Siglfirðingur - 06.08.1955, Qupperneq 3

SI'OLFIBÐINOUB
3
síldarútvegurinn fyrst og fremst á
því, að síldarvenksmiðjurnar veittu
aflanum móttöku því að saltsíldar-
inarkaðurinn var að mestu lokaður.
Stjórn S. R. hefur beitt sér fyrir
dýpkun hafnarinnar á Raufarthöfn,
og var fyrsta dýpkunin. framkvæmd
1940 og 1941.
Á árunum 1927 til 1944 var síldar-
aifli góður, að árinu 1935 undan-
skyldu. Sum árin á þessu tímabili
voru afbragðsaflaár, og fóru þá stór-
kostleg verðmæti forgörðuin sökum
skorts á nægum síldarverksmiðjum.
Sem dæmi um þetta vitna ég í bréf
verksmiðjustjórnarinnar til ríkis-
stjórnar og Alþingis dags. 11. ágúst
1942, þar segir svo m.a,
„Þegar Síldarverksmiðjur ríkisins
liófu starfsemi sína 1930, voru af-
köst verksmiðjanna í landinu, að
meðtalinni fyrstu verksmiðju þeirra,
um 9500 mál á sólarhring. Síðan hafa
al'köst síldarverksmiðjanna í landinu
verið aukin smásamian, svo að þau
eru nú rúm 40.000 mál á sólarhring,
þar af nema afköst Síldaryerksmiðja
ríkisins um 50%.
Enda þótt afköst verksmiðjanna
hafi vaxið svona mikið, hefur komið
greinilega í Ijós, að ennþá vantar
mjög mikið á, að nægilegur verk-
smiðjukostur sé fvrir hendi til þess
að taka við bræðslusíldarafla síld-
veiðiflotans í góðum veiðiárum.
Samkvæmt útreikningi Jóns Gunn-
arssonar, framkvæmdastjóra Síldar-
verksmiðja ríkisins, hefði afli síld-
veiðiflotans sumarið 1940 getað orðið
ajm.k. 75% meiri, hefði hann ekki
tafizt frá veiðum sökum losunarbiða
og veiðibanna. Þar sem aflinn það
ár nam 1.051.107 málum, hefur veiði-
tapið samkvæmt þessu orðið á þeirri
sildarvertíð ca. 1.240.000 mál síldar.
Til þess að taka á móti þvi síldar-
magni, hefði þurft aukin afköst
'SÍldarverksmiðjanna á Norðurlandi
um 25 þúsund mál á sólarhring.“
BræðslusíldarafMnn á öllu landinu
nam hinn 8. ágúst 1942, um 800 þús-
und málum. Þar af liöfðu Síldar-
verksmiðjur ríkisins tekið á móti
rúmlega 50%. Bið skipanna eftir
löndun varð mjög mikil þetta sumar.
Stjórn Síldarverksmiðja ríkisins
neyddist tvisvar sinnum til þess að
setja á fjögurra daga veiðibann í
hvort sinn. Hjá öðrum verksmiðjum
urðu einnig miklar afgreiðslutafir.
Síldaraflinn þétta sumar myndi
hafa orðið 000 til 800 þúsund málum
meiri, þrátt fyrir litla þátttöku í sild-
veiðunum ,ef næg verksmiðjuafköst
íhefðu verið fyrir liendi.
Lagði verksmiðjustjórnin einróma
til að reistar yrðu nýjar verksmiðjur
með samtals 30 þús. mála afköstum á
sólarhring. 1 meðförum Alþingis var
hieimildin hækkuð upp í 39 þús. mál
með lögum frá 25. september 1942.
Þáverandi atvinnumálaráðherra
Magnús Jónsson varð við beiðni
stjórnar S.R. um að lieimila lienni að
reisa 10 þús. mála verksmiðju í
Siglufirði. Var bygging þessi hugsuð
sem fyrsti liður í framkvæmd lag-
anna um hinar nýju verksmiðjur.
