Siglfirðingur - 06.08.1955, Blaðsíða 1

Laugardagur 6. ágúst 1955 28. árg,
Nýir kjarasamningar
verzlunarfólks
Nýlega náðist samkomulag milli
Verzlunanmannafélags Sglufjarðar
annarsvegar og Kaupmannafélags
Siglufjarð.ar og Kaupfélags Siglfirð-
inga hinsvegar um 23% hækkun
igrunnkaups afgreiðslufólks í öllum
greinum og launaflobkum og fulla
vísitöluuppbót á grunnlaun — í' stað
ihinnar skertu vísitölu. Fóru samn-
ingarnir vel og drengilega fram og
ríkti fullur skilningur og vinsemd á
l)áða bóga. — Með þessum samningi
reiknast full vísitala á grunnlaun
allra launiþega hér í Siglufirði, nema
starfsmanna bæjarins.
mmmmmmmmmmmmmmmmmm
Síldarverksmidjur ríkisins á Siglufiröi 25 ára
í tilefni afmælisins hafði stjórn verksmiðjanna boð
maður verksmiðjustjórnar, Sveinn Benediktsson,
framvindu verksmiðjanna þau 25 ár, sem þær hafa
inni að Hótel Hvanneyri. Þar flutti núverandi for-
eftirfarandi yfirlit yfir sildveiðar hér við land og
starfað. Erindið er stórfróðlegt, og birtist óstytt.
Hinn 19. júlí 1930 hófu Síldar-
verksmiðjur ríkisins starfsemi sína.
Pann dag fyrir 25 árum var tekið
á móti fyrstu síldinni í fyrstu verk-
smiðju Síldarverksmiðja ríkisins á
Siglufirði.
Pykir rétt að minnast þessa við-
burðar með því að rekja nokkra
þætti í síldveiðisögu Islendinga, og
sögu verksmiðjanna.
Litlar sögur fara af síldveiði Is-
Iendinga á fyrri öldum, enda mun
síldveiði ekki hafa verið sturiduð
liér við land fram á síðari hluta
nítjándu aldar, nema litið eitt með
ádráttarnetjum á einstaka stað, aðal-
lega við Eyjafjörð og í Ilafnarfirði.
örnefnið „Sildarmannagata" er
nefnt í Harðarsögu og er leið úr
Hvalfjarðarbotni í Borgarfjarðardali,
enn nefnd því náfni.
,,Síldargarðar“ er örnefni í Grafar-
vogi, sem bendir á, að þar liafi síld
verið veidd með því að girða fyrir
hana að nokkru leyti með grjótgörð-
um, og girða síldina þannig inni og
ná lienni svo með útfallinu.
Þessi veiði var svo lítil og stopul,
að hún hafði litla sem enga þýðingu
fyrir afkomu landsmanna.
1 „Lítílli fiskibók" segir Jón Sig-
urðsson árið 1859:
„Skoðum vér fyrst tegundir fiskj-
arins, sem veiddur er, þá er það
helzt þorskveiðin, sem menn leggja
alúð við, en þó síldin sé í stöppu
bæði djúpt og grunnt, þá er lienni
lítill sem enginn gaumur gefinn.“
„Síldin er sú fisktegund, sem á
öllum öldum liefur verið hin mesta
auðsuppsprelta fyrir löndin.“
Forsetinn hvatti landa sína til að
hefjast lianda um síldveiði, að dæmi
annarra þjóða, en sökum deyfðar,
vankunnáttu og vanefna urðu undir-
tektir landsmanna í þessu efni engar
enn um sinn.
Verzlunar- og siglingaokinu, sem
hrjáð hafði Islendinga meir en nokk-
uð annað, var aflétt 1. apríl 1855
eftir meir en hálfrar þriðju aldar
þjökun, og fögnuðum vér Islendingar
100 ára afmæli frelsisins með þjóð-
hátíð nú í vor.
Strax þremur árum eftir að okinu
var aflétt, gerðu Norðmenn fyrstu
tilraunina til síldveiða hér við la>id.
1 þessum fyrsta leiðangri voru tvö
skip, og voru þau útbúin með land-
nótum eins og þá tíðkaðist. Leið-
angursmenn biðu eftir því, að síldin
gengi að landi í Skagafirði, Siglu-
firði og Eyjafirði, en bið þeirra varð
árangurslaus, því að síldin gekk ekki
upp í landsteina þetta ár.
Síldin hélt sig úti í fjörðunum,
og þar sáu leiðangursmenn margar
stórar torfur. Þá kunnu Norðinenn
ekki til síldveiða á rúmsjó, og urðu
því að hverfa heim við svo búið.
