Ný saga - 01.01.1993, Blaðsíða 41

Rríöabmgg rí dultnáli
hafi nefnt tölurnar 10 til 20.000, er afar
sterk vísbending um aö á einhverju stigi
málsins hefur verið af alvöru rætt um að
flytja burt fleiri en innan við þúsund þurfa-
menn.
í skýrslu Johnstones er notað mjög svipað
orðalag og þeir Magnús og Hannes gera. „To
be in agitation“ þýðir að vera til umræðu og
var algengt orðalag á þessum tíma.“ Hannes
Finnsson skrifaði að málið hafi „komið fyrir al-
vöru í tal“, „tænktes“ segir Magnús Steþhensen
og “kom í ord” segir Jón Espólín. Rétt hug-
takanotkun er ávallt mikilvæg í fræðilegri um-
ræðu. Gísli Ágúst Gunnlaugsson gerir réttilega
skýran greinarmun á orðasamböndunum að
„koma til tals“ eða „hafa t hyggju“, sem vafist
hafa fyrir fræðimönnum í þessari umræðu. Tel-
ur hann, að Danir hafi aldrei „[haft] í hyggju að
flytja alla landsmenn til Danmerkur, þótt hug-
myndir um slíka flutninga hafi væntanlega
skotið upp kollinum í Kaupmannahöfn árið
1784, verið ræddar óformlega meðal danskra
embættismanna og hafnað sem óframkvæm-
anlegum og óæskilegunr kosti.“ Þjóðarflutn-
ingurinn hafi með öðrum orðum aldrei verið
fyrirhugaður, eins og t.d. Sigurður Líndal hafi
haldið fram.w Á grundvelli samtímaheimild-
anna verður aðeins fullyrt að þjóðarflutningur-
inn hafi konrið til tals.
Sem fyrr segir er eitt lykilatriðið í umræð-
unni um þjóðarflutninga til Jótlandsheiðar
hvort rætt liafi verið um að flytja alla þjóðina
eða aðeins fámennan hluta hennar, þurfa-
menn og flakkara. í breska skjalinu er hrein-
lega talað um „the People“ og geta flestir verið
sammála um að þar sé átt við alla þjóðina.
Skýrsla Johnstones styður því hina hefð-
bundnu söguskoðun sem birtist í fullyrðingum
þeirra Hannesar og Magnúsar um að rætt hafi
verið um að flytja alla þjóðina.
Annað mikilvægt atriði þessara áætlana er
hinn fyrirhugaði áfangastaður þjóðarinnar.
Johnstone segir að hafi átt að flytja fólkið „to
the different Quarters of the Danish dom-
inions“. Hannes Finnsson og Jón Espólín segja
aðeins, að flytja hafi átt íslendingana til Dan-
merkur en Magnús Stephensen minnist ekki á
áfangastað hinna brottfluttu. Skúli fógeti skrif-
aði í sinni skýrslu, að flytja ætti Islendingana
til Jótlandsheiða, Finnmerkur og Kaupmanna-
hafnar. Ummæli Johnstones sverja sig því í ætt
við orð Skúla. Hvort áfangastaðirnir hafi verið
fleiri en Skúli nefnir er hins vegar hugsanlegt
miðað við orðaval Johnstones. I jrví samhengi
má minna á eldri tillögur um brottflutning ís-
lendinga til nýlendna Dana í Vestur Indíum,
sem kornu fram um aldamótin 17007", og fyrir-
hugaðan flutning íslendinga til Grænlands á
árunum 1729-30.71 í bæði skiptin var aðeins
um takmarkaðan brottflutning að ræða en á-
hersla lögð á það að senda heilu fjölskyldurn-
ar og hraust ungt fólk af báðum kynjum sem
landnámsmenn á joessar slóðir.
Vert er að átta sig vel á því, að skýrsla
Johnstones um þjóðarflutningana getur vel
verið óháð hinum samtímaheimildunum,
sem allar eiga rætur sínar að rekja til ís-
lenskra embættismanna Danakonungs. Á-
stæðan er annars vegar sú, að leyniskýrslur
breska utanríkisráðuneytisins hafa ekki verið
aðgengilegar íslenskum samtímamönnum
Johnstones. Skýrsla Johnstones hefur því
ekki getað haft áhrif á hinar heimildirnar.
Hins vegar ritaði Johnstone skýrslu sína áður
en flestar þær heimildir, sem gefa þjóðar-
flutninga í skyn, urðu til. Aðeins álitsgerð
Skúla Magnússonar er eldri. Það er joví ekki
mjög líklegt að Johnstone hafi uþþlýsingar
sínar frá fyrrgreindum íslenskum samtíðar-
mönnum, þótt auðvitað sé ekki unnt að úti-
loka að hann hafi upplýsingarnar frá Skúla
eða munnlega frá Magnúsi, sem dvöldu báð-
ir í Kaupmannahöfn veturinn 1785-1786.72
Mun líklegra verður að telja að Johnstone
hafi upplýsingar sínar beint frá dönskum
stjórnvöldum.
Johnstone getur þess í upphafi skýrslunn-
ar að hann hafi reynt að afla „the best In-
formation on the Subject recommended to
my particular Attention“. Orðið „subject“ er í
eintölu og óvíst við hvaða mál hann eigi viö.
En sendiráðsmennirnir höföu aðallega sam-
skipti við utanríkisráðherrann Bernstorff
greifa og áttu oft fundi með honum eftir því
sem kemur fram í skýrslum sendiráðsins.71
Bernstorff greifi átti ekki sæti í Landsnefnd-
inni og var ekki heldur viðriðinn Rentu-
kammerið. Hins vegar er líklegt, að þetta mál
hafi veriö rætt innan dönsku stjórnarinnar en
þar var Bernstorff primus inter pares. Það er
því vel hugsanlegt, aðjohnstone hafi upplýs-
ingar beint frá greifanum.
39