Morgunblaðið - 03.06.2011, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. JÚNÍ 2011
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Rosabauguryfir Íslandi,bók Björns
Bjarnasonar, hefur
vakið mikla athygli.
Margt kemur til.
Þótt bókin sé skrif-
uð af hófsemd og
höfundurinn forðist
að geta í eyður eða gefa sér nið-
urstöður er hún á köflum reyf-
arakennd. Því ræður efnið, en
ekki endilega að reyfarar komi
mjög við sögu. Læsilegar upplýs-
ingar í skýrri framsetningu
mynda heillegan söguþráð, svo
að lesandinn getur sjálfur dregið
sínar ályktanir, án þrýstings af
höfundarins hálfu.
Fjölmiðlaveldi risasamsteyp-
unnar Baugs og ótrúlegustu
fylgihnettir þess höfðu mikinn
áróðursmátt og umræðunni var
vendilega stjórnað. Því verður
ekki lengur neitað. Launaðir
álitsgjafar höfðu sig mjög í
frammi, og einnig hinir sem sáu
pólitíska eða fjárhagslega hags-
muni í að stökkva um borð í þá
hraðlest sem virtist vera á góðri
leið með að leggja alla teina undir
sín hjól á Íslandi og láta finna
fyrir sér svo um munaði utan
landsteinanna. Bókarhöfund-
urinn dregur ekki ályktanir af
framangreindu tagi og virðist
beinlínis forðast afgerandi dóma
af sinni hálfu. En lesandinn, sem
fikrar sig furðulostinn og undr-
andi eftir sögu Baugsmálsins,
getur dregið sínar ályktanir.
Björn Bjarnason hefur sagt
frá því að þegar
hann sýndi útgef-
anda einum handrit
að bókinni hafi sá
sagt að gjarnan
mættu vera mergj-
aðri upplýsingar um
það sem „gerðist á
bak við tjöldin“.
Áróðurinn, líka hjá þeim sem
þykjast hafa yfirbragð hlut-
leysis, hefur nefnilega gengið út
á að Baugsmálið hafi ekki átt rót
í kæru einstaklings til lögreglu-
yfirvalda, heldur hafi „tvær klík-
ur“, jafnsekar, tekist á um völdin
í þjóðfélaginu og því hljóti mikið
baktjaldamakk að hafa átt sér
stað á æðstu stöðum hins op-
inbera. En Björn kunni ekki frá
neinu slíku að segja. Lengi
klöppuðu ólíklegustu menn þó
slíkan stein og einstaka ómerk-
ingur er enn að. En þeim fer ört
fækkandi, og þó gengur enn
hraðar á trúverðugleika þeirra.
Andrés Magnússon segir í dómi
að í bók Björns megi finna á ein-
um stað „ótal heimildir um op-
inbera umræðu, þar sem margir
létu glepjast, aðrir vildu glepjast
og sumir höfðu þann starfa að
glepja. Bókin er ómetanleg öllum
þeim vilja skilja íslenskt sam-
félag á dögum bólunnar miklu,
þann ofmetnað og ofstopa, sem
átti drjúgan þátt í hruninu og
gerði það miklu verra en ella.
Hún er skyldulesning fyrir alla
áhugamenn um íslensk þjóðmál,
stjórnmál og ekki síst fjölmiðla“.
Þarna er ekkert ofsagt.
Moldviðrið er að
ganga niður og því
sjá menn loks vel til
að lesa bók eins og
Rosabaug}
Geislandi Rosabaugur
Í umræðum umskýrslu
fjármálaráðherra
um endurreisn
bankanna, sem fram
fóru á Alþingi í
fyrradag, ræddi
Sigurður Kári Kristjánsson,
þingmaður Sjálfstæðisflokksins,
um þær afskriftir sem verið
hefðu á skuldum sem færðar
voru úr gömlu bönkunum í þá
nýju og sagði svo: „Skýrslan
verður ekki skilin öðruvísi en svo
að ríkisstjórn Geirs H. Haarde
hefði ákveðið að láta þessi miklu
afsláttarkjör renna til íslenskra
heimila og fyrirtækja. Hefði sú
ákvörðun fengið að standa hefði
hún leitt til þess að stjórnvöldum
hefði verið mögulegt að ráðast í
leiðréttingar og niðurfærslur á
stökkbreyttum skuldum heim-
ilanna og fyrirtækjanna í land-
inu.“
Þingmaðurinn rakti svo þá
stefnubreytingu núverandi rík-
isstjórnar að ganga til samninga
við erlenda kröfuhafa sem hafi
falið í sér að afskriftirnar rynnu í
þeirra vasa, og bætti við:
„Stefnubreytingu ríkis-
stjórnarinnar um endurreisn
viðskiptabankanna verður ekki
lýst öðruvísi en sem tilræði við
almenning í þessu landi. Með því
að láta afskriftir á skuldabréfa-
söfnunum renna til
erlendra kröfuhafa
gerðist ríkisstjórnin
sek um að bregðast
almenningi og
heimilum landsins
og bregðast íslensk-
um fyrirtækjum. Í stað þess að
standa vörð um hagsmuni sinnar
eigin þjóðar sló ríkisstjórnin upp
skjaldborg. En ekki skjaldborg
um heimilin í landinu heldur
skjaldborg um erlenda vogunar-
sjóði og erlenda spákaupmenn.
