Siglfirðingur - 01.06.1935, Blaðsíða 8

8
SIGLFIRÐINGUR
þá er þeir bregða oss því, at vér sém komnir af þræl-
um eða illmennum, ef vér vitum víst vórar kynferðir
sannar. Svo ok þeim mönnum, er vila vilja forn fræði
eða rekja ættartölur, at taka heldr at upphafi til en
höggvask í mitt mál, enda eru svo allar vitrar þjóðir,
at vita vilja upphaf sinna landsbyggða eða hversu
hvergi til hefjask eða kynslóðir". Pað er annars veg-
vegar fróðleikslöngunin, þekkingarþorstinn, driffjöð-
urin á í allri frægðarstarfsemi, jafnt ættfræði, sem öðr-
um söguvísindum, sem vér eigum það mest að þakka,
að vér getum nú á dögum rakið ættir vorar með eins
mikilli vissu og krafizt verður til landnámsmanria Is-
lands og brúað aldirnar með því að telja ættliðina
milli vor og þeirra. En á hinn bóginn heilbrigður ætt-
ar metnaður og frændrækni, sem oft verður fyrsta til-
efnið til þess að kveikja löngunina til þess að vita allt,
sem vitað verður um fotfeður sína og skrá það og
varðveita frá gleymsku. Margir hafa byrjuð á því að
kynna sér sína eigin ætt, fyrst þá, sem næstir voru,
en síðan haldið lengra og lengra, — því aðættfræðin
á til undarlega sterkt aðdráttarafl, — unz vaknað hef-
ir víðlækur áhugi til þess að kynna sér ættir heilla
héraða og lohs alls landsins.
Líkt þessu mun því vera farið með ættfræðistörf
prófessors séra Bjarna Porsteinssonar í Siglufirði. Eitis
og kunnugt er hefir hann samið stórt ættfræðirit,
Ættarskrd, þar sem hann hefir ekki aðeins rakið sína
eigin æft mjög ýtarlega, heldur ættir fjölda margra
annara fjarskyldra manna eða lítt skyldra. Ahuga-
sviðið stækkar með starfinu sjálfu, leitinni, rannsókn-
inni. Og það lýsir stórhug höfundarins og áræði að
ráðast í jafn stórl verk, eins og Ættarskráin er, og elju
og dugnað að leiða það til lykta með þeim árangri,
sem orðinn er. Pau hafa ekki verið fá bréfin, sem
höfundurinn hefir orðið að skrifa í allar áttir til þess
að leita upplýsinga hjá ættingjum og öðrum, sem að-
stoðar var að vænta hjá. Pað þarf enga smáræðis
þrautseigju til þess að gefast ekki upp á slíku starfi.
En fræðihugurinn og fróðleikslöngunin hafa komið þar
til hjálpar. Og ættfræðin hefir ótrúlegt seiðmagn. Pað
hefi eg sjálfur reynt.
Ættarskrá prófessors séra Bjarna Rorsteinssonar er
að ýmsu leyti ábótavant, eins og flestum mannaverk-
um. F*að vanta nákvæmar tilvísanir staða í milli í bók-
inni (og hefðu prófarkarlesarar átt að annast það);
var þess miklu meiri þörf vegna þess að registur vant-
ar. Yms ósamkvæmni er í ættrakningum að því leyti,
að sumstaðar er rakið lengra niður, sumstaðar skemmra
og loks hafa slæðzt inn ýmsar villur. En allt er þetta
mjög afsakanlegt. Höfundurinn vinnur verk sitt fjarri
söfnum, þar sem hægt er að bera allar upplýsingar
fólks saman við frumgögn, kirkjubækur o. fl., og auka
þar við, sem á vantar, svo sem yngslu ættliðum o. fl.
Auk þess er það ákaflega erfitt og jafnvel ókleyft að
gera niðjatal, sem er ailstórt, svo að ekki slæðist ein-
hverjar villur með, jafnvel þótt unnið sé við beztu
skilyrði og mikillar varúðar sé gætt. Að þessu athug-
uðu og miðað við þau skilyrði, sem séra Bjarni hefir
samið Ættarskrá sína, má hún teljast merkilegt verk,
sem fáir hefðu leikið eftir honum, og órækur vottur
um fræðaáhuga hans og dugnað. Pegar saga íslenzkr-
ar ættvísi verður skráð, — en það verk er enn óunn-
ið, — mun séra Bjarna Porsteinssonar verða þar að
góðu getið og þess skerfs, sem hann hefir lagt til þeirrar
fræðigreinar.
