Siglfirðingur - 25.03.1955, Side 3
SIGLFIRÐINGUR
3
szÆ^PÍntíftaslcáÚ-did xzÆ. (Z. xzAndatsen
Laugardaginn 2. apríl n.k. verTnir 150 úra ,afmælis danska skálds-
ins H. C. ANDERSENS minnzt víða um heim, og 'gengst Norræna fé-
lagi5 í Reykjavík fyrir því, að skáldsins verður 'minnzt hér á landi
í skólum og útvarpi.
Þá liyggst Norræna félagið hér lielga skáldinu að miklu leyti árs-
hátíð þá, sem væntanlega verður haldin á næstunni og hér á Siglufirði
mun þessa merka dags verða minnzt á margan hátt.
Fer hér á eftir og í næsta blaði stutt æviágrip skáldsins í isl. þýð.
Fyrir 150 áruin, þann 2. apríl 1885,
fæddist Hans Christian Andersen í
sárustu fátækt í smábænum Odense
í Danmörku. Framtíðarhorfur lians
virtust allt annað en glæsilegar, en
þó varð hann frægasti sonur þjóðar
sinnar, eitt mesta ævintýraskáld
heimsins. 1 ellinni auðnaðist honum
að sjá nafn sitt sett á bekk ineð
Íiomer, Dante, Cervantes, Shake-
speare, Goete. Það var, eftir því, sem
honum sjálfum fannst og eins og
liann orðaði það, ævintýri, sem varð
að veruleika, veruleika dásamlegri
en nokkur liugsiníð ímyndunaraflsins.
Hvernig mátti það verða? Er liægt
að gefa nokkra skýringu, eða eiguin
við að láta okkur nægja að kalla liann
snilling, og standa agndofa gagnvart
ráðgátum tilverunnar. Við skulum
svara því til, að við erum fær um að
skilja þessa rágátu að nokkru leyti.
Skýringar á ráðgátum eru venjuleg-
ast fólgnar í því, að atvik og að-
stæður fléttast saman á kynlegan liátt,
svo úr verður eins konar gestaþraut
örlaganna. Einnig má blátt áfram
kalla þetta „heppni". Það er aug-
ljóst, að tilviljun og „heppni“ liafa
verið mikill styrkur elju og óbifandi
sjálfstrausti Hans Ghristians
heppnin bregst ekki hugdjörfum,
segir danskur málsháttur. — Einnig
má ætla, að ef heppnin hefði brugð-
izt, þó ekki hefði verið nema í einu
tilfelli, hefði aldrei orðið neinn H. C.
Andersen. 1 raun og veru var an.d-
streymið nokkrum sinnum svo mikið,
að hann var kominn á fremsta hlunn
með að leggja árar í bát. Gera iná
ráð fyrir því, að margur mikill gáfu-
maður hafi glatazt á liðnum öldum,
liafi liorfið í gleymsku sögunnar,
vegna þess, að atvikin skipuðust ekki
gáfuðu barni í hag, vegna þess að því
voru blátt áfram allir bjargir bann-
aðar. Allir vandamenn, kunningjar
og velunnarar Hans litla Christians
réðu honum eindregið frá því að
stefna að háu marki, og öll skynsemi
og sanngirni var þeirra megin. Áform
lians voru þvílíkir hugarórar, að
jaðraði við geggjun, en samt var
hann svo aðlaðandi og barnslega
hrífandi, a ðhann bauð þeim góðvild
og hjálpsemi. Ein ástæðan fyrir láni
Hans Christians var hið velviljaða
föðurlega liugarfar, sem var svo al-
gengt meðal embættismanna í hinu
litla einvaldskonungsdæmi Friðriks
sjötta.
H. C. Andersen liefur að sjálfsögðu
verið gæddur sérstökum gáfum frá
fæðingu. Hrifnæmi hans var óeðli-
legt (í föðurætt hans var geðveiki) og
ímyndunarafl lians var mjög fjörugt.
