Ný saga - 01.01.1993, Blaðsíða 42

Anna Agnarsdóttir
Niðurlag
í ljósi skýrslu Johnstones verður nú að teljast
sennilegt að um það hafi verið rætt í alvöru
innan danska stjórnkerfisins að flytja alla Is-
lendinga af landi brott í kjölfar móðuharðinda.
Séu skýrsla Johnstones og bók Magnúsar
Stephensens óháðar heimildir, sem er senni-
legra en ekki, má raunar allt að Joví slá ]wí
föstu að svo hafi verið. Á hinn bóginn er að
svo komnu máli ekki unnt að fullyrða, að
fjessar tvær heimildir séu óháðar. T.a.m. gæti
Magnús Stephensen hugsanlega verið heimild-
armaður Johnstones. í jiví sambandi má benda
á að þeir voru samtíða í Kaupmannahöfn og
Johnstone hafði áhuga á íslenskri menningu.
Á grundvelli álitsgerðar Skúla Magnússonar
og skýrslu Johnstones má einnig telja afar lík-
legt aö væntanlegur áfangastaður Islendinga
Tilvísanir
1 Nánar er sagt frá tillögum Cochranes í Anna Ágnars-
dóttir, „Káðagerðir um innlimun íslancls í Bretaveidi á árun-
um 1785-1S15'', Safíci, 1979, XVII, bls. 6-15; sama, Grecil
Britain ctiul Icelancl 1800-1820, óprentuð doktorsritgerð,
London School ofEconomics, 1989, bls. 13-31.
2 „Mr. John Cochrane's I’apers on the Importance of
Obtaining Possession of Iceland", Lbs. 424. fol.
3 Þetta skjal er að finna í Fforeignl Oífficel 22/7 en þar
eru varöveittar þær skýrslur sem bárust frá breska sendiráð-
inu í Kaupmannahöfn á tímabilinu 4. janúar til 24. desem-
ber 1785. Einnig er þar að finna nokkur uppköst að bréfum
frá utanríkisráðuneytinu til sendiráösins í Kaupmannahöm.
4 Tbe Records oftbe Foreign Office 1782-1939. Pttblic
Record Office handhooks, nr. 13, (London, 1969), bls. 46-
47, 50.
5 Sama rit, bls. 9.
6 Æviágrip Johnstones er aö finna í Dictionary of
National Biograpby (Oxford, 1921-2) X, bls. 966. Ekki er
vitaö hvenær liann fæddist en hann dó 1798.
7 20. sept. 1785, Johnstone til Keith, British Library,
Hardwicke Papers, Add. MS. 35535; 1. feb. 1787, Johnstone
til Carmarthen, Britisb Library, LeedsPapetrs, Eg. MS. 3505.
8 28. maí 1785, Elliot til Keith, Hardwicke Papers, Add.
MS. 35534.
9 26. des. 1783, Elliot til Eden, Britisb Library, Auckland
Papers, Adcl. MS. 34419.
10 The Countess of Minto, A Memoir ofthe Right Honour-
ahle Hugh Elliot (Edinborg, 1868); Edmund li. d’Auvergne,
Envoys Extraordinary (London, 1937), bls. 89-115; Diction-
ary of National Biography, VI, bls. 677.
11 1. feb. 1787, Johnstone til Carmarthen, Leeds Papers,
Eg. MS. 3505.
12 The Records of ibe Foreign Office, bls. 45, 152.
13 T.d. skýrslur hans í F.O. 22 skjalasyrpunni og 23. nóv.
1785, Elliot til Carmarthen, Leeds Papers, llg. 3504.
14 Guðmundur Hálfdanarson, „Mannfall í mööuharðind-
hafi ekki eingöngu verið Jótlandsheiðar, held-
ur einnig önnur dönsk yfirráðasvæði, t. d.
Finnmörk og Kaupmannahöfn. Það var því
sennilega um það rætt að tvístra þjóðinni jafn-
vel vítt og breitt um „the different Quarters of
the Danish Dominions", eins og Johnstone
kemst að orði. Þetta getur m.a. falið í sér, að
rætt hafa veriö um að senda íslendinga einnig
til Grænlands og Vestur-Indía eins og fyrirhug-
að lrafði veriö fyrr á öldinni.
Niðurstaða þessara rannsókna er jiví sú, að
ekki hafi eingöngu komið til tals lijá Dönum
að flytja Islendinga til Jótlandsheiða og ann-
arra yfirráðasvæða Dana í kjölfar móöuharö-
inda, heldur hafa dönsk stjórnvöld e.t.v. einnig
verið að íhuga að losa sig algjörlega við sitt
gamla skattland í skiptum fyrir arðvænlega
eyju í Vestur-Indíum.
um“, Skaftáreidar 1783-1784. Ritgerðir og heirnildir (Rvk.,
1984), Tafla: 1. Viðbætir, bls. 158.
15 Ólafur Olavíus, Ferðabók (Rvk., 1964), II, bls. 253. Ég
vil þakka Guömundi Jónssyni, sagnfræöingi, fyrir ábending-
ar varðandi mannfjölda á 18. öld.
16 Grímur Thorkelín dvaldi í Englandi og Skotlandi á
þessum árum og var tíður gestur á heimili Sir Joseph
Banks.
17 „1796. Proposal lor obtaining lceland from the Danes“
[hér eftir Proposall, Lbs. 424. foi.
18 Guðmundur Hálfdanarson, Tafla: 1. Viöbætir, bls. 158.
Sjá ennfremur tölur Þorkels Jóhannessonar, „Við Skaftár-
elda", Lýðirog landshagir, (Rvk., 1965) 1, bls. 136.
19 Guömundur Hálfdanarson, bls. 157.
20 Sjá Gísla Gunnarsson, Upp er boðið ísaiand. Einokun-
arverslun og íslensktsamfélag 1602-1787(Rvk., 1987).
21 Sama rit, bls. 220.
22 9. sept. 1783, F.O. 22/5.
23 20. júli 1784, Elliot til Carmarthen, F.O. 22/6.
24 5. febrúar 1785, Elliot til Carmarthen, F.O. 22/7. Ekkert
gos var í Heklu á þessum árum. Hér ruglar Elliot Heklu,
sem var vissulega þekktasta íslenska eldfjalliö, saman viö
Skaftárelda.
25 The Norwegian Account ofHaco 's Expedition against
Scotland in 1263; Dictionaiy of Nalional Biography (Ox-
ford, 1921-2), X, bls. 966
26 24. apríl 1796, Cochrane til Dundas, Edinburgb Nati-
onal Library, Melville Papers, 3835; Alexander Cochrane,
The Fighting Cochranes. A Scoltish cian over six httndredye-
ars of navai and militcny history (I.ondon. 1983), bls. 163.
27 Aage Kasch, Dansk Ostindien 1777-1845 (Khöfn, 1967),
7. bindiö í ritröðinni Vore Gamie Tropekolonier, bls. 17-18.
28 Edvard Holm, Danmark-Norges Historiefra den Store
Nordiske Krigs Slutning til Rigernes Adskiiletse (1720-1814)
(Khöfn, 1906), V, bls. 300-301.
29 23. júní 1778, Peter Anker til Schimmelmann, Rigsarki-
vet, Schimmelmanske Papirer íhér eftir S.P.l 26.
30 T.d. 18. sept. 1785, Cochrane til Schimmelmann, S.P. 24.
31 The Fighting Cochranes, bls. 152, 163-173, 419-23.
40