I nóvember og desember 1942 var
sótt um forgangsleyfi í Ameríku
fyrir öllum aðalvélum í þessa verk-
smiðju. Eftir langan drátt kom neit-
andi svar um allar vélarnar nema
dieselmótora, ásamt rafölum og vara-
ililutum. Voru þær vélar keyptar sem
leyfi fékkst fyrir. Vorið 1944 ákvað
verksmiðjustjórnin að fengnu leyfi
þáverandi atvinnumálaráðherra, Vil-
hjálms Þór, að auka enn afköst verk-
smiðjanna á Siglufirði um 3.500 til
4.000 mál. 1 sambandi við þessa
stækkun skyldi byggja nýtt ketil-
og aflstöðvarbús. Vegna stríðsins
drógust þessar framkvæmdir á lang-
inn, þótt unnið væri efir föngum að
undirbúningi þeirra, og nokkuð mið-
aði í áttina. — Á árunum 1941—’43
byggði Ingólfur h.f. 5000 mála verk-
smiðju í Ingólfsfirði.
Síðari hluta marzmánaðar 1945, ér
dró að stríðslokum varð gagngjör
breyting í Bandarikjunum á horfum
um útvegun véla. Einnig var þá liægt
að semja um kaup á rafmagnsmójt-
orum og ýmsum tækjum frá Svíiþjóð-
Vorið 1945 skipaði Áki Jakobsson,
þáverandi atvinnumálaráðherra sér-
staka bygginganefnd til þess að
standa fyrir byggingu hinna nýju
síldarverksmiðja á Siglufirði og
Skagaströnd. Var Trausti Ólafsson,
efnafræðingur skipaður formaður
nefndarinnar. Aðal tæknilegur ráðu-
nautur byggingarnefndarinnar' var
Þórður Runólfsson vélfræðingúr.
Voru nýju verksmiðjurnar á Siglu-
firði og Skugaströnd síðan byggðar
á árunum 1945—’47.
Það var nýlunda við byggingu
þessara verksmiðja að mestu hluti
vinnsluvélanna var smíðaður innan-
lands af Vélsmiðjunni Héðni, og eru
sjóðarar, pressur og þurrkarar af
stærri gerð, en áður hafði tíðkast.
Eftir byggingu þessara nýju verk-
smiðja eru heildarafköst Síldarverk-
smiðja ríkisins komin í um 35.000
mál á sólarhring, en afköst amnarra
síldarverksmiðja á Norður- og Aust-
urlandi nema um 40.000 málum á
sólarhring.
Hinn 27. marz 1947 hrundi ný-
reist mjölhús verksmiðjanna, ein
stærsta bygging á landinu. Það var
síðan endurreist á nýrri grind og
með nýju lagi.
Eins og allir vita liefur síldveiðin
fyrir Norðurlandi brugðizt síðan
1945 eða í samfleytt 10 ár, og hafa
hinar nýju síldarverksmiðjur því
ekki orðfð að því gagni, sem ætlað
var.
Þó kom nýja síldarverksmiðjan á
Siglufirði að miklum noturn við
vinnslu Hvalfjarðarsíldarinnar 1947
til ’48.
Á vegum Síldarverksmiðja ríkisins
voru flutt norður til vinnslu í verk-
smiðjunum nærri ein milljón mála
síldar árin 1947 og ’48, og fengust
úr þessari síld útflutningsverðmæti,
sem námu um 70 milljónum króna.
Stjórn S.R. beitti sér fyrir því að
koma upp hraðfrystihúsi í Siglufirði
á vegum verksmiðjanna til þess að
fá verksmiðjunum aukin verkefni, og
til að auka atvinnu á staðnum. Veitti
Ólaíur Thors, atvinnumálaráðherra,
leyfi til framkvæmda.
Hóf hraðfrystihúsið vinnslu hinn
27. okt. 1953. Hefur starfsemi þess
orðið til þess að auka mjög atvinnu
í Siglufirði, og gert kleift að leggja
þar á Land að staðaldri afla tveggja
togara bæjarins.
Hefur stjórn S.R. annast fram-
kvæmdastjórn togaranna síðan í
marzlok 1953 í umboði bæjarstjórnar
Siglufjarðar.
llefur Sigurður Jónsson, viðskipta-
framkvæmdastjóri S.R., annast fram-
kvæmdastjórn togaranna og hrað-
frystiihússins, en Villijálmur Guð-
mundsson, verkfræðingur, tæknilegur
framkvæmdastjóri S.R. haft með
höndum tæknilegar framkvæmdir, —-
yfirstjórn vinnu í verksmiðjunum og
hraðfrystihúsinu.