Norðmenn héldu áfram síldveiði-
tilraunum sínum hér við land öðru
hvoru næstu ár.
Fyrsti Jeiðangur þeirra, sera fékk

SVEINN BENEDIKTSSON
núv. form. verksmiðjustjórnar
verulegan afla var gerður út frá Man-
dal sumarið 1868.
Leiðangri þessum stjórnaði norsk-
ur maðúr, Otto Wathne, og öfluðu
þeir 2500 tunnur síldar í Seyðisfirði.
Næstu ár var aflinn stopull, enda
fáir sein stunduðu veiðina.
Arið 1879 urðu straumhvörf í síld-
veiðinni hér við land. Norðmenn
öfluðu vel þá um sumarið í Eyja-
firði, en þó einkum uiii haustið i
Seyðisfirði. Mun afli þeirra hafa
verið samtals rúmar 11 þúsund tunn-
ur. Þá hafði vorsíldarveiði brugðizt
í Noregi í nokkur ár, og voru Norð-
me'nn því fúsari en ella myndi verið
iiafa, til þess að senda skip sín til
íslands.
Uppfrá þessu höfðu Norðmenn
oftást forustuna í síldveiðum hér
við land allt fram til ársins 1915.
Árið 1880 gerðu þeir út 75 skip
með 578 manna áliöfn til síldveiða
hér við land. Á þessa útgerð öfluð-
ust 115 þúsund tunnur, mest í Eyja-
firði og á Austfjörðum. Árið 1881
náði síldveiði Norðmanna með land-
nótum hámarki hér við land. Nam
afli þeirra þá 167 þúsund tunnum.
Eftir það fór að draga úr veiðinni.
Áhugi margra Norðmanna, sem
verið höfðu þátttakendur í síldveið-
unum beindist nú að hvalveiðum hér
við land. Svend Foyn hinn frægi
Norðmaður, sem fann upp nýja gerð
hvalskutla, mun hafa reist fyrstu
hvalveiðistöð í Álftafirði vestra.
Hinn 11. september 1884 urðu
Norðmenn fyrir stórkostlegum skaða
af völdum ofviðris.
Rak þá í land í Eyjafirði 30 norsk
síldveiðiskip og þrjú íslenzk þilskip.
Þrettán hinna norsku skipa urðu að
algerðu strandi, en liin skemmdust
meira og minna. Auk þess varð mikið
tjón á farmi skipanna, tunnum, veið-
arfærum og nótabátum. Þó fórust
ekki nema 3 menn, Aflinn þetta sum-
ar og árið eftir var tregur og árið
1886 er síldveiðileiðangrum Norð-
monna með landnótum til Islands að
mestu lokið. Fram til ársins 1898
komu þó einstaka leiöangrar með
margra ára millibili.
Árið 1880 liafði Otto Wathne skip-
stjóri og útgerðarmaður, sem fyrr
getur, setzt að í Seyðisfirði. Rak
hann upp frá því síldveiðar 1 stórum
stíl um langt árahil, aðallega á Aust-
fjörðum. Einnig reisti hann síldar-
stöð á Oddeyrartanga við Eyjafjörð.
Hann lét bæði salta síldina og
sendi hana ísaða til Englands í
heilum skipsförmum. Mestur afli á
útveg Watihne á einu ári var um 40
þúsund tunnur.
Otto Wathne lézt árið 1898 og
hafði verið liinn merkasti brauðryðj-
andi og þarfur Islendingum.
Fleiri atorkusamir Norðmenn sett-
ust að á Austfjörðum og stunduðu
ysíldveiðar.
Sjálfir stofnuðu Islendingar þrjú
félög til síldveiða árið 1880. Helztu
stofnendur voru Snorri Pálsson verzl
unarstj. og Tryggvi Gunnarsson, síðar
bankastj. Félögum þessum gekk vel í
fyrstu, en urðu öll skammlíf og úr
sögunni eftir nokkur ár.
Landnótaveiði í stórum stíl var
að mestu lokið um aldamótin, enda
hlaut síldveiði með þessum tækjum
að vera mjög stopul, þar sem síldar-
gengd er óviss og ekki hægt að ná
síldinni, nema þar sem fært var að
gera botnköst. Einnig hamlaði það
mjög veiði, hve fréttir voru lengi að
berast áður en sími og loftskeyti
kornu til sögunnar og samgöngur
bötnuðu.
Tveir íslendingar, Isak Jónsson
og Jóhanues Norðdal, sem unnið
höfðu við íshús í Ameríku, komu
aftur hingað til lands vestan um haf
árið 1894.