Eftir sitja hins vegar íslensk fyr-
irtæki og íslensk heimili í sárum.
Að mínu mati staðfestir þessi
svarta skýrsla að ráðherrar í rík-
isstjórn Íslands hafa gerst sekir
um alvarleg afglöp í sínum störf-
um og hagsmunagæslu fyrir al-
menning í landinu.“
Sigurður Kári sagði fram-
göngu fjármálaráðherra og for-
sætisráðherra hljóta að hafa af-
leiðingar, „ekki síst í ljósi þess
að nú standa yfir réttarhöld fyrir
landsdómi yfir fyrrverandi
hæstvirtum forsætisráðherra“.
Fjármálaráðherra svaraði
ekki spurningum þingmannsins
um það hvernig hann hygðist
axla ábyrgð á hinum alvarlegu
mistökum. Forsætisráðherra
svaraði ekki heldur, enda lét hún
ekki svo lítið að vera viðstödd
umræðuna.
Ríkisstjórnin sló
skjaldborg um er-
lenda vogunarsjóði
og spákaupmenn}
„Tilræði við almenning“
G
rátlegt er hve lítið hefur gerst
í geimferðum frá því að Arm-
strong, Aldrin og félagar stigu
fyrstir manna fæti á tunglið
árið 1969. Vissulega hafa
miklar framfarir orðið í samskiptum með
tilkomu gervihnatta og ekki er hægt að
neita því að Bandaríkjamenn og Rússar
hafa haldið úti geimstöðvum, þótt til-
gangur þeirra sé illskiljanlegur.
Það sem ekki hefur gerst er bygging
geimstöðvar á yfirborði tunglsins eða
mönnuð ferð til Mars. Stjarnfræðilegum
fjárhæðum hefur verið varið í ferðir út
fyrir gufuhvolfið til að gera við og við-
halda geimstöðvum, gervihnöttum og sjón-
aukum. Geimfararnir, sem fyrir nokkrum
áratugum voru sannar hetjur og land-
könnuðir, eru því lítið annað en rándýrir rafvirkjar.
Margt vísindalega þenkjandi fólk varð sorgmætt
þegar greint var frá því að geimvísindastofnun
Bandaríkjanna, NASA, ætlaði að hætta að senda
geimskutlur út í geim. Geimskutlan er stórmerki-
legur gripur og á skilinn þann sess sem hún mun án
efa fá í sögu geimferða. Það var hins vegar kominn
tími til að leggja henni og í raun kominn tími til að
leggja NASA sömuleiðis. Ef til vill var nauðsynlegt
að hafa risastóra ríkisstofnun til að koma mönnum á
tunglið eins fljótt og raun varð á, en við þurfum
ekki ríkið til að senda fólk út í geiminn lengur.
Fleiri en eitt og fleiri en tvö einkafyr-
irtæki eru nú langt komin með að geta
sent einstaklinga út fyrir gufuhvolfið og
þá er þess ekki lengi að bíða að þessi
sömu fyrirtæki eða einhver önnur geti
með mun ódýrari hætti sinnt viðhaldi á
þeim búnaði sem nú þegar er úti í
geimnum.
En þetta allt snýst – að mínu mati að
minnsta kosti – um mikilvægari hluti en
nöldur um það hvort NASA hafi verið
komin til ára sinna eða ekki. Ég tel að
framtíð okkar sem tegundar sé háð því
að við getum dreift okkur til fleiri
heima. Að menn búi í framtíðinni ekki
aðeins á jörðinni einni. Líkurnar á því
að eitt stórslys, hvort sem um er að
ræða halastjörnu eða veirusýkingu, út-
rými mannkyninu eru ekki miklar, en þær eru þó
einhverjar. Afleiðingarnar af slíku slysi eru svo
alvarlegar að óskynsamlegt væri að útiloka þær
með öllu. Með því að búa svo um hnútana að menn
búi á öðrum hnöttum en jörðinni er hægt að
minnka líkur á því að mannkynið hverfi af slysför-
um.
En geimferðir til annarra hnatta skipta líka
máli fyrir mannsandann. Við þurfum að finna
reglulega ný lönd og ný tækifæri og það væri
sorglegur endir á sögu mannkyns ef henni lyki á
sama stað og hún byrjaði. bjarni@mbl.is
Bjarni
Ólafsson
Pistill
Þangað sem enginn hefur áður komið
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
T
akist kaffiframleiðendum
að fá hvern einasta Kín-
verja til að drekka kaffi –
og þá ekki nema einn
bolla fjórða hvern dag, til
hátíðabrigða – er orðinn til jafn stór
markaður og í Bandaríkjunum. Taki
þrír af hverjum tíu Kínverjum hins
vegar upp á því að drekka einn kaffi-
bolla daglega er markaðurinn orðinn
jafn stór og vestanhafs og skiptir þá
engu þótt allir hinir, tæpur millj-
arður Kínverja, haldi sig áfram við
grænt te.