Alls hafa S.R. frá því að þær hófu
starfsemi sína árið 1930 tekið á móti
um 9 milljónum mála síldar og
myndu afurðir úr því magni nema
með núverandi verðlagi á lýsi og
mjöli um 1150 milljónum króna.
Auk þess hafa verksmiðjurnar tekið
á móti: í
38.298 tonnum karfa
48.805 mál ufsa
15.000 tonnuin fiskúrgangs,
0.011 tonnum af nýjum fiski og
síld til frystingar á 18 mánuðum.
Formenn stjórnar S.R. hafa verið:
Þormóður Eyólfsson ræðismaður i
11 ár, Jón L. Þórðarson í 1 ár, —
Finnur Jónsson, fyrrum ráðherra í
2 ár og Sveinn Benediktsson í 11
ár.
Stjórnin er nú skipuð 5 mönnum,
kosnum hlutfallskosningum af Al-
þingi og eru það: Jón Kjartansson,
bæjarstjóri, Karl Kristjánsson, al-
þingismaður, Sigurður Ágústsson, al-
þingismaður, Sveinn Benediktsson,
framkvæmdástjóri og Þóroddur Guð-
mundsson bæjarfulltrúi.
Framkvæmdastjórar verksmiðjanna
hafa verið:
Óskar Ottesen í 5 ár, Gísli Halt-
dórsson í 2 ár, Jón Gunnarsson í 8
ár, Magnús Blöndal í 1 ár, Hilmar
Kristjánsson 1 ár og Sigurður Jóns-
son í 8 ár. Þá var Hilmar Kristjáns-
son tæknilegur framkv.stjóri verk-
smiðjanna í 1 ár, og Vilhjálmur Guð-
mundsson, núverandi tæknilegur
framkv.stjóri, hefur gegnt því starfi
nærri 7 ár.
Meðalaíli af bræðslusíld lijá við-
skiptaskipum S.R. varð mestur árið
1944 og nam þá 9.844 málum. S.l.
ár var meðalaflinn hinsvegar aðeins
um 700 mál á skip.
Síldarverksmiðjur ríkisins stairf-
rækja eigið vélaverkstæði í Siglu-
firði og vinna þar 10—15 manns.
Forstöðumaður verkstæðisins er
Þórður Guðmundsson, vélsmiður.
Þegar allar 7 Síldarverksmiðjur
ríkisins eru starfandi vinna við þær
500—600 manns, en liin síðari ár
hafa ekki verið ráðnir nema um 250
meniii til starfa í verksmiðjunum
vegna aflabrestsins. I liraðfrystihúsi
S.R. vinna um 100 manns. Á þeim
skipum, sem eru í viðskiptum við
S.R. um síldartímann starfa um 1500
sjómenn. Auk þess eru um 70 manns
á togurum bæjarútgerðar Siglufjarðar,
en S.R. hafa útgerð þeirra með hönd-
um í umboði bæjarins eins og áður
segir.. 1
Frá því 1930 hafa Síldarverksmiðj-
ur ríkisins selt frá 1.000 upp í
9.000 tonn af síldar- og fiskimjöli
árlega til íslenzkra bænda. Ilafa S.R.
lialdið eftir mjöli til innanlandsnota
frá því þær hófu stanfsemi sína, enda
er svo ákveðið í verksmiðjulögunum.
Þarf injölið að vera pantað fyrir
septeinberlok ár hvert.
Síðustu 10 árin hefur Islendinga
ekki vantað sildarverksmiðjur, lield-
ur síldina til þess að vinna í verk-
smiðjunum.
Síldveiðin hefur brugðizt svo
hraparlega, að á þessum 10 aflabrests
áruin er talið, að vér Islendingar
höifum farið á mis við síldarafla sem
nemur um 2 þúsund milljónum
króna, að útflutningsverðmæti miðað
við að fengist hefði meðalafli næstu
10 ára á undan.
Islenzku fiskifræðingarnir liafa
jafnan gefið síldipni og göngum
hennar mikinn gaum. Dr. Bjarni
Sæmundsson hvatti á sínum tíma
mjög til hagnýtingar á sildinni, Dr.
Árni Friðriksson fékkst um langt
skeið við rannsóknir á göngu Norð-
urlandssíldarinnar og hefur skrifað
heila bók um göngur hennar, þar
sem settar eru fram nýjar kenningar
um ferðir síldarinnar, sem síðan
hafa sannast í verulegum atriðum,
þótt margt sé á huldu og heildar-
mynd enn óskýr. Unnsteinn Stefáns-
son hefur haldið þessum rannsókn-
um áfram. Dr. Hermann Einarsson
hefur einnig rannsakað göngur síld’
Löndunartæki við S.E.
arinnar af gaumgæfni og birt um
þær mjög fróðlegar ritgjörðir. Síldar-
leit úr lofti liefur verið stunduð með
góðum árangri samifleytt síðan 1939.
Veitit hefur verið mikið fé til veiði-
tilrauna á síld með nýjum aðferð-
um og margvíslegar tilraunir gerðar.
Tilraunirnar liafa borið þann ár-
angur, að sýnt er að veiða má síld
í hina syonefndu Akranesvörpu. —-
Ekki hefur þó enn tekizt að afla svo
mikillar síldar með því vejðarfæri,
að uim arðvænlega útgerð sé að ræða.
Varðskipið „Ægir“ hefur verið búið
asdic-tækjum af mjög fulikominni
gerð, bátum. og síl.darnót. 1 sumar
leitar skipið síldar og gerir tilraunir
til síldveiða með þessum tækjun\, en
Norðmenn höfðu orðið fyrstir til þess
að nota asdicitæki að ráði við síld-
veiðar.
Nokkur íslenzk síldveiðiskip höfðu
asdic-tæki í fyrra og notuðu þau
með góðum árangri, og hafa því
mörg skip fengið sér þetta tæki til
notkunar í sumar.
Síldin er í sjónum, en hafstraum-
arnir hafa breyzt og síldin gengur
ekki að ráði inn í flóa og firði eins
og liún gerði áður að jafnaði, um
langan aldur. Hún er á yztu vösturn
úti í liafdýpinu, og veður sjaldan á
yfirborði.
Með asdic-tækjunum og bergmáls-
dýptaranæhun eru komin tæki til
sögunnar, sem gera fært að skygnast
um Ægissali hátt og lágt, og til ferða
sildarinnar sést hvar sem hún er á
ferð í torfum, ef komið er á þær
slóðir, með hin nýju tæki. 1 fram-
tíðinni verða væntanlega sendar
flugvélar búnar radar-tækjum til
síldarleitar.
Það liðu 46 ár frá því, að Norð-
mennirnir, sem fyrstir komu liingað
til lands með landnætur til sildveiða,
sáu síldartorfurnar vaða á rúmsjó
fyrir Norðurlandi og gátu ekkert að-
liafst, þar til la.ndar þeirra komu
með herpinótina og jusu síldinni upp
með henni, hvar sem hún óð í torf-
um á yfirborði sjávar.
Nú sjá frændur vorir og vpr sjálfir
til síldarinnar oft á tíðum undir yfir
borði, að jafnaði, en getum ekki náð
til liennar, þvi að oss skortir til þess
veiðitækni.
Á 20. öldinni gerist það á mánuð-
um eða vikum, sem gerðist á árum
eða áratugum á 19. öld, eða aldrei
varð.
Spá mín og von er því sú, að áður
en langt um líður muni takast að
veiða síldina með nýjum aðferðuin,
og hún fylli þrær og söltunarpalla,
eins og fórðum, hvort sem hún legg-
ur leið sína inn í firði og flóa lands-
ins eða sækja verður liana á yztu
vastir.
Jafnan skiptast á skin og skuggar,
og þótt síldveiðin hafi brugðizt und-
anfarin ár, mun aftur rætast úr og
síldveiðin verða Islendingum til
ómetanlegra hagsbóta.
Ábyrgðarmaður: Ólafur Ragnars
SlBlufJ<wísij>r#n!»mltya b, (,