Hafði þeim dottið í hug, að ashús
væru hentug liér á landi, m.a. til
geymslu á síld til beitu. Fengu þeir
Tryggva Gunnarsson til þess að gang
ast fyrir stofnun lsfélagsins við
Faxaflöa. Tókst þessi tilraun svo vel,
að á skömmum tíma voru byggð ís-
hús um allt land. Voru húsin fyrst
og fremst ætluð til geymslu á síld
til beitu, og til þess að selja ís til
skipa, en einnig tóku þau matvæli
til geymslu.
Vandkvæði voru á því að afla
síldarinnar, meðan eingöngu var
stuðst við landnótaveiðina. Því var
það, að Isfélagið gerði út gamlan,
enskan hafnsögubát á reknet, árið
1899 í Faxaflóa, sem það leigði til
veiðanna. Var háturinn útbúinn
skozkum netjum. Formaðurinn,
Benedikt Guðbrandsson, liafði áður
stundað reknetjayeiðar við Skotland.
Tilraunin tókst svo vel, að Tryggvi
Gunnarsson, helzti ráðamaður Isfé-
lagsins, gekkst fyrir stofnun Rek-
netjafélagsins við Faxaflóa árið 1900.
Keypti félagið eigið seglskip til
veiðanna. Varð Geir Sigurðsson skip-
vstjóri á skipi félagsins. Stundaði
hann upp frá því reknetjaveiöar í
fjölda inörg ár við ágætan orðstír.
Norðmenn höfðu árið 1887 tekið
að veiða síld með reknetum fyrir
alvöru við Noregsstrendur. Tóku
þeir þessa veiðiaðferð eftir Hollend-
ingum og Skotum, sem höfðu notað
hana með góðuin árangri um langan
aldur.
Gerðu Norðmenn fyrstu tilraun til
sildveiða með reknetum liér við land
árið 1899. Við Austurland fékkst
engin veiði, en við Norðurland
nokikur afli á fáum dögum í sept-
ember. Hófst nú reknetjaveiði við
Norðurland og var síldin, sein þar
veiddist síðari hluta sumars, sér-
lega vel fallin til söltunar, og var
tekin fram y.fir aðra síld á mark-
aðnum í Svíþjóð og Þýzkalandi.
Árið 1903 er afli Norðmanna í
reknet hér við land lcominn upp í
43 þúsund tunnur og árið eftir komst
aflinn upp í 80 þúsund tunnur.
Bræðurnir Sveinn og Jón Einars-
synir á Raufarhöfn urðu fyrstir Is-
lendinga til þess að hefja rekneta-
veiðar fyrir Norðurlandi sumarið
1901.
Keyptu þeir smáskútu frá Noregi í
þessu skyni. Gerðu þeir hana út á
handfæri vor og haust, en á reknet
i ágúst og september.
Héldu þelr þessari útgerð áfram
í 16 ár.
Eyfirðingar byrjuðu reknetaútgerð
sumarið 1903. Jókst reknetjaútgerð
Islendinga næstu ár, en landnóta-
veiðin livarf að mestu úr sögunni
eins og áður segir.
Árið 1904 hefst síldveiði með
herpinót við Islandsstrendur, og enn
eru það Norðmenn, sem koma með
nýungarnar í síldveiðiaðferðum
hingað. Hafði norskur útgerðar-
maður Hans L. Falk í Stavanger,
sent mann til Ameríku, til þess að
kynnast veiðiaðferð, sem notuð hafði
verið þar um nokkurt skeið. Varð
það hin svonefnda herpinót eða
snurpinót. Hafði þessi sendimaður
Benedikt Mannæs, sem er frægur í
síldveiðisögu Norðmanna og Islend-
ingum að góðu kunnur, komið úr
Ameríkuferðinni heim til Noregs
sumarið 1902, með ameríska herpi-
nót, og þetta veiðarfæri þegar sýnt
mikla yfirburði yfir eldri .aðferðir
í Noregi.
Sama varð uppi á teningnúm hér
við land.
Með herpinótinni var komið til
sögunnar síldveiðarfæri, serri hægt
er að veiða síldina 1 á rúmsjó, ef
hún veður í torfutn, og til hennar
sést í sæmilegu veðri. Einnig nægir
oft á tiðum, að litarbreyting á sjón-
um sýni, að þar séu síldartorfur á
ferð, og er þá sagt, að mori fyrir
sildinni og nótinni kastað á morið.
Dæmi eru til þess að í éinu kasti
með herpinót hafí ferigizt i nótina
þúsund mál sildar eða meira, þótt
algengast sé, að köstin séu miklu
smærri.
Á þeira rúraum firaratiu árutn,