Ný saga - 01.01.1988, Qupperneq 28

Pétur Gunnarsson
AF RÚMBOTNINUM
Getur verið að við
þetta vinnuþrælk-
aða lið sem birtist
hlekkjað við járnkerrur í stór-
mörkuðum — séum erfingjar
að botnlausum auðæfum? Já
menningararfi.
Óneitanlega væri þægilegt
að eiga menningararf. Eitt-
hvað sem gerði að verkum að
maður sæti óhultur í áliti sjálfs
sín og umheimsins. Forgjöf
eða „alltaf 1000 sinnum meira
en þú, hvað sem þú segir“. Er
ekki þannig sem við viljum að
menningararfurinn sé? Að
hann sitji undir þjóðarsálinni
eins og óþrjótandi auðlind
sem dugi að bora í til að upp
spretti vinsældir og áhrif.
Undir niðri viljum við trúa
að þessi innistæða sé til og
standi undir sjálfsáliti okkar.
En er hún til? Og hvernig get-
um við gengið úr skugga um
það? Um veraldlegan auð er
allt auðveldara — dugir að
lyfta tólinu og hringja í bank-
ann til að fá stöðuna.
F>að er aftur á móti með ís-
lenska menningu að hún ligg-
ur ekki einasta í óáþreifanleg-
um fyrirbærum á borð við
ljóð, sögur og trúarbrögð —
heldur varðveitist hún í miðli
sem er jafnvel enn óútleysan-
legri en íslenska krónan. Það
þarf umfangsmikla þýðingar-
starfsemi til að koma henni á
framfæri og jafnvel þá eru
áhöld um meðtekninguna —
svo bundin er hún staðháttum
hér, landslagi og sögu.
Samt þurfum við ekki að
kvarta undan viðtökum út-
lendinga: þeir hafa löngum
sinnt þessum arfi betur en við.
Forvitni fræðimanna á Norð-
urlöndum kviknar strax á
lú.öld þegar þeir komast á
snoðir um það í ritum Arn-
gríms lærða, að á íslenskum
bókum sé að finna fæðingar-
og skírnarvottorð þeirra
sjálfra. Kapphlaupið um
handritin hefst og smölun
þeirra út til hins „siðmennt-
aða heims“. Og listi þeirra er-
lendu fræðimanna er langur
sem sóttu á mið þessara rita,
könnuðu og gáfu út og gerðu
heiminum kunnug.
Það er ekki fyrr en kemur
að okkur sjálfum að styðjast
þarf við hugtök úr sálsýkis-
fræðinni til að skýra áráttu-
bundið tómlæti um þennan
arf. Við erum eins og maður
sem á öll sín auðæfi á óverð-
■tryggðri bankabók og þorir
ekki að spyrjast fyrir um inni-
stæðuna af ótta við að hún sé
verðlaus orðin í verðbólgufári
og gjaldmiðilsbreytingum.
Það er eins og í þjóðardul-
vitundinni sé menningararf-
urinn þrátt fyrir allt ekki ann-
að en ótótlegar skinnpjötlur
— best geymdar á lúsugum
rúmbotni.
Eða hvernig ber að skýra
tregðu okkar til að kosta ein-
hverju til þessara verðmæta?
Tökum til dæmis tunguna,
sem mun vera veigamesta
röksemd fyrir því að við erum
á vetur setjandi. Þessi rauði
vöðvi sem hreyfist á milli
hvítra fjallatinda. Áhrifamikl-
ir aðilar vilja slá um hana
skjaldborg og á hátíðum og
tyllidögum er lokið á hana
lofsorði. Samt er hversdags-
raunsæið svo tíkarlegt að það
er ekki ennþá til nein nothæf
íslensk orðabók. Það eru til
uppköst og ágrip en engin al-
menn uppflettiþók þar sem
auk þess að sjá merkingu orðs
megi finna dæmi um notkun
þess, hvernig merking þess
hefur þróast, hvaðan orðið er
ættað, hvenær það kom fyrst
fyrir á prenti, hver samheiti
þess eru og hvaða andheiti.
Með öðrum þjóðum telst
orðabók jafn sjálfsagður grip-
ur og tannbursti. Á Islandi,
sem þó geymir aleiguna í
tungunni — þar er orðabók
■:
,
„...á Þjóðminjasafnið kemur nú enginn meir, það er steindautt. Ekki
nema þessi túristahlöss sem er sturtað inn í það yfir hásumar-
tímann..."
26