Það voru örlög hans að vera einbirni,
og um leið var það hamingja hans,
að liann skyldi vera eina barnið á
góðu og ástríku heimili, þar sem
foreldrarnir unnu hvort öðru og
Idrengnum. Hann fékk að vaxa upp í
friði, liæglátur og dulur. Hann lék
sér einn í lieimi hugarflugsins og að
jnyndum, sögum, brúðum og brúðu-
leikhúsi. Hann var sérstaklega hug-
myndafrjótt barn. Gagnstætt öðrum
fátækum börnum fékk hann að lifa
samkvæmt eðli sínu, fékk að vera
eins og hann vildi, liann liefur blátt
áfram búið við eftirlæti í stað þess
að vera íþyngt með vinnu og skyld-
um. Til þess hefði þó verið næg
ástæða á liinu fátæka heimili. Faðir-
inn var „frí-skóari”, þ.e.a.s. skósmið-
ur utan gilda, en hann var sjálf-
stæður, hugsandi og gagnrýninn andi,
sem fannst sér ætlað eitthvað ineira
en að vera skósmiður og liann las
þúsund og eina nótt og gamanleiki
Holbergs fyrir son sinn. Móðirin var
þó nokkruð eldri og hafði áður eign-
ast barn utan hjónabands. Að föð-
urnum látnum 1816 tók fátæktin að
sverfa að og varð þegar frá leið bein-
línis neyð. Móðirin dró fram lífið við
þvotta og lagðist síðar í drykkju-
skap, en Hans Christian lifði áfram
í heimi drauma sinna og leikja.
öreigaumliverfið veitti hinu verð-
andi ævintýraskáldi tvennskonar
mikilvægan stuðning, — tvíþætta
reynslu, sem ekki stóð jafnaldra
hæfileikamönnum af hærri stigum
til boða. 1 fyrsta lagi fæddist hann
upp í heimi alþýðunnar, frumstæð-
um eða öllu heldur forneskjulegum,
fullum leifa þjóðtrúar, þjóðsagna,
galdra og heiðni. Móðir lians var sér
í lagi lijátrúarfull, og einstakir þættir
í ævi H. C. Andersens bera þess ljós
merki, hve djúpar rætur kyngitrúin
átti í honum. Allt þetta auðgaði og
styrkti hugarflug hans að miklum
mun. Hinn þáttur öreigaumhverfisins
styrkti aftur á móti mjög raunsæi
lians, lians raunhæfu kynni af lífs-
kjörunum. Sem fátæklingur kynntist
hann ranghverfu þjóðfélagsins, eymd
og tötrum, drabbi og saurlifnaði,
mannreköldum í fangelsinu eða geð-
veikrahæli Odensebæjar. Hann vandi
göngur sínar víða, var skemmtilegt
barn, sem sagði sögur og söng frum-
samdar vísur.
Það hafði úrslitaþýðingu fyrir
framtíð hans, er hann sá leikflokk
frá konunglega leikhúsinu sýna í
Odense; hann vildi komast að leik-
húsi, annað hvort sem dansari eða
söngvari. Þvert ofan í öll heilræði
og aðvaranir hélt hinn krangalegi
og skrýtni 14 ára unglingur áleiðis
til Kaupmannaliafnar til að leita gæf-
unnar, með 10 ríkisdali upp á vas-
ann, snauður að öðru en öruggu
sjálfstrausti og trúnni á velvild for-
sjónarinnar. Vitaskuld fór illa, hon-
um var vísað á bug bæði af stjórn
konunglega leikhússins og einnig af
dansmey, sem liann lieimsótti og
skaut skelk í bringu með því að
dansa sólódans í stofu hennar. Én
samt sem áður öfluðu lieppnin og
sérstæðir hæfileikar hans honum vel-
unnara ineðal Hafnarlistamanna, svo
að honum áskotnaðist fé til lítils
liáttar menntunar. Hann dró fram
lífið í höfuðborginni uin þriggja ára
skeið, sökk aftur í örbirgð og aftur
virtist allt vera að fara út um þúfur.
Sem „statisti" við konunglega leik-
húsið lifði hann sig inn í undraiheim
leiksviðsins og tók að semja sjón-
leiki. Hann varð að gerast skáld,
þar sem liin fagra söngrödd hans var
liorfin og útlit hans gerði hann óhæf-
an sem leikara. Hann kom saman
tveim leikritum eftir beztu fyrirmynd
um samtíðarinnar. Þau voru klaufaleg
og gagnstætt ætlun hlægileg, en samt
urðu þau björgun hans. Leikhús-
stjórninni fannst þau gefa góð fyrir-
heit, og mesti velgerðarmaður H. C.
Andersens, fjármálaráðunauturinn
Jónas Collin, einhver voldugasti
maður ríkisins, bjargaði honum úr
sárustu neyð og kom honum fyrir
með aðstoð konungsins í latínuskól-
anum í Slagelse.