Séra Friðrik Friðriksson.
Latínumaður og latínuskáld.
Áður á dögum báru menn miklu meiri virðingu
fyrir lærdómi og lærdómsmönnum en nú, meðfram
af því að þá voru svo fáir sem stunduðu nám og
flestir eiginlegir menntamenn stóðu hátt yfir almenn-
ingi í þvi tilliti. Latínan var þá sú höfuðgrein allra
mennta, sem mest bar á. Peir einir voru álitnir lærðir
menn, sem lært höfðu Iatínu og latnesk fræði. Prestar
voru næstum þeir einustu lærðir menn sem latínu-
lærðir voru, þeir er almenningur þekkti; má vera að
nokkuð af þeirri virðingu sem menn báru fyrir prest-
unurn fyr á tímum, hafi átt rót sína eð rekja til álits-
ins á lærdómi þeirra. Margir þeirra héldu vel við því,
sem þeir höfðu læit. og lögðu stund á lestur latneskra
bóka; voru þeir færir um að tala og skrifa latneskt
mál, og ýmsir ortn á latínu. Eg býst við. að það yrði
ekki lítið safn, ef gefið væri út í heild allt sem á latínu
var ort hér á landi. Eftir miðja 19. öld fór þetta að
breytast. Tala námsgreina jókst, og fleiri og fleiri mál
var farið að stunda í skólanum, en samt sat Iatínan
lengi í öndvegi og setti sinn blæ á menntaJifið, og átti
marga unnendur meðal menntamanna. Hélzt þet'a
við dálítinn spöl fram á þessa öld; þar til er latínunni
var skipað á óæðri bekk nreð reglugjörðinni 1904.
Síðan er hún ekki slík almenningseign lærðra manna,
sem hún áður var, og óðum fækkar þeim, sem stunda
latínu þannig að þeir geti ort kvæði á þeirri tungu.
En að þessum tíma hafa samt verið fáeinir sem það
hafa gjört. Nú veit eg aðeins þrjá menn lifand, sem
þá list hafa stundað, séra Guttorm að Stöð í Stöðvar-
firði, séra Bjarna Porsteinsson og yfirkennara Pál
Sveinsson.
Séra Bjarni var ágætur latínumaður í skóla og hefir
sjálfsagt lagt góða stund á hina erfiðu bragfræði. Eg
hefi séð nokkur kvæðí, er hann orti á latínu á stúdents-
árum sínum, og bera þau vott um mikla kunnáttu í
þeim efnum. Pví miður höfum við séra Bjarni aldrei
verið svo persónulega kunnugir, að tækifæri gæfist mér
að njóta góðs af latínufróðleik hans, en eg veit þó að
hann hefir, og hlýlur að hafa, haldið latínuþekkingu
sinni við. Veit eg bæði til að hann hefir til skamms
tíma gripið til ljóðagjörðar á latínu, en það getur eng-
inn, sem jafnvel um stundasalur hefir lagt iðkun sína
í lágina, og þar að auki sé eg órækan vott þess í hinu
mikla verki hans „íslenzk þjóðlög“. Ber meðferð lat-
nesku textanna á sér handbragð góðs latínumanns.
Greinarkorn þetta hefi eg selt saman meira af vilja
en mætti eftir beiðni eins vinar raíns, og væri þó
verðugt að betur og snjallar væri skrifað, er hinn síð-
asti latínumaður og latínuskáld innan íslenzku presta-
stéttarinnar lætur af prestskap. Vonandi fær liann enn
starfs- og næðistíma til iðkunar lærdóms síns og starfa
í þjónustu sönglistarinnar. Enda eg svo þessar línur
með þeirri viðurkenningu sem latínuskálds, er hann
fékk á sextugsafmæli sínu í kvæði á latínu frá voru