Ný saga - 01.01.1996, Síða 7

Fangarnir á Mön
"" i Þ

ar fréttir frá landinu, leynilega ef með þyrfti.
Pór Whitehead segir svo frá:
í fylgibréfi til [Heinrichs] Himmlers skrif-
aði Gerlach: „Mikilvægasta verkefnið virð-
ist mér að fylkja saman Þjóðverjunum og
einmitt á þessu sviði, sem áður var næsta
afskipt, vinnum við af öllu afli.“ Hér hefur
Gerlach vísast átt við þau verkefni, sem
Himmler hafði falið honum með strang-
leynilegum fyrirmælum um moldvörpu-
starfsemi á íslandi. Eru allar líkur á því, að
ræðismaðurinn hafi meðal annars átt að
koma hér upp „fimmtu herdeild", til að
seilast eftir völdum og áhrifum í landinu
fyrir Þriðja ríkið.5
Nasistaflokkurinn átti nú að verða sameining-
artákn „germanskra“ Þjóðverja, Volksdeutsche,
á íslandi. Innan flokksins starfaði stofnun
sem kallaðist Auslandsorganization (utan-
landsdeildin - sem Winston Churchill kallaði
„Nazitninternsbr. Komintern), sem skipu-
lagði flokksfélög nasista út um allan heim.
Þegar Bretar hernámu Reykjavík í maí 1940
voru um 50 Þjóðverjar, 38 karlar og 12 konur,
skráðir í íslandsdeild Nasistaflokksins og
undirdeildum hans.6 Sumir þeirra höfðu þó
horfið úr landi sumarið 1939, yfirleitt til að
gegna herskyldu í Þýskalandi, en aðrir komið
í staðinn.
Ef flokksskrá Nasistaflokksins og undir-
deilda hans er borin saman við skrá um Þjóð-
verja á íslandi í apríllok 1940 kemur í ljós, að
15 af þessum 50 félögum voru farnir úr landi.
Á móti koma tveir óskráðir félagar sem
gengu í flokkinn haustið 1939 fyrir atbeina
Gerlachs. Einnig var dr. Max Keil norrænu-
fræðingur ekki á flokksskránni, en hann hafði
áður verið rekinn úr flokknum fyrir þá sök að
vera frímúrari. En Gerlach sætti hann við
Nasistaflokkinn, þótt óvíst sé að hann hafi
verið skráður flokksfélagi að nýju. Því var
hópurinn ekki stór sem tiltækur var til þjón-
ustu við Þriðja ríkið og hafði hann í raun
minnkað verulega við komu Gerlachs, þótt
ekki væri við ræðismanninn að sakast um það.
Það var nú einmitt svo, að þýskir nasistar á
íslandi héldu flestir heim til Þýskalands á ár-
unum fyrir stríð. Margir þeirra voru á her-
skyldualdri, en aðrir virðast hafa farið af per-
sónulegum ástæðum. Þór Whitehead vitnar í
bréf Gerlachs sjálfs og þar segir m.a.:
Meðal hinna fáu Þjóðverja, sem hér eru
Mynd 1.
Humphrey Quill
major (til vinstri)
og Slade liðþjálfi
(til hægri) rannsaka
herfang i þýska
ræðismannsbú-
staðnum 11. maí
1940. Á milli þeirra
er stórt máiverk
af Gerlach ræðis-
manni.
5