hans íslenzk í anda.
Sönglög séra Bjarna hafa átt miklum vinsældum að
fagna hjá almenningi, enda er auðheyrt að þau eru
af íslenzku bergi brotin.
Arið 1927 komu út 24 frumsamin lög eftir hann
fyrir 4 karlmannaraddir. Sum lögin höfðu áður birzt
í öðrum búningi eins og „ KirkjuhvoIl“ o. fl. I þess-
ari bók eru lögin „Íslandsvísur" (Eg vil elska mitt
land), „Stormurinn“, „Burnirótin", „Allir eitt”, „Sveit-
ín mín“ (Fjalladrotning, móðir mín), „Utfararljóð" og
mörg fleiri lög. Pessi kórlög hafa mikið verið sungin
af íslenzkum karlakórum, enda eru þau blæfögur og
vel raddsett.
Pað hefði mátt búast við því, að séra Bjarni hefði
látið sjást eftir sig frumsamin sálmalög í kirkjulegum
stíl, jafn lærður maður í þeirri grwn. Tónlag eftir
hann við haðir vor og innsetningarorðin kom út
sem fylgirit „Hljómlistarinnar" árið 1913, sem Jónas
heitinn Jónsson gaf út. Um tónlag þetta er það að
segja, að það er prýðisfallegt, og hlýtur að vera áhrifa-
mikið við altarisgöngu, ef það er vel tónað. Lagið