(Framhald í næsia blaði)
100 ÁRA VERZLUNARFRELSI
(Framhald af 1- síðu)
að eigendum þessara verzlana var
gert að skyldu að hafa hér vetrar-
setu, þ.e.a.s. höndla allt árið, í
stað þess að áður hafði eingöngu
verið verzlað yfir sumarið. Þetta
var þýðingarmikil úrbót- Ekki ber
mikið á því, að íslendingar sjálfir
reyndu að stofna til verzlunar. —
Enda kannske ekki von, því
þreytan, sinnuleysið og fjárskort-
urinn eftir þetta langa verzlunar-
ólag, hefur dregið úr mönnum
allan kjark til framkvæmda, og
svo í ofanálag allar þær náttúru-
hamfarir, sem yfir hana dundu
á þessu tímabili.
Á þriðja tug 19. aldarinnar rísa
upp með þjóð vorri góðir og fram-
sýnir menn, fullir áhuga fyrir því,
að þjóðin svipti af sér drunga
sinnuleysis og deyfðar, og fari að
leggja orð í belg um sín mál og
hafi áhrif á, hvernig nieð þau sé'
farið í ríkiráði Dana. Og loks er
það á Þjóðfundinum 1851, sem
þjóðin vaknar til nýs lífs, er hún
heyrir frelsisóm dáðríkra drengja
frá fundinum. Það fer notaleg
hræring um þjóðlífið. Þjóðin gerir
fyrstu tilraun til að svifta af sér
ófrelsishöftunum, og þá skeður
fyrst, að með konungstilskipun
í júní 1854, er lögleitt almennt
verzlunarfrélsi, en til fram-
kvæmda komu þessi lög 1. apríl
1855, og eru því 100 ár liðin þann
1. apríl næstkomandi.
Smátt og smátt tóku Islending-
ar verzlunina í sínar hendur, og
fer hér á eftir tafla frá Hagstofu
íslands, sem sýnir framfarirnar
í þessu efni:
Ar
Innl. verzlanir Erl. verzlanir
Sveitaverzl.
1865—1870 28 35
1881—1890 63 40 2
1891—1900 130 40 17
1901—1905 223 50 27
1906—1910 366 50 31
1911 377 46 23
1912 421 44 23
Árið 1912 hafa íslandingar 91%
af verzlun landsins í sínum hönd-
um, og hefur nú prósentutalan
hækkað og mun nú vera 100%.
Þegar svo var komið, að verzlun
öll var komin í hendur Islendinga,
þótti nauðsynlegt, að þjóðin eign-
aðist eigin skipaflota til að flytja
framleiðsluvörur landsmanna á
erlenda markaði og fær erlenda
varninginn heim, og þá er stofnað
Eimskipafélag Islands, sem hefur
eignast mörg skip og annast nú
vöruflutninga að og frá landi.
Þetta þrennt verzlunarfrelsið,
átak íslenzku verzlunarstéttarinn-
ar að taka alla verzlun í sínar
hendur og stofnun Eimskipafélags
Islands h.f. eru merkilegir og
veigamiklir þættir í frelsisbaráttu
þjóðarinnar.
Það þótti sýnilegt, að til þess,
að íslendingar gætu haft verzlun-
ina á hendi, þurfti að sérmennta
það fólk, sem við hana fengizt.
Unnið var því strax að því að
koma upp menntaðri verzlunar-
mannastétt. Voru þá í fyrstu,
meðan ekki voru nein skilyrði
fyrir hendi hér, ungir menn sendir
út til náms, en jafnframt var
unnið að því að koma hér upp
skóla handa þeim mönnum, sem
ætluðu sér að starfa við verzlun-
Sá skóli hefur starfað vel og
blómgast undir stjórn góðra
manna. Nú er svo komið, að ís-
lenzka verzlunarmannastéttin
stendur ekki að baki stéttarbræðr-
um sínum hjá erlendum þjóðum.
Það er óskin ein, að núverandi
íslenzka frjálsa verzlunin blessist
og blómgist í höndum íslenzku
verzlunarstéttarinnar til heilla og
hags fyrir alþjóð.
Nýkomið
Kjólaefni, m. teg. kr. 11,00 m.
Kjólaefni, m- teg. kr. 42,00 m.
Stores-efni, m. teg.
Vinnuskyrtuefni, ódýr frá 13,50
Barnanærföt, allar stærðir
Sokkar, snyrtivörur
Skrautvörur, blóm m. teg.
Alltaf mest órval í
VERZL. TÚNGÖTU 1
Nýtt kjólaskraut
Rínarsteinar
Perlur, m. litir I I
VERZLUNIN TÚNGATA t