Morgunblaðið - 06.06.2011, Síða 13

13
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 6. JÚNÍ 2011
LOFTSLAG
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Jöklar landsins sýna glöggt áhrif
hlýnandi loftslags og bráðna nú
hratt. Í kjölfarið fylgja breyt-
ingar á farvegum jökulfljóta eins
og Skeiðará er skýrt dæmi um.
Skeiðarárjökull hefur hopað mik-
ið og nýtt landslag komið í ljós
við jökulsporðinn. Áin hefur
fundið sér nýjan farveg og er nú
samferða Gígjukvísl til sjávar.
Oddur Sigurðsson jarðfræðingur
sagði þessa breytingu fyrir með
um tíu ára fyrirvara. Hann á von
á að áin Súla, sem kemur undan
vestanverðum Skeiðarárjökli og
rennur nú í Núpsvötn, muni einn-
ig safnast til Gígjukvíslar þegar
jökullinn hopar enn meir.
Samgönguvirkið Skeiðarárbrú,
lengsta brú landsins, stendur að
mestu á þurru og er á sinn hátt
táknmynd um afleiðingar hlýn-
andi loftslags. Hún er orðin
minnismerki um þann mikla
farartálma sem Skeiðará var um
aldir.
Einungis Morsá og smálækir
renna nú undir brúna löngu sem
var vígð 1974 og opnaði með því
hringveginn.
Morgunblaðið/RAX
Skeiðarárbrú Áhrif hlýnunar eru greinileg á Skeiðarársandi. Lengsta brú landsins stendur nú að mestu á þurru því Skeiðará breytti um farveg þegar Skeiðarárjökull hopaði.
Minnisvarðinn á sandinum
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Tímabundnar sveiflur í hitafari,
kuldaskeið og hlýskeið, geta villt
mönnum sýn en langtímaþróun loft-
hita stefnir upp á við, að sögn Páls
Bergþórssonar, veðurfræðings og
fyrrverandi veðurstofustjóra.
Hann rifjaði
upp að hér kom
kuldaskeið og haf-
ísár fyrir um 45
árum í kjölfar hlý-
skeiðs. Páll sagði
að sveiflur af
þessu tagi væru
náttúrulegar og
mjög eðlilegar á
norðurhveli jarð-
ar. Sögulegar
heimildir um haf-
ísár á liðnum öldum styðja það og ber
þeim vel saman við rannsóknir á ís-
kjörnum úr Grænlandsjökli. Sveifl-
urnar má rekja til samspils hafíssins
á norðurhveli og sólgeislunar, að sögn
Páls. Þegar skjannahvítar haf-
ísbreiður norðurhjarans stækka
eykst endurkast sólarljóssins. Við
það verður orkutap sem veldur því að
ísinn vex enn meira.
„Þarna verða keðjuáhrif eða víta-
hringur sem getur haldið lengi
áfram,“ sagði Páll. Svo virðist sem
þessi þróun standi að jafnaði í um 25-
35 ár áður en hún snýst við. Hlýskeið
og kuldaskeið verða því nokkurn veg-
inn til skiptis á hverju 60 ára tímabili.
Sveiflan er þó ekki alveg regluleg,
getur tekið 50-70 ár. „Þetta virðist þó
vera ákaflega þýðingarmikill þáttur
hér á norðurhveli,“ sagði Páll.
Nálgumst líklega sveiflutopp
Þegar keðjubundin meðaltöl hita-
stigs eru skoðuð allt frá upphafi
reglulegra hitamælinga Árna Thorla-
cius í Stykkishólmi árið 1845 jafnast
sveiflurnar út, en Páll telur að hitinn í
Stykkishólmi sé mjög nærri með-
altalshita á landinu. Ljóst er af lang-
tímamælingunum að veður fer hlýn-
andi hér á landi.
„Það er greinileg stígandi sem lýsir
sér í því að meðalhitinn á hverju 60
ára tímabili er alltaf lægri en á næsta
60 ára tímabilinu sem skarast við hið
fyrra og byrjar 10 árum seinna,“
sagði Páll. Sveiflurnar á norðurhveli
væri því ekki réttlætanlegt að nota
sem rök gegn hnattrænni hlýnun.
Sveiflna af þessu tagi gætir þó ekki á
suðurhveli en þar hefur hlýnað jafnt
og þétt frá upphafi mælinga 1880, lík-
lega vegna þess að þar er útbreiðsla
hafíssins allt öðruvísi en á norð-
urhveli. Hlýnunin hefur verið í takt
við aukningu gróðurhúsalofttegunda.
Þróunin hefur líka verið hægari á
suðurhveli en hér fyrir áhrif víðáttu-
mikilla hafa. Páll sagði að vegna hlý-
skeiðsins sem nú stendur yfir á norð-
urhveli væri heitara hér en ætti að
vera vegna gróðurhúsaáhrifanna
einna. Hann kvaðst ekki verða hissa
ef í ljós kæmi að við værum nú að
nálgast toppinn á yfirstandandi hlý-
indaskeiði sem hófst fyrir svo sem 15
árum. Síðan færi að draga úr hlýind-
um og eitthvað gæti kólnað, þótt ekki
yrði jafn kalt og var fyrir uppsveifl-
una. Leiðin lægi því alltaf upp á við
þegar litið væri á heildarmyndina.
Veðrið og atvinnuvegirnir
Páll sagði að áhrif hlýnunar, hvort
sem er á stærð jökla eða yfirborð
sjávar, væru nokkurn tíma að koma
fram. Sjávarhæð vex bæði vegna þess
að leysingavatn rennur til sjávar þeg-
ar jöklar bráðna og eins vegna þess
að hafið þenst út eftir því sem það
hitnar. Hitaþenslan hefur veruleg
áhrif á hæð sjávarborðs.
Hlýindin hafa mikil áhrif á lífríkið,
ekki síst gróðurinn. Fyrir hvert stig
sem hlýnar að ársmeðaltali eykst
grasspretta um nálægt 15%. Meðan
menn ástunduðu vetrarbeit, einkum
sauðfjár, minnkaði heyþörfin að vetri
um 15% með eins stigs hitahækkun.
Því var ekki fjarri því að hagur sauð-
fjárbænda batnaði um 30% fyrir
hvert stig sem hlýnaði á árum áður.
Páll sagði að greinileg tengsl væru á
milli hitastigs í Stykkishólmi og þjóð-
arframleiðslu Íslendinga á árunum
1870-1940, þegar landbúnaður og
sjávarútvegur voru meginstoðir at-
vinnulífsins. Þessar atvinnugreinar
eru mjög háðar náttúrunni. Frá og
með seinni heimsstyrjöldinni varð at-
vinnulífið fjölbreyttara og áhrif nátt-
úrusveiflna á þjóðarhag urðu ekki
eins augljós eftir það.
Erfiðara er að átta sig á áhrifum
hlýnunar á sjávarútveg en land-
búnað, að sögn Páls. Hann sagði að
sér sýndist að með eins stigs með-
altalshlýnun sjávar hefði þorskafli
vaxið um 30-40%. Hlýnunin stuðlar
að auknum þörungavexti í hafinu sem
er undirstaða lífsins þar. Áhrif hlýn-
unar eru því að mati Páls áþekk og
áberandi mikil í undirstöðu-
atvinnuvegum Íslendinga til margra
alda, landbúnaði og fiskveiðum.
Greinileg stígandi í hitanum
 Hlýskeið og kuldaskeið verða nokkurn veginn til skiptis á hverju 60 ára tímabili
 Mögulega er að nálgast toppurinn á hlýindaskeiðinu sem hófst fyrir um 15 árum
Morgunblaðið/RAX
Hey Fyrir hvert stig sem hlýnar að ársmeðaltali eykst grasspretta um ná-
lægt 15%, að sögn Páls Bergþórssonar veðurfræðings.
Páll
Bergþórsson.
Meðalhiti í Reykjavík var
5,9°C í fyrra og hefur aðeins
einu sinni verið marktækt
hærri, það var árið 2003, að
því er segir á vef Veðurstofu
Íslands. Árin 1939 og 1941 var
hitinn jafnhár og árið 2010.
Árið í fyrra var 15. árið í röð
sem hiti hafði verið yfir með-
allagi í Reykjavík.
Meðalhiti ársins 2010 var
5,4°C í Stykkishólmi, en nærri
lætur að hitastig þar sé nálægt
meðalhita á landinu öllu, að
mati Páls Bergþórssonar, veð-
urfræðings og fyrrverandi
veðurstofustjóra. Árið í fyrra
var það næsthlýjasta síðan
mælingar hófust í Stykk-
ishólmi árið 1845. Lítið eitt
hlýrra varð árið 2003.
Heimild: www.vedur.is
Hiti yfir meðal-
lagi 15 ár í röð
Morgunblaðið/Einar Falur
Stykkishólmur Reglulegar hita-
mælingar hérlendis hófust þar 1845.
Hamskipti lífríkis og landslags