Þessi tölfræði, sem er unnin upp úr
gögnum kaffifyrirtækisins SPR Coff-
ee, útskýrir í fáum orðum hvers
vegna sívaxandi eftirspurn eftir hrá-
efnisvörum í þessu fjölmennasta ríki
heims hefur orðið svo víðtæk áhrif.
Iðnframleiðsla knúin af ódýru
vinnuafli og útflutningur drifinn
áfram af veiku gengi júansins hefur
lyft tugum, ef ekki hundruðum millj-
óna Kínverja upp úr fátækt.
Sú spurning vaknar því hvort
Vesturlandabúar – og þá Íslendingar
meðtaldir – séu að sigla inn í framtíð
þar sem búast megi við því að verð á
hrávörum verði hátt vegna sam-
keppni frá neytendum í Asíu og öðr-
um heimshlutum þar sem hundruð
milljóna eru að komast í álnir.
Breytt staða Vesturlanda
Inntur eftir þessu svarar Jón Orm-
ur Halldórsson, einn helsti sérfræð-
ingur Íslands í hagsögu Asíu, því til
að allt bendi til þess að dagar ódýrra
matvæla séu að baki.
„Ég held að þetta sé áhyggjuefni
hjá mörgum. Við erum að koma úr
tímaskeiði þar sem matur hefur verið
alveg einstaklega ódýr í sögulegu
samhengi. Sífellt minnkandi hlutur af
tekjum almennings hefur farið í mat.
Nú þykir mér ekki ólíklegt að sú þró-
un sé að snúast við.
Kaupmáttur á Vesturlöndum hef-
ur vaxið mjög mikið á síðustu áratug-
um út af tiltölulega lækkandi hrá-
efnaverði og enn frekar vegna
lækkandi verðs á iðnframleiðslu.
Nú fer launakostnaður hjá ríkjum
eins og Kína hins vegar hratt vax-
andi. Stórfyrirtæki geta ekki flutt
alla framleiðsluna hvert sem er þar
sem launakostnaður er lægri, enda
þurfa þau að hafa aðgang að til-
tölulega vel þjálfuðu vinnuafli.
Það er takmörkunum háð hversu
langt er hægt að ganga í því að lækka
laun því þau fara hækkandi út um
alla Asíu og mest í Kína. Þar hefur
launaverðbólga verið á bilinu 10-20%
um nokkurra ára skeið.
Ég hygg að áhrif Kínverja á þróun
matvælaverðs í heiminum snúist
fyrst og fremst um þá staðreynd að
samsetning á fæðunni er önnur en
hún var. Þeir borða orðið mun meira
af kjöti og framleiðsla á því krefst
fóðurframleiðslu,“ segir Jón Ormur.
En eins og norski sérfræðingurinn
Christian Smedshaug benti á í sam-
tali við Morgunblaðið um áramótin
hefur birgðastaða á korni farið
minnkandi á síðustu misserum.
Spá tvöföldun á matarverðinu
Enginn skortur er á hamfaraspám
þegar þróun matarverðs er annars
vegar og má nefna að í vikunni lögðu
baráttusamtökin Oxfam fram þá spá
að verðið muni tvöfaldast á næstu 20
árum. Eru skýringarnar meðal ann-
ars sagðar stöðug mannfjölgun og
spár um hlýnandi loftslag.
Spurður um slíkar spár bendir
Marteinn Magnússon, markaðsstjóri
hjá innflutningsfyrirtækinu Eggerti
Kristjánssyni, á að grípa megi til ým-
issa úrræða, eins og að taka gamalt
ræktarland í notkun á ný, til að vega
á móti skorti á framboði. Einnig geti
ný svæði opnast til ræktunar, svo
sem í norðri, vegna breytts loftslags.
Þá bendir Marteinn á að hrakspár
um þróun matvælaframleiðslu geti
reynst vatn á myllu spákaupmanna.
Margir hafi orðið hag af því að veðja
á að matvörur hækki frekar í verði.
Ísland á nýjum stað
í hagkerfi heimsins
Reuters
Skrælnuð jörð Bátur liggur í þurrum árfarvegi í borginni Honghu í Hubei-
héraði. Kínverjar hafa þungar áhyggjur af áhrifum þurrka á matarverð.
Marteinn Magnússon, markaðs-
stjóri hjá innflutningsfyrirtæk-
inu Eggerti Kristjánssyni, fylg-
ist daglega með verðbreyt-
ingum á hráefnisvörum. Hann
fylgist líka með breytingum á
gengi íslensku krónunnar og
telur að veiking hennar það
sem af er ári hafi jafnvel meira
að segja um matarverðið en
þróun á heimsmörkuðum
undanfarið.
Marteinn tekur evruna sem
dæmi og hvernig gengi hennar
hafi verið 153,8 krónur á nýárs-
dag. Nú, fimm mánuðum síðar,
kosti ein evra 165,1 krónu. Þar
sé á ferð veiking upp á 7,35%
sem fari út í matarverðið.
Veikt gengi,
dýrari matur
ÞÁTTUR KRÓNUNNAR
Innkaup Á kjötmarkaði